Abstract: A special place that is occupied by the considerations of health education in Po-land, indicate the importance attributed to it in shaping a healthy society and therefore pro-sperous state in social and economic terms. To ensure the effectiveness of health promotion, including health education, appropriate educational environment is necessary.
Aby poprawić zdrowotność dzisiejszego pokolenia, jak i ochronić przyszłe pokole-nia przed konsekwencjami somatopsychicznych i genetycznych szkodliwości, których źródłem jest współczesna cywilizacja – niezbędna jest oświata, która powinna prze-nikać jak najszybciej z katedr i laboratoriów uniwersyteckich do każdego człowieka.
(Prof. Julian Aleksandrowicz)
Słowa profesora Juliana Aleksandrowicza wypowiedziane ponad 20 lat temu, są nadal aktualne i bardzo korespondują z tematyką dzisiejszej konferencji, która za-jęła się m.in. tak ważnym zagadnieniem jak edukacja zdrowotna, która warunkuje realizację innych zadań szkoły. Dlaczego ośmielam się postawić tak odważną tezę?
Przede wszystkim dlatego, że zdrowie warunkuje całość życia człowieka w jego wymiarze osobistym, zawodowym, społecznym i duchowym.
W potocznym rozumieniu zdrowie pojmowane jest najczęściej w znaczeniu biologicznym i określane jako brak choroby lub dobre samopoczucie. Według de-finicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) – zdrowie to dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie tylko brak choroby czy niepełnoprawności.
Z aksjologicznego punktu widzenia, zdrowie jest zaliczane do jednej z najważ-niejszych wartości, z tym, że dla jednych może posiadać wartość autoteliczną (cen-ne samo w sobie, nie wymagające wyjaśnień), dla innych wartość instrumentalną (środek do osiągnięcia celów).
Zdrowy człowiek jest w stanie realizować cele osobiste, rodzinne, zawodowe, atakże doskonalić siebie, kształtować swój rozwój. Pamiętać jednak należy, że zdrowie stanowi nie tylko wartość indywidualną, ale i społeczną, bowiem zdrowie
pojedynczych osób to podstawa zdrowego społeczeństwa, a tym samym zasobne-go pod względem społecznym i ekonomicznym państwa.
Atrybutem współczesności jest dynamiczny rozwój nauki i technologii oraz szybkie przemiany ludnościowe, gospodarcze i polityczne. Ale rozwój cywilizacyj-ny przynosi również zagrożenia dla zdrowia współczesnego człowieka. Dlatego w maju 1998 r. Światowa Organizacja Zdrowia (wszystkie kraje członkowskie WHO) przyjęła program „Zdrowie dla wszystkich w XXI wieku”. Ze Światowej Deklara-cji Zdrowia, zawartej w tym programie wynika, że priorytetowym celem rozwoju społecznego i ekonomicznego jest poprawa zdrowia ludzi oraz ich dobrostan fi-zyczny i psychiczny. W myśl tego dokumentu zdrowie jest podstawowym prawem każdego człowieka oraz miarą postępu w dziedzinie zmniejszenia ubóstwa, zacie-śnienia więzi społecznych i eliminowania dyskryminacji. Głównym celem wspo-mnianego programu jest:
• promocja i ochrona zdrowia ludzi w ciągu całego życia;
• zmniejszenie występowania chorób i urazów, złagodzenie cierpienia z ich powodu.
Ważnym ogniwem instytucjonalnym w realizacji edukacji zdrowotnej jest szkoła. W edukacji zdrowotnej, mamy do czynienia z bardzo szerokim zakresem wiedzy i umiejętności, które chcielibyśmy uczniom, naszym wychowankom prze-kazać, wpoić i zaszczepić na stałe.
Edukacja zdrowotna jest to proces przekazywania, nabywania wiedzy i umie-jętności niezbędnych do przeżycia i poprawy jakości życia. Celem więc wycho-wania zdrowotnego jest zapewnienie wiedzy na temat zdrowia oraz wyposażenie człowieka w umiejętności sprzyjające zdrowiu tj. dawania sobie rady z trudnościa-mi dnia codziennego. Niezwykle istotny jest wreszcie stosunek do świata, ludzi, do samego siebie. Wynika z niego zdolność do ustalania właściwych celów życiowych, kształtowania aspiracji.
Z punktu widzenia zdrowia każdy człowiek ma do wyboru zdrowy lub szkodli-wy tryb życia.
Celem edukacji zdrowotnej jest przedstawienie wszystkich argumentów za i przeciw określonemu postępowaniu tak, aby uczeń mógł dokonać słusznego wy-boru.
Nauczyciel winien więc umieć wyjaśniać rolę „nauczyciela zdrowia”. Do jego obowiązków jako „nauczyciela zdrowia” moim zdaniem należy:
• upowszechnianie wiedzy o czynnikach warunkujących zdrowie tj. (gene-tycznie, ekologicznie, psychospołeczne, socjalne i materialne, styl życia);
• propagowanie zdrowego stylu życia obejmującego:
– systematyczną aktywność fizyczną, – właściwe odżywianie się,
– skuteczne powstrzymywanie się od nałogów,
– umiejętność radzenia sobie w życiu a zwłaszcza w sytuacjach trudnych;
85 Edukacja zdrowotna w edukacji wczesnoszkolnej
• udzielanie skutecznej pomocy psychologicznej i pedagogicznej uczniom znajdującym się w trudnych sytuacjach życiowych;
• kształtowanie u uczniów odpowiedzialności za własne zdrowie w myśl za-sad: „twoje zdrowie zależy od ciebie”, „możesz pomóc sobie sam”, „sam dla siebie”;
• tworzenie mody na zdrowy styl życia.
Jak już wspomniano, szkoła jest jednym z ogniw instytucjonalnych w realizacji edukacji zdrowotnej, natomiast jej efekty są uzależnione od funkcjonowania całe-go systemu poczynając od organów państwa poprzez samorządy, placówki służby zdrowia i organizacje pozarządowe. Przykładem systemowego realizowania pro-gramu edukacji zdrowotnej jest opracowanie i realizowanie przez miasto Chełm programu „Zdrowe Miasto”.
Program ten został wprowadzony przez Biuro Regionu Europejskiego Świa-towej Organizacji Zdrowia w Kopenhadze w 1998 roku w celu realizacji planu
„Zdrowie dla wszystkich”. Jego ideą było dążenie do poprawy warunków zdro-wotnych miast, tzn. warunków środowiskowych oraz stanu zdrowia mieszkańców.
„Zdrowe miasto” to zobowiązanie władz miasta i jego mieszkańców do podjęcia konkretnych działań w celu poprawy istniejącej sytuacji. Warunkiem przystąpienia do Stowarzyszenia Zdrowych Miast Polskich, było przyjęcie Uchwały Rady Miasta w tej sprawie. W roku 2001 Chełm został przyjęty do Stowarzyszenia, a w kwiet-niu w 2002 roku program „Zdrowe Miasto” opracowany wspólnie przez Wydział Edukacji i Samorządowy Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli został skierowany do realizacji. W chełmskich palcówkach oświatowych powołano międzyszkolnego koordynatora ds. edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia. W wyniku realizacji programu:
• utworzono chełmską sieć szkół promujących zdrowie;
• organizowane są warsztaty, konferencje, seminaria o tematyce prozdrowot-nej dla nauczycieli i rodziców włączające do współpracy pracowników służ-by zdrowia;
• zorganizowano wiele szkolnych i międzyszkolnych zajęć i imprez rekreacyj-no sportowych promujących zdrowy styl życia, otoczorekreacyj-no szczególną troską dzieci z grup dyspanseryjnych, tworząc dla nich zespoły gimnastyki korek-cyjno-kompensacyjnej.
Poruszono kilka zagadn aby zapewnić jej skuteczność niezbędne jest odpo-wiednie środowisko wychowawcze, łącznie z efektywną metodą wychowawczą.
Samo mówienie bądź tylko komunikowanie się nie wystarcza, niezbędne jest ak-tywne uczestnictwo w procesie wychowania i społeczne wsparcie w rodzinie, gru-pie, środowisku.
Literatura:
Aleksandrowicz J.,Cerebiologia. Nauka o wpływie środowisk na zdrowie somato--psychiczne, w Zdrowie psychiczne, red. K. Dąbrowski, Warszawa 1988.
Cele Narodowego Programu Zdrowia i zadania dla ich osiągnięcia, www.
mz.gov.pl/ data dostępu 26.04.2004.
Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady Europy ustanawiająca wspólnotowy program działań w dziedzinie zdrowia i ochrony konsumentów na lata 2007-2013, Bruksela 06.04.2005.
Gwiazdowski A.,Zachowania zdrowotne, Łódź 1990.
Ostrowska A.,Styl życia a zdrowie, Warszawa 1999.
Promocje zdrowia, red. J. Karski, Warszawa 1994.
Sokołowska M.,Socjologia medycyny, Warszawa 1980.
Stepulak M.Z., Wybrane zagadnienia z medycyny pastoralnej, Lublin 2008.
Waszkiewicz I.,Zagadnienia polityki zdrowotnej, w: Zdrowie w medycynie i na-ukach społecznych, red. T. B. Kulik, I. Wroński, Stalowa Wola2000.
Wysokiński M., Fidecki W., Wroński I.,Edukacja zdrowotna w środkach maso-wego przekazu, „Zdrowie Publiczne” 2003nr 1/2(113).
Żukowski Z.,Stres a twój styl życia, „Lider Promocji Zdrowia. Nauki Społeczne i Medyczne” 1997.
Halina Bejger