- EKSPLOATACJA

Inż. JAN ŻMIHORSKI

Nadzór techniczny nad ekonomicznq eksploatacjq siłowni wodnych

Z arów no w z ra sta ją c e zap o trzeb o w an ie energii, ja k i czynnik oszczędności pow in n y zw rócić w iększą uw agę en erg ety k ó w n a ja k n a jb a rd z ie j racjonalnie w y k o rzy sta­

n ie istn ie ją c y c h n a te re n ie P olski siło w n i w odnych. Nie m am y do te j p o ry zorganizow anej, system atycznej, o k re ­ sow ej k o n tro li o b iek tó w będ ący ch w ek sp lo atacji, pod w zględem sta n u technicznego urząd zeń i sp raw n o ści.

Z naczenie tego zag ad n ien ia dla p o w ięk szen ia p r o d u k ­ cji en erg ii zn ala zło ju ż o d daw n a zrozum ienie w w ielu k ra ja c h , a szczególnie w tych, k tó re w znacznym sto p ­ n iu w y k o rz y stu ją w sw o jej gospodarce en erg ię w odną.

D ośw iadczenie w y k azało , iż w w ielu w y p ad k ach osiąg­

n ię to p o w ażn y i szybki w zro st p ro d u k c ji p rzez m o d e r­

nizację i przeb u d o w ę u rząd zeń stary ch , przy m niejszym n a k ła d z ie finansow ym i m ateriało w y m , n iż w w y p ad k u całkow icie now ych inw estycji.

W n aszych obecnych w a ru n k a c h zag ad n ien ie dozoru i ra c jo n a ln e j ek sp lo atacji istn iejący ch siło w n i w odnych je s t n ie m n iej w ażne, n iż budow a now ych, z p u n k tu w i­

dzenia pow iększenia ilości p ro d u k o w an y ch kilow atogo- dzin i p ew n o ści ru c h u ; p rz e ję liśm y bow iem w raz z Z ie­

m iam i O dzyskanym i p o k aźn ą ilość siło w n i w odnych, k tó re w w iększości są p rz e s ta rz a łe , w zględnie w y m ag ają g ru n to w n y c h rem o n tó w po o k resie e k sp lo atacji w w a ­ ru n k a c h w ojennych. S iłow nie te obsadzone zo stały przez p erso n el o słab y ch k w alifik acjach fachow ych (przed w ojną m ieliśm y znikom ą ilość siłow ni w odnych), k tó ry n ie je d n o k ro tn ie n ie je s t w sta n ie rozw iązać sam odzielnie n a jp ro stsz y c h zag ad n ień technicznych, ja k ie w y ła n ia ją

się w czasie ek sp lo atacji. S iłow nie w ta k ic h p rz y p a d ­ kach pozostaw ione są n ie ja k o sam e sobie i sk azane są na szybsze zniszczenie i zan iżan ie się spraw ności, niż m ia­

ło b y to m iejsce p rz y n ależycie zorganizow anej o k reso ­ w ej k o n tro li.

A by u su n ą ć istn ie ją c y stan rzeczy, n ależy zanalizo­

w ać jego przyczyny, a p o tem o k reślić ogólne m etody p o stęp o w an ia i p ro fila k ty k i. I ta k — p rz y jm u ją c rzeczy­

w istą m oc efek ty w n ą n a zacisk ach g e n e ra to ra z jed n ej stro n y oraz p o te n c ja ł en erg ety czn y rzekli w p rz e k ro ju eksp lo ato w an y m z d ru g iej, m ażem y pow ziąć z ich sto ­ su n k u w y o b rażen ie o s tra ta c h i zastan o w ić się n a d ich przyczyną. W w ielu, s ta ry c h siło w n iach (1910 — 1925) ta k obliczona sp raw n o ść ogólna u rz ą d z e n ia n ie p rz e k r a ­ cza 40%, podczas gdy dobrze z a p ro je k to w a n e z a k ła d y 0 now oczesnych tu rb in a c h osiąg ają dzisiaj 8 0 % , tzn.

d w u k ro tn ie w ięcej. P rzyczyny ty ch s tra t to:

—• zużycie części i m echanizm ów ,

— s ta r e ty p y tu rb in ,

—■ n ie w ła ś c iw e , ty p y tu r b in dla d anych w aru n k ó w ,

— n ie w ła śc iw a k o ncepcja lub złe z a p ro je k to w a n ie za­

k ła d u (nie całk o w ite w y k o rzy stan ie w ody będącej w dyspozycji),

— ek sp lo atacja w n iek o rzy stn y c h reżim ach,

— n a tu r a ln a zm iana w aru n k ó w zew nętrznych.

Z użycie części m echanizm ów , m niej lub b ard ziej n a ­ tu ra ln e , spow odow ane byw a n ajcz ęściej przez erozję 1 korozję* a w n ie k tó ry c h p rz y p a d k a c h przez k aw itac ję

225

i n iefach o w ą obsługę. S tra ty stą d w y n ik łe o b jaw iają

Rok XI GOSPODARKA WODNA Zeszyt 6

obniżam y dopuszczalną w a rto ś ć g ran iczn ą w spółczyn­

n ik a k a w ita c ji; .

gdzie (j — w spółczynnik k a w ita c ji do obliczenia g ra ­ nicznej w ysokości ssania;

B — w ielkość s ta ła (ciśnienie b aro m etry czn e na poziom ie siło w n i w y rażo n e w m słu p a w o­

dy);

Hs —• w ysokość ssan ia, H — spad.

W ybieg ta k i je s t n ie do u n ik n ięcia, jeże li chcem y o ch ro ­ n ić tu rb in ę od szybkiego zniszczenia i rap to w n eg o s p a d ­ ku spraw ności.

M iejsca zasp aw an e po k aw itac ji, korozji i ero zji w in ­ n y być przez szlifow anie i w y g ład zen ie doprow adzone do p ie rw o tn e j postaci. P ozostaw ione n ieró w n o ści p o ­ w ierzchniow e i guzy m ogą zapoczątkow ać p o w stan ie k a ­ w itacji n a w e t tam , gdzie je j u p rzed n io n ie było.

T u r b i n y K a p ł a n a stosow ane są n a sp ad ach n i . skich i śred n ich (ostatnio do 80 m) o dużych w ahaniach.

P oniew aż często w irn ik i ty ch tu rb in p ra c u ją w po ło że­

niu poniżej dolnego zw ierciad ła, czopy ich ło p a te k m u ­ szą być ta k uszczelnione, aby zapobiec zarów no w darciu się w ody do w n ę trz a w irn ik a , ja k i zb y t dużym w ycie­

kom oleju z w irn ik a n a zew n ątrz. Z ag ad n ien ia szczelno­

ści i należytego sm aro w an ia czopów p ra c u ją c y c h przy docisku jed n o stk o w y m 140 — 210 kg/cm 2 m a ją bardzo w ielkie znaczenie. A ni w oda, ani p ia se k n ie p o w in n y się p rzed o stać przez uszczelki, gdyż spow odow ać m ogą k o ­ ro zję i śc ie ra n ie czopów m echanizm ów w e w n ątrz w ir­

nika. Szczelność gruszki w irn ik o w ej n ależ y spraw dzać okresow o na w sk aźn ik u um ieszczonym n a w ale. Gdy spostrzega się n a nim an o rm aln e zn ik an ie o leju , je s t to oznaką, że uszczelki czopów są .-nieszczelne i duża ilość oleju w ycieka do w ody; gdy w sk aźn ik p o k a z u je w zrost n a p e łn ie n ia , dow odzi to, że do głow icy p rz e d a rła się w oda. W tak ich w y p ad k ach trz e b a n a ty c h m ia s t p o p ra ­ w ić u szczelnienie albo w ym ienić je. J e s t to zag ad n ien ie bardzo tru d n e , w y m ag ają ce od w ykonaw cy dużej w ie­

dzy fachow ej i p ra k ty k i. P rz y w iększych jed n o stk ach o p e ra c ja ta k a w in n a być p rzep ro w ad zo n a w y łącznie przez firm ę, k tó ra w y k o n ała tu rb in ę . C ałk o w ite u s u ­ nięcie s tr a t o leju z gru szk i w irn ik a je s t n iem o żliw e je d n a k ż e ich w ielkość w in n a w ah ać się w g ran icach 20 — 100 1 rocznie, w zależności od w ielkości tu rb in y . P rzek ro czen ie tych w ielkości je s t sy g n ałem do rew izji u szczelnienia czopów ło p a te k w irnikow ych.

Z d arzy ć się m oże po rem oncie w irn ik a , w k tó ry m d o konano w y m ian y pan ew ek , iż p a n e w k i te po pew nym czasie o b racają się razem z czopem ło p atk i. A by u n ik ­ n ą ć tego niep o żąd an eg o zjaw isk a dobrze je s t z ak ła d ać p an ew k i n ie przez w p raso w an ie, tylko po u p rzed n im ostudzeniu je j p rz y uży ciu suchego lodu fCOj) Tak osadzona w k o rp u sie p an ew k a po pow rocie do n o rm a l­

n e j te m p e ra tu ry w cina się w otw ó r odlew u. D aje to pew n iejsze zabezpieczenie p rzed obrotem , n iż w p ra so ­ w anie.

W o statn ich la ta c h k o n stru k to rz y tu rb in m y ślą o za­

stosow aniu do w irn ik ó w p an ew ek z lan y ch m as p la ­ stycznych. M ają one mniejiszy w sp ó łczy n n ik ta rc ia i przy dużych obciążeniach jed n o stk o w y ch z ach o w u ją się le ­ p iej, niż p a n e w k i brązow e. T aka in-owacja pozw oliłaby n a zastosow anie sm aro w an ia w odnego p rzez w y p e łn ie ­ n ie gru szk i w irn ik o w e j w odą. U p raszczałoby to ,b. znacz­

nie k o n stru k c ję w irn ik a , zm niejszyło koszty ek sp lo ata­

cji i pow iększyło p ew ność ru ch u .

K ażdy now y K ap łan po rocznej ek sp lo atacji w in ien być p o d d an y g en eraln em u przeglądow i. P rzeg ląd ta k i p o ­ w in ien (poza ukazan iem ew ent. uszkodzeń) dać m ożli­

w ość o k re śle n ia te rm in u n a stę p n e j k o n tro li o raz obm ia­

ru p ra c k o n serw acy jn y ch i rem ontow ych.

K ap lan y poziom e o n ieru ch o m y ch ło p atk ach k iero w ­ niczych w y k azu ją często znaczny sp ad ek m ocy na sk u tek zużycia się nied o stęp n eg o łożyska w k om orze w odnej.

Łożysko, tak ie, w y ra b ia ją c się, p o w o d u je stopniow e ob n i­

żanie się w irn ik a i jego o cieran ie o obudow ę, co je st przyczyną znacznych s tra t m ocy. K onieczna je s t w tak im

p rzy p ad k u w y m ian a łożyska. Z jaw isko to u zasad n ia p o ­ trzeb ę poszczególnego n ad zo ru n a d sm aro w an iem t a ­ kiego łożyska.

W czasie p rzeg ląd u n a le ż y zw racać u w ag ę n a tu le ję d rą ż k a nastaw czego w głow icy olejow ej n a g ó rn y m k oń­

cu w ału . O d je j sta n u zależy p ra w id ło w a wispółzależ- n ość n a sta w ie n ia a p a ra tu kierow niczego i ło p a te k w ir ­ n ik a, co je s t b. w ażne z uw agi n a p ra w id ło w o ść p racy tu rb in y (mogą pow stać zak łó cen ia w re g u la c ji o bro­

tów).

C iągłego dozoru w ym aga tu le ja u szczeln iająca (dła- w niea) m iędzy p o k ry w ą tu rb in y i łożyskiem p ro w a d z ą ­ cym (rys. 1). P ie rśc ie n ie w ęglow e, osadzone w te j tu lei dociskane sp ręży n am i do w ału , b ro n ią d o stęp u w ody do łożyska. Silne p rz e d z ie ra n ie się w ody do p rz e strz e n i ściekow ej n a p o k ry w ie w irn ik a św iadczy o z ły m s ta ­ n ie u szczelnienia; należy poddać go rew izji. D ok ład n e uszczelnienie w a łu je s t szczególnie w ażne, gdy łożysko prow adzące je s t ty p u olejowego. Jego zato p ien ie spow o­

dow ać m oże w y to p ien ie łożyska. M niej w ra ż liw e n a k ró tk o trw a łe zato p ien ie są łożyska n a sm ar (rys. 1), o ile ty lk o w oda n ie zaw iera p iask u . N ajm niej k ło p o tli­

w e są łożyska sm aro w an e w o d ą (rys. 2).

U szczelnienia i urząd zen ia do odp ro w ad zan ia p rz e ­ cieków m uszą podlegać okresow ej k o n tro li oo do sta n u

T u rb in a K ap łan a śre d n ie j w ielkości z łożyskiem szyj­

ny m n a s m a r sta ły . O znaczenia: 10 — łożysko sm a ro ­ we, 11 — przew ó d n a sm ar, 12 — p ie rśc ie n ie w ęglow e, 13 — pom pa przeciek o w a, in n e n u m e ry ja k n a ry s. 4.

T u rb in a K ap łan a z łożyskiem szyjnym sm aro w an y m w odą. O znaczenia: 1 — w irn ik , 2 — w ał, 3 — dław ica (regulacja), 4 — łożysko p ro w adzące, 5 — r u r k a w ody przeciekow ej, 6 — te rm o m e tr oporow y, 7 — reg u lacja

luzu łożyskow ego, 8 — d o p ły w w ody chłodzącej.

227

technicznego i ich d ziałan ia. Szozególną uw agę należy zw rócić n a n ie w o k re sa c h pow odziow ych, gdy ob n iża się w ysokość ssania, n a s k u te k p o d n iesien ia się dolnej w ody. D ław n ica p o d d an a je s t w ted y d ziałan iu w iększego Ciśnienia i m ożliw ości zato p ien ia łożyska są w iększe.

Ł ożyska p ro w ad zące o sm aro w an iu w odnym p o sia d a ­ ją duże zale ty w tu rb in a c h K ap łan a. Ich zastosow anie pozw ala n a u su n ię c ie d ław n icy spom iędzy p o k ry w y t u r ­ biny i łożyska, przez co w a ł zo staje u ję ty tuż p onad p o k ry w ą. D ław n ica je s t um ieszczona w ta k im p rz y p a d ­ ku p onad łożyskiem , je s t d o stępna dla k o n tro li i re g u ­ lacji w czasie ru c h u tu rb in y , a ryzyko zato p ien ia ło ży ­ sk a n ie istn ieje. N iskie u ch w y cen ie w a łu u K ap łan ó w k o rzy stn e je s t ta k ze w zględu n a jego szybkość k r y ­ tyczną, ja k i ze w zględów k o n stru k c y jn y c h , bow iem w tu rb in a c h K ap łan a pew n o ść dobrego u ję c ia w irn ik a je st znacznie b ard ziej p o żą d a n a niż u F ran cisó w z po­

w odu w iększych śred n ic i oiężarów w irn ik ó w , k tó re w y stę p u ją p rz y m a ły ch sp ad ach oraz z pow odu ich d u ­ żej n ie sta b iln o śc i h y d rau liczn ej. N iestab iln o ść ta je s t spow odow ana n isk im po ło żen iem w irn ik a w zględem ap a ­

ra tu kierow niczego — p rz e c ię tn ie 1,8 — 2,4 m poniżej środkow ej płaszczyzny ro zd ziału stru g . Ten k o n s tru k ­ cyjny w zgląd n a rz u c a c h a ra k te ry sty c z n y dla K ap łan ó w k sz ta łt p o k ry w y ze stożkow ym z a g łę b ie n ie m w środku.

T w orzy się stu d zien k a p o d a tn a n a szy b k ie zatopienie w w y p ad k u d efek tu u rz ą d z e n ia odw odniającego T u rb i­

ny F ra n c isa n ie m ają w p o k ry w ie tego z a g łę b ie n ia (po­

ró w n ać rys. 1 i 4). Z ty ch p rzy czy n w tu rb in a c h K a ­ p ła n a stosow ane są p rzew ażn ie łożyska prow adzące ty ­ pu w odnego lub sm arow ego. Ł ożyska olejow e stosow ane są ty lk o dla dużych jed n o stek , albo p rz y dużych szybko­

ściach obw odow ych i w y m ag ają szczególnej czujności dozoru.

Z arów no u K apłanów , ja k i F ran cisó w m ogą zdarzyć się w y p ad k i p rze su n ię c ia u k ła d u w iru jąceg o w dół pod obciążeniem w łasn y m i n a p o ru hyd rau liczn eg o , gdy k o ł­

n ierz ło ży sk a oporow ego n ie je s t je d n o ro d n y z w ałem a ty lk o zak lin o w an y n a n im (pow szechnie stosow ane rozw iązanie!.

T u rb in y p o siad ające n a p o k ry w ie w irn ik a w e n ty l p o ­ w ietrzn y m uszą być okresow o b ad a n e na p ra w id ło w o ść jego działan ia. W entyl te n m a za zad an ie c a łk o w ite lub częściow e niszczenie p ró ż n i p od p o k ry w ą w m om entach rap to w n eg o z rz u tu obciążenia p rzez g e n e ra to r. W n ag le odciążonej tu rb in ie ło p a tk i k iero w n icze z a m y k a ją się od cin ając d opływ w ody; p rzy ty m zaw sze n a stę p u je u rw a n ie się stru m ie n ia w odnego. N ieo tw arcie 9ię w ty m m om encie w e n ty la n ap o w ietrzająceg o spow odow ać m o­

że p o d n iesien ie całego u k ła d u w iru jąceg o , a przez to i uszkodzenie in sta la c ji h y d rau liczn ej i m echanicznej.

B ad an ia o statn ich la t w y k azały , że p rzym usow e otw ie­

ra n ie zaw orów n a p o w ietrzający ch za pom ocą krzyw ek, m im o śro d ó w i dźw igni p rz y ściśle o k reślo n y ch o tw a r­

ciach ło p a te k kiero w n iczy ch (tak w K ap łan ach , ja k F ran cisach ) je s t n ie d o sk o n a łe pod w zględem d ziałan ia.

D ostęp p o w ie trz a do k o m o ry w irn ik o w ej je s t ko rzy stn y w k ażd y m w ypadku, gdy ty lk o u tw o rz y się p ró żn ia 0 dostatecznej w ielkości, u m o żliw iająca w ciągnięcie p o ­ w ie trz a do tu rb in y .

U w zg lęd n iając pow yższe, b u d u je się tu r b in y zao p a­

trzo n e w zaw o ry o tw ie ra ją c e się sam oczynnie p rzy p ró ż ­ ni 25 — 50 m m Hg. W yniki osiąg n ięte są lepsze n iż p rzy zaw o rach stero w an y ch przym usow o. O kazało się, że w puszczenie p o w ie trz a do tu r b in y k o rzy stn e je s t p rzy w szystkich śre d n ic h obciążeniach, aż do obciążeń odpo­

w iad ają cy ch n ajlep szej spraw ności. Z m niejsza się przez to m ożliw ość p o w sta n ia k a w ita c ji n a ło p a tk a c h tu rb in y 1 n a sto żk u gru szk i w irn ik o w ej. N a rys, 3 pok azan y je s t p rzeb ieg ciśn ien ia w kom orze w irn ik o w ej, sp o rzą­

dzony sam opiszącym ciśn ien io m ierzem n a tu rb in ie w o d ­ n e j K ap ła n a 42 tys. KM w G u n te rsv ille — USA. Z aw ór d o reg u lo w an y b y ł ta k , iż o tw ie ra ł się p rzy w yznaczonej p ró żn i. R y su n ek p o k azu je o b raz ciśnień p rz y zrzu can iu obciążenia w g ran icach 7—27 ty s. kW. K rzy w a N r 5 p o ­ k azu je ja k zach o w u je się ciśn ien ie p rz y całkow icie zrzu ­ conym obciążeniu, gdy n ie zad ziała z aw ó r n a p o w ie trz a ­ jący.

Po g en eraln y ch re m o n tach w ażn e je s t sp ra w d z e n ie bicia połączonych w ałó w g e n e ra to ra i tu rb in y oraz sp ra ­ w dzenie p ro sto p a d ło śc i po osadzeniu u k ła d u w iru ją c e ­ go na łożysku oporow ym . B ad an ia te w in n y być p rz e

-Rys. 3.

P rzeb ieg ciśnień w kom orze w irn ik o w ej w czasie gw ałtow nego odciążenia tu rb in y .

pro w ad zo n e bez łożysk prow adzących. E w en tu aln e od­

chylenie w a łu od pionu (o ile u k ła d je s t pionow y) w in ­ n y być p o p raw io n e przez d o regulow anie bolców pod w k ład k am i ło ży sk a oporow ego, lub też przez p o d k ła d a ­ n ie b lach k alib ro w y ch p od b elk i w sporcze łożyska.

T u r b i n y F r a n c i s a . N ajczęstszą przy czy n ą zni­

szczenia w tu rb in a c h F ra n c isa je s t ero zja części o p łu k i- w an y ch przez w odę. O kresow ą rew izję n ależ y u sta lić w zależności od sp ad k u i w łasn o ści w ody. I ta k — dla tu rb in o spadach 1—20 m, leżących n a rzekach, p rz e p ły ­ w ający ch przez osadniki n a tu r a ln e ja k staw y i jezio ra, w y starcza rew izja ra z n a 4—5 lat.. T u rb in y zasilan e w o­

dą siln ie zapiaszczoną, n ie n a p o ty k a ją c ą n a sw ej drodze

T u rb in a F ra n c isa now szej k o n stru k c ji z łożyskiem szy jn y m n a olej. W oda p rzeciek o w a sp o n ad w irn ik a p rz e p ły w a przez otw ó r w ło p a tc e 4 do p rzew o d u 14 i do r u r y ssaw nej. O znaczenia: 1 — w irn ik , 2 — w ał, 3 — r u r a ssaw na, 4 — ło p a tk a w sporcza, 5 — ło p a tk a kiero w n icy , 6 — dolny p ie rśc ie ń k iero w n icy , 7 — t u ­ le ja łożyskow a, 8 — p o k ry w a k iero w n icy , 9 — dław ica, 10 — łożysko p ro w ad zące olejow e, 11 — p om pa ole­

jow a, 12 — p ie rśc ie n ie u szczelniające, 14 — p rzew ód odciążający, 15 — kom ora n a p o w ie trz a ją c a , 16 — p rz e ­

w ód n ap o w ietrzający .

do siło w n i a n i n a tu ra ln y c h ani sztucznych osadników , n ależ y p rzeg ląd ać co n a jm n ie j raz n a 2 lata, a p rz y sp ad ach w iększych od 20 m n aw et co ro k u . P ierw szy p rzeg ląd w ro k u po u ru ch o m ien iu w in ien u sta lić okresy p rzy szły ch p rzeg ląd ó w i rem ontów .

P rzeg ląd tu rb in y F ra n c isa ogranicza się głów nie do zb ad an ia sta n u szczelin w irn ik o w y ch , tzn. w ielk o ści lu ­ zów m iędzy w ieńcem w irn ik a i k iero w n icą (rys. 4 i 6), m iędzy p ie rśc ie n ia m i lab iry n to w y m i, m iędzy czołam i ło p a te k kierow niczych a p ie rśc ie n ia m i, w k tó ry c h u ję te są ich czopy, luzów w osadzeniach czopów, o gólnie m ó­

228

Rok XI GOSPODARKA WODNA Zeszyt 6

w iąc — zb a d a n ie w szystkich luzów m iędzy częściam i będącym i w zględem siebie w ru c h u . D uże luzy d ają d u ­ że s tra ty w ody n iew y k o rzy stan ej energetycznie, tj. w o­

dy p rz e p ły w a ją c e j przez tu rb in ę z górnego poziom u do dolnego, ale poza w irn ik am i. D uże przeoiek: m ogą być przy czy n ą znacznego spadku sp raw n o ści (stare tu rb in y F rancisa).

Pow iększone szczeliny p rzez w ym ycie usu w a się przez n a sp aw an ie i o b taczan ie n a w y m ia r w łaściw y , albo przez w y m ian ę n a d m ie rn ie zużytych części n a n ow e (np. p ie rśc ie n ie lab iry n to w e). R ysy, ro w k i i w żery n a w irn ik a c h i k iero w n icach staliw n y ch u su w a się rów nież przez sp aw an ie i szlifow anie.

W ielkości luzów w czopach ło p a te k kierow niczych w in n y by ć m niejsze od 0,5 m m . P o p rzek ro czen iu te j w ielkości czopy n a le ż y przetoczyć n a je d e n w y m ia r i w ym ienić tu le je . Luzy la b iry n to w e w in n y się n o rm a l­

nie w ah ać w g ran icach 0,5 — 1 m m . Zniszczone erozją boczne w ew n ę trz n e p ie rśc ie n ie k iero w n icy n a le ż y p rz e ­ taczać i u z u p e łn ia ć b lach ą do p ie rw o tn e j g rubości. J e ­ żeli n ie m ożna ich obtoczyć z uw agi n a m a łą g rubość, p ie rśc ie n ie trz e b a w ym ienić n a now e. N ieszczelności w czopach ło p a te k kiero w n iczy ch u su w a się przez w y ­ m ian ę sk ó rzan y ch uszczelek. N ajlepszym sp raw d zian em złej szczelności a p a ra tu k ie ru jąceg o je s t o b racan ie się w irn ik a p rz y zam k n ięty ch ło p a tk a c h kiero w n icy . J e s t to sy g n ał do p rzep ro w ad zen ia k o n tro li całego m ech a­

nizm u w ew n ętrzn eg o reg u lacji, ja k i w n ę trz a tu rb in y . U w agi o k o n tro li ło ży sk pro w ad zący ch — ja k u K a p ła ­ nów.

Z asada d ziałan ia sam onastaw nego łożyska oporow ego, W ahliw e seg m en ty 2, p rzech y lając się n a k u listej p o ­ w ierzch n i sto p k i 3, u sta w ia ją się sam oczynnie w te n sposób, że m iędzy ob racający m się p ie rśc ie n ie m opo­

row ym 1 i segm entem 2 w y tw arza się klin olejow y

1 o dużej nośności.

F ra ń cisy p ra c u ją c e n a w ysokich sp ad ach w y k azu ją często z ró żn y ch przyczyn sk ło n n o ści do w ib ra c ji. W ta ­ kich w y p ad k ach , zan im zastosow ane z o stan ą ja k ie ś śro d ­ ki zaradcze, n ależ y zbadać d o k ład n ie w n ę trz e tu rb in y , czy w sp irali, kiero w n icy , w zględnie w w irn ik u nie ma c ia ł obcych. K ażda bow iem p rzeszk o d a w p rz e p ły ­ wie p ro w ad zi do zak łó c eń i n ieró w n o m iem o śo i ru ch u . Jeżeli stw ierdzono, że z ak łó c en ie n ie zostało spow odo­

w ane dostaniem się ciał obcych do śro d k a tu rb in y , n a ­ leży p rzep ro w ad zić:

— d o k ład n ą k o n tro lę k o n cen try ezn o ści w irn ik a i a p a ra ­ tu k ie ru jąceg o ;

— k o n tro lę sp rzęg ła (na ew ent. poluzow anie);

— d z ia ła n ie n ap o w ietrzen ia ru r y ss a w n e j;

— k o n tro lę i ew ent. re d u k c ję luzu łożyskow ego do m i­

n im um , tj. do około 1/1000 śre d n ic y w a łu ; sp ra w d z e ­ n ie czy p a n w ie łożyskow e osadzone są w ko rp u sie łożyska bez luzu (ten p u n k t je s t b. w ażn y szczególnie w tu rb in a c h sp iraln y ch z poziom ym albo u k ośnym w lo te m );

— k o n tro lę p rzesu n ięcia w a lu n a sk u te k rozgrzania

— k o n tro lę p rzesu n ięcia w a lu n a sk u te k rozgrzania