E konomika informacji 43

Nauki ekonomiczne określają ekonomikę informacji jako ekonomikę szczegółową w kontek-ście do sektora informacyjnego. To ściśle nowatorski kierunek badawczy w zakresie nauk ekono-micznych. W tym zagadnieniu bardzo silnie zostało zaakcentowane znaczenie informacji w dzisiej-szych czasach, kiedy to technologia stoi na bardzo wysokim poziomie. Tak więc współcześnie in-formacja coraz częściej traktowana jest jako cenny towar.

Społeczeństwo informacyjne. Pojęcie społeczeństwo informacyjne wywodzi się z Japonii, gdzie po raz pierwszy takiego terminu użył Tadao Umesamo w 1963 roku w swoim artykule „O teorii ewolucji społeczeństwa” opartego na technologiach informatycznych. Jednakże, dopiero

43 Niniejsze opracowanie uwzględnia fragmenty pracy zaliczeniowej z wykładów przedmiotu „Procesy informacyjne w zarządzaniu” wykonanej pod kierunkiem autora przez Adriana Pasierba, WSZiA w Opolu.

62

nichi Koyama spopularyzował go w roku 1968 w rozprawie „Wprowadzenie do teorii informa-cji”⁴⁴. Społeczeństwo informacyjne tworzą cztery elementy⁴⁵:

1. Ekonomiczny, czyli chodzi tutaj o wytwarzanie technik informacyjnych, jak i informacji oraz ich dystrybucję.

2. Społeczny, oznacza wysokie wykształcenie społeczeństwa pod kątem informacyjnym.

3. Kulturowy, adekwatny stopień kultury informatycznej jaki i poziom akceptacji informacji jako towaru.

4. Technologiczny, dotyczący możliwości dostępu do urządzeń, służących przetwarzaniu, gromadzeniu, udostęp-nianiu czy przechowywaniu informacji.

Tak więc społeczeństwo informacyjne to takie którego najistotniejszym czynnikiem jest produkcja, przetwarzanie, gromadzenie, udostępnianie oraz przechowywanie informacji.

Geneza badań związanych z ekonomiką informacji. Początki zainteresowania ekonomiką in-formacji datuje się na lata 70. XX wieku. W latach 1978-1980 nad szerszymi badaniami pracowali A. Grzecznowska oraz E. Mostowicz. Głównym założeniem był fakt związany z założeniem, które odnosiło się do tego, że informacje, którymi dysponowali uczestnicy rynku były niedoskonałe.

Można było modelować zjawiska wcześniej nieznane oraz niezrozumiałe zarówno jak wytłumaczyć istnienie pewnych rynkowych instytucji nie całkiem ekonomicznie uzasadnionych z punktu widze-nia tradycyjnej teorii ekonomii.

Ekonomiką informacji zainteresowano się ze względu na budowę krajowego systemu infor-macji SINTO i potrzebą zapewnienia na ten cel odpowiednich środków finansowych. Zasady oraz koncepcje finansowania działalności informacyjnej jako pierwszy przedstawił J. Kwejt w 1982 ro-ku, a później J. Oleński w 1987 roku. Zdaniem drugiego przedstawiciela, metodyczną podstawę ekonomiki systemów informacyjnych powinno stanowić założenie, że informacja i systemy infor-macyjne stanowią integralne składniki infrastruktury społecznej. Ekonomika informacji usytuowa-nia w ramach nauk ekonomicznych opiera się na założeniu, że informacja i systemy informacyjne stanową integralne składniki infrastruktury gospodarczej (ekonomicznej)⁴⁶. Zakres badań poświę-conych ekonomice informacji obejmuje: informacje, zasoby informacyjne; procesy informacyjne;

systemy informacyjne; sektor informacyjny; rynek informacyjny; społeczeństwo informacyjne.

Cele ekonomiki informacji. Przedmiot ekonomiki informacji stanowi informacja oraz procesy, a także systemy informacyjne, gdzie można dokonać wszelkiego rodzaju operacji na informacji.

Jest to rodzaj działalności społecznej, która stanowi segment rynku informacyjnego. Potrzebne są do tego specjalnie wypracowane metody badawcze, które zajmują się informacją z zakresu⁴⁷:

44 Encyklopedia zarządzania, https://mfiles.pl/pl/index.php/Spo%C5%82ecze%C5%84stwo_informacyjne, dostęp:

21.05.2020.

45 Ibidem.

46 Babik W., Ekonomika informacji jako element zarządzania informacją w społeczeństwie informacji i wiedzy - per-spektywa infologiczna, III Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Zarządzanie informacją w nauce”, Katowice 15-16 grudnia 2010.

47 Babik W., Ekonomika informacji jako element zarządzania informacją w społeczeństwie informacji i wiedzy - per-spektywa infologiczna, op. cit.

63

teorii informacji prawa,

cybernetyki i teorii systemów modeli informacji i metainformacji

organizacji i zarządzania modeli procesów i systemów informacyjnych socjologii modeli infrastruktury informacyjnej

psychologii definicji ogólnych kategorii ekonomicznych statystyki

W kwestii problemów badawczych, ekonomika informacji porusza cały katalog tematyczny, do którego zaliczamy⁴⁸:

- metody efektywnej działalności informacyjnej;

- usługi informacyjne;

- miary ilości informacji, opracowane przede wszystkim pod kątem użytkownika informacji;

- sposoby wykorzystywania informacji i efekty finansowe;

- zarządzanie/gospodarowanie informacją, zasobami informacyjnymi;

- tworzenie podstaw projektowania i oceny systemów informacyjnych;

- problem jakości informacji (definicji jakości informacji, metod jej oceny i pomiaru).

Konkretna wiedza oraz zrozumienie zjawisk o charakterze informacyjnym pozwala na pro-gnozowanie procesów jakie zachodzą w społeczeństwie i w gospodarce oraz na naukowe wyjaśnie-nie zmian oraz zachodzących zjawisk. Zbadawyjaśnie-nie informacji oraz zasobów, procesów i systemów informacyjnych jako procesów społecznych z uwzględnieniem czynników ekonomicznych w skali mikro i makro, pozwoli na lepsze zrozumienie i naukowe wytłumaczenie mechanizmów funkcjo-nowania systemów informacyjnych oraz ich powiązania z systemami społecznymi, ekonomicznymi i politycznymi.

Społeczny aspekt ekonomiki informacyjnej. Informacja naukowa za kluczowy aspekt stawia właśnie ten aspekt społeczny zaraz obok ekonomicznego oraz technicznego. Naukowcy tłumaczą to tym, że informacja skierowana jest głównie na komunikowanie się. Jeszcze do niedawna, w infor-macji naukowej aspekt ekonomiczny uważano za marginalny, co łączyło się z tym, że nie był on uwzględniany. Po części było to skutkiem istniejącej luki nauki o informacji. Informacja naukowa ukształtowała się wówczas, gdy w wyjaśnianiu procesów i zjawisk informacyjnych czynniki nomiczne można było pomijać. W informacji naukowej prawie nie zajmowano się informacją eko-nomiczną lub tylko wspominano na marginesie innych rozważań. Po jakimś czasie nastąpiło od-wrócenie tych proporcji oraz dążenie do skrajności, co daje się zauważyć dzisiaj w postaci przeja-wów komercjalizacji sektora informacyjnego.

We współczesnej informacji naukowej nie da się wytłumaczyć i kształtować dużej ilości zja-wisk społecznych bez wspomnienia w teorii informacji kategorii ekonomicznych. Takich procesów nie da się wyjaśnić jak i przewidzieć wyłączając czynniki ekonomiczne w tworzeniu zasobów, pro-cesów i systemów informacyjnych. Ekonomika informacji jest rozumiana jako dział informacji

48 Ibidem.

64

kowej, który dostarcza podstaw, metod i narzędzi do badania, modelowania i tworzenia informacji, zasobów, procesów i systemów informacyjnych, które zawierają czynniki ekonomiczne⁴⁹.

Mechanizmy wynikające z niedoskonałości informacji dotyczące rynku pracy Do takich me-chanizmów zaliczamy 5 zjawisk: pokusa nadużycia, selekcja negatywna, signaling oraz screening.

Pokusa nadużycia, inaczej hazard moralny. Przeważnie nie da się dokładnie kontrolować pracy wy-konywanej przez pracowników. Kontrakty pracownicze nie precyzują każdej kwestii pełnienia pewnych funkcji, co stwarza pracownikom możliwe nadużycia. Wynagradzanie konkretnie za wy-konaną pracę, bywa niemożliwe ze względu na za wysokie koszty pomiaru, potencjalną niedokład-ność jak i brak możliwości weryfikacji oceny pracodawcy. Wówczas, efektywnym sposobem, który zmotywuje pracowników będzie wyższa płaca, motywująca. Selekcja negatywna: Problem wyboru przejawia się w sytuacji, gdy jedni uczestnicy rynku dysponują gorszą informacją o innych uczest-nikach rynku, co wpływa na użyteczność tych pierwszych. Polega na tym, że w obliczu asymetrii informacyjnej na rynku lepiej poinformowani sprzedawcy oferujący dobra o (naj)niższej jakości wypierają z rynku innych uniemożliwiając tym samym dokonanie wielu obustronnie korzystnych transakcji. Signaling: W przypadku, gdy pracodawca nie jest w stanie rozróżnić pracowników o różnorodnych produktywnościach, może wystąpić dodatnie prawdopodobieństwo, że zatrudniając dowolnego pracownika, zatrudni kogoś o niższej produktywności. Wpływa to negatywnie na ofe-rowaną płacę. Screening jest to działanie pozwalające pracodawcy rozróżnić typy pracowników⁵⁰.

W podsumowaniu należy dodać, że kwestie związane z ekonomiką informacji nie są jeszcze zbytnio rozbudowanym i rozszerzonym zagadnieniem, ale stanowią bardzo ważny kierunek badań w naukach ekonomicznych z logicznego punktu widzenia. Chodzi o informację i jej jakże ważną rolę na świecie. W XXI wieku, kiedy to poziom technologii jest na niezwykle wysokim poziomie informacja stanowi bardzo cenny produkt, który w niepowołanych rękach może przynieść bardzo negatywne konsekwencje. Ekonomika informacji udziela nam informacji dotyczących m.in. pro-blemu selekcji, jakości dóbr, bodźców czy zakresu występowania pokusy nadużycia.

W opracowaniu niniejszego podrozdziału zabazowano na następujących źródłach interneto-wych:

https://mfiles.pl/pl/index.php/Ekonomika_informacji,

http://www.ptin.us.edu.pl/konferencje/Z2010/repozytorium/Babik.pdf, https://mfiles.pl/pl/index.php/Ekonomika_informacji,

https://mfiles.pl/pl/index.php/Spo%C5%82ecze%C5%84stwo_informacyjne.

49 Ibidem.

50 Encyklopedia zarządzania, https://mfiles.pl/pl/index.php/Ekonomika_informacji.

65