Elementarne znaczenie w definiowaniu zadań nauczyciela ma sformuło-wanie, według którego „programem nauczyciela jest program dziecka (jego możliwości, potrzeby, motywacje), jemu podporządkowuje treści i szczegó-łowe miejsce, czas działania edukacyjnego. Wymóg ten narzuca koniecz-ność wczuwania się w położenie dziecka, spojrzenie na świat jego oczyma, organizacji warunków do bezpośredniego doświadczania przez kontakt z ludźmi i rzeczami”3. Zdaniem D. Waloszek: „Nauczyciel funkcjonuje w grupie na równych prawach i obowiązkach z dziećmi: wspólnie z nimi sprząta, myje naczynia, przygotowuje posiłki. Wspólnie z dziećmi realizuje czynności higieniczne. „Żądając” od dziecka – żąda również od siebie. Bie-rze udział w różnych formach aktywności dzieci bezpośrednio, a nie pBie-rzez dozorowanie. Jest otwarty, spokojny, dowcipny, nawet przekorny. Ma pra-wo do szacunku, bo sam szanuje innych, do godności, bo sam ją uznaje u innych. Ma prawo do błędu, ale i obowiązek jego nie powtarzania. Wśród dzieci jest przede wszystkim kwalifikowanym, kompetentnym człowie-kiem”4. Zanim nauczyciel będzie realizował program wychowania przed-szkolnego, powinien zaznajomić się z podstawą programową klasy pierw-szej szkoły podstawowej, będzie wiedział, na jakie treści w szczególności musi zwracać uwagę.
Nauczyciel jest swego rodzaju przewodnikiem dziecka. To co prze-każe przedszkolakom będzie rzutowało na dalszy etap edukacji szkolnej i życia, którego dziecko jest współtwórcą i aktorem.
„Nauczyciel przygotowuje dziecko do przyjmowania wiedzy „goto-wej”, podawanej przez niego – wzbogacając wiedzę wyrastającą z jego wła-snych, samodzielnych doświadczeń i przekonań”5. Art. 4. Ustawy o systemie
3 D. Waloszek, Edukacja dzieci w wieku przedszkolnym, Zielona Góra 1994, s. 32.
4 Ibidem, s. 32.
5 A. Brzezińska, Psychologia a edukacja wczesnoszkolna. Artykuły i rozprawy, „Życie Szkoły”
kwiecień 1990, Miesięcznik Ministerstwa Edukacji Narodowej, s. 133.
oświaty mówi, że „nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wy-chowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się do-brem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską z po-szanowaniem godności osobistej ucznia”6. W przekonaniu autorki, ustawa opisuje jak bardzo znaczącą rolę ma nauczyciel w procesie dydaktycznym i wychowawczym. Proces kształcenia i wychowania jest złożony i ciągły, obejmujący różne sfery oddziaływań na młodego człowieka, które stano-wić będą podstawę jego przyszłych zachowań. Efektywność pracy nauczy-ciela, jego wiedza, empatia, zamiłowanie i zaangażowanie do pracy stano-wią podstawę do dobrego przekazania wiedzy uczniom.
Placówki oświatowe to instytucje, które mają na celu wspomagać rodziców w wychowywaniu i edukowaniu dzieci. Dlatego tak bardzo ważne jest, aby nauczyciel miał odpowiednie predyspozycje, wykształcenie, wie-dzę, a nawet i doświadczenie, by móc przekazywać ją innym. Dobrze przy-gotowany nauczyciel, który dobiera odpowiednie treści i metody naucza-nia, jest w stanie rozwijać świat ważnych wartości w umysłach młodych ludzi, kształtować intelekt, odkrywać różne pasje, dobrze przygotować do poprawnego funkcjonowania we współczesnym, tak szybko zmieniającym się świecie. Nauczyciel powinien być „osobą, która współtworzy drugiego człowieka i dlatego musi być wrażliwy na siebie i na drugiego człowieka, umieć współodczuwać z innymi, rozumieć dziecko i to, jak mu się świat przedstawia”7. Najważniejszą rolą nauczyciela jest przekazanie wiedzy dostosowanej do wieku dziecka, jego etapu rozwojowego i intelektualnego, a uczniom wysłuchanie i jej przyswajanie. A. Klim-Klimaszewska wylicza predyspozycje nauczycieli i zalicza do nich ,,opanowanie wewnętrzne, zrównoważenie psychiczne, takt, łatwość nawiązywania kontaktów i przy-jaźni z dziećmi, zdolność przejmowania się losem dzieci i ich życiowymi trudnościami oraz umiejętność odczuwania pewnego zapału, entuzjazm wobec przejawów życia dzieci i przedszkola”8. Najważniejszym prioryte-tem powinno być dziecko. Każde należy traktować indywidualnie, ponie-waż każde jest inne i wymaga odmiennego innego podejścia. Od nauczycie-la wymaga się, aby posiadał odpowiednie cechy osobowości, takie jak:
,,życzliwy szacunek do dzieci, bezinteresowne zaangażowanie w ich
6 Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2015 r. poz. 2156 oraz z 2016 r. poz. 35, 64 i 195) ogłoszono dnia 21 grudnia 2015 r., obowiązuje od dnia 25 października 1991 r. historia od dnia 21 czerwca 1996 r., http://www.prawo.vulcan.edu.pl/przegdok.asp?qdatprz=01-09-2016&qplikid=1, (online: 06.05.2016 r.)
7 M. Małecka, Nauczyciel – Kat, ofiara czy człowiek?, „Życie Szkoły” kwiecień 1990, Mie-sięcznik Ministerstwa Edukacji Narodowej, s. 141.
8 A. Klim-Klimaszewska, Pedagogika przedszkolna. Nowa podstawa programowa, Instytut Wydawniczy ERICA, Warszawa 2010, s. 164.
wy, zrozumienie motywów zachowania dzieci, łatwość nawiązywania kon-taktu z nimi, sprawiedliwe ich ocenianie i traktowanie, wiara w dziecko, cierpliwość i wytrzymałość, pracowitość i równowaga psychiczna, wrażli-wość zawodowa oraz poczucie moralnej odpowiedzialności za losy dziec-ka”9. W swojej pracy powinien być empatyczny i obiektywny względem dzieci i rodziców. Najważniejszym aspektem jest poznanie dziecka od jego osobowości, aż po relacje z rodzicami. Nauczyciel powinien akceptować dzieci takie, jakie są, poznać jego słabe i mocne strony charakteru, psychiki i zachowania. Cechami dobrego nauczyciela pozostają twórczość, elastycz-ność, kreatywelastycz-ność, stanowczość, innowacyjność. Powinien on stale dosko-nalić swój warsztat pracy i kulturę intelektualną, poszukiwać nowych roz-wiązań i doświadczeń, tworzyć różnego rodzaju własne idee programowe, scenariusze zajęć czy publikacje. „Podstawową funkcją nauczyciela realizu-jącego proces wychowania jest organizowanie życia i działania dzieci, a więc planowanie, aranżowanie, animowanie sytuacji wychowawczych i wprowadzenie w nie podopiecznych, wdrażanie ich do realizacji i odpo-wiednich zadań, takich jak poznawanie, kształtowanie umiejętności i ich stosowanie”10. Dobry nauczyciel umieć odnaleźć się w nowych sytuacjach, takich jak częste zmiany w systemie oświaty, ponieważ oznacza to, że musi zmierzyć się z nowymi wyzwaniami, problemami i oczekiwaniami wzglę-dem niego. S. Guz podkreśla, że: „nauczyciel niczego nie powinien mu (dziecku) narzucać, ale proponować i zachęcać do podjęcia aktywności, stwarzać sytuacje wywołujące zaciekawienie i podtrzymywać zapał po-znawczy dziecka”11. Najważniejsze jest, aby dziecko słuchać, rozmawiać z nim, to sprawi, że będzie czuło się bezpieczne.
Kolejną z ważniejszych ról, którą pełni pedagog jest kształtowanie i odkrywanie osobowości małego człowieka. Nauczyciel nie może być je-dynie dydaktykiem, koncentrującym się wyłącznie na realizacji programu wychowania przedszkolnego, powinien być osobą, która bierze całkowitą odpowiedzialność, za jakość, rozwój i wychowanie każdego ucznia.12 Zało-żeniem pracy edukacyjnej nauczyciela jest przede wszystkim kształtowa-nie indywidualnych predyspozycji jednostki, które umożliwiają twórcze dopasowanie do zmieniającej się rzeczywistości, w tym do pracy.13
9 Ibidem, s. 164-165.
10 A. Klim-Klimaszewska, op. cit., s. 160.
11 S. Guz, Rozwój i kształtowanie osobowości dzieci w okresie wczesnoszkolnym, WSIP, War-szawa 2007, s. 91.
12 E. Smak, Nauczyciel w edukacji przedszkolnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2006, s. 7.
13 U. Tyluś, Nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej kreatorem wszechstronnego rozwoju umy-słowego wychowanków, Nauczanie Początkowe 2010/2011, nr 1, s. 17.
Nauczyciel wychowania przedszkolnego powinien dysponować kompetencjami profesjonalnymi (dydaktyczno-warsztatowymi) i osobo-wościowymi pozwalającymi mu realizować zadania opiekuńczo-wychowawcze i edukacyjne. Musi radzić sobie z wymaganiami sytuacji w pracy zawodowej jak choćby wzrastającą ilość dzieci z różnego rodzaju deficytami, zaburzeniami lub nieharmonijnym rozwojem, czy coraz bar-dziej roszczeniowe postawy rodzicielskie. Wyzwaniem dla niego są też czę-ste zmiany w syczę-stemie oświaty. Do zadań nauczycieli w przedszkolu należy prowadzenie obserwacji pedagogicznych dzieci w każdej grupie wiekowej, wykonywanie analizy gotowości szkolnej dziecka przed wkroczeniem na kolejny etap edukacji oraz dokumentowanie ich.
Nauczyciel musi mieć powołanie, „to coś” w sobie i bardzo wiele cierpliwości i stanowczości. Tylko współpraca między pedagogiem, a ro-dzicami i pozytywna postawa dziecka będą właściwie wpływać na osiąga-nie celów dydaktyczno-wychowawczych. W trafny sposób pracę pedago-gów podsumowuje W. Okoń stwierdzając, że aby „być dobrym nauczycie-lem – wychowawcą, trzeba stale wzbogacać własną wiedzę o świecie a za-razem udoskonalać własny system wartościowania tego co dobre oraz tego co piękne”14.