Inż. STANISŁAW SŁAW IŃSKI
Hydromechanizacja robót ziemnych
W ostatnich czasach je s te śm y św iad k am i istnej re w o lu c ji d okonyw ującej się w m eto d ach i śro d k ach p rz y śpieszających, zw ięk szający ch i u ła tw ia ją c y c h w szelk ie
go ro d zaju p ro d u k c ję , m. in. i w b u d o w n ictw ie w odnym . N aw ięcej a b so rb u ją c e s iłę lu d zk ą ro b o ty ziem ne, jak o m asow e i ciężkie są coraz b ard ziej m echanizow ane na ró w n i z innym i, a m oże n a w e t w w iększym sto p n iu .
W ro b o tach ziem nych ro zró żn iam y trz y zasadnicze czynności:
— o d sp o jen ie g ru n tu i zała d o w a n ie n a śro d k i tr a n s p o rto w e,
— tr a n s p o rt g ru n tu ,
— w y ład o w an ie u ro b k u n a o d k ła d lub u m iejscow ienie w budow li ziem nej.
W ykorzystanie s tru m ie n ia w ody do w y k o n an ia pow yż
szej p ra c y nazy w am y h y d ro m ech an izacją.
D odatkow o w p rz e m y śle górniczym u z y sk u je się se
greg o w an ie u ro b k u w g cię ż a ru g atunkow ego jego s k ła dow ych części. Ta o statn ia m ożliw ość s p ra w iła , że w ła ściw e początki h y d ro m ech an izacji zw iązan e są z w ydo
byw an iem z ło ta z p iask ó w zło to d ajn y ch .
H y d ro m ech an izacja dotyczyć m oże w szystkich w yszcze
gólnionych czynności, lub je d n e j z nich, n p . h y d ro - tra n sp o rtu .
M etoda h y d rau liczn a, zn an a i stosow ana od la t k ilk u dziesięciu p rz y . w znoszeniu dużych budow li ziem nych o statn io o siąg n ęła olbrzym i rozm ach w Z w iązku R adziec
kim . W 1930 r. p rzy D n ie p ro s tro ju p rz ero b io n o m etodą h y d ra u lic z n ą 100 tys. m® ziem i, w n a stę p n y c h 2 latach ju ż p o n ad 600 tys. m 3; p rz y b udow ie k a n a łu M oskwy w y konano 11 m iln. m3 ziem i itd . Je d e n z au to ró w r a dzieckich obliczył w 1948 r., że ogółem w la ta c h k o rzy sta n ia z h y d rau liczn eg o p ro w ad zen ia ro b ó t ziem nych w y
konano tą m eto d ą p o n ad 120 m iln. m 3.
W naszej p ra k ty c e nieo m al jed y n y m p rz y k ła d e m h y d ro m ech an izacji— zresztą d o skonałym — je s t stosow anie re fu le ró w p rz y p o g łę b ia n iu rzecznych k o ry t, k a n a łó w żeglow nych i basenów p ortow ych.
W ym ienić m ożna n a stę p u ją c e za le ty stosow ania h y d ro m ech an izacji w p o ró w n a n iu z innym i sposobam i zm ech a
nizow ania ro b ó t ziem nych:
— p ro s to ta u rząd zeń i stosunkow o niski koszt,
— ta n io ść ro b ó t w p o ró w n a n iu z innym i sposobam i m e
chanicznym i,
—• duża w y d ajn o ść ro b o tn ik a,
— duża w y d ajn o ść in stalacji,
— ta n io ść urząd zeń tra n sp o rto w y c h , szczególnie w po
ró w n a n iu z k o lejk ą,
— m ały g a b a ry t lin ii tra n sp o rto w e j, sp ro w ad zan y w ła ściw ie do p rz e k ro ju r u r czy ry n ien ,
— dow olność k ie ru n k u tra n s p o rtu , nie wTy łącz ając pio
now ego.
H y d ro m ech an izacja stosow ana je s t p rz y b udow ie zapór ziem nych, nasypów drogow ych, grodz, p rz y w y k o n y w a
niu w ykopów fu n d am en to w y ch , w p rz e m y śle torfow ym przy szlam ow aniu zb io rn ik ó w i staw ów , p rz y budow ie w ałów itp.
T rzeba p o d k reślić, że n asypy, w y k o n y w an e m etodą n a - m ywanda, p rz y k tó ry m zale żn ie od w ym ag ań reg u lo w a
nia u k ła d a n ia się ró żn y ch fra k c ji g ru n tu — drogą do
b ie ra n ia odpow iedniej szybkości ru c h u m ieszaniny wody i g ru n tu , n ie d a ją osiadania, gdyż cząsteczki u k ła d a ją się p rz e w a ż n ie ściślej, aniżeli w g ru n cie rodzim ym .
G odne je s t p o d k re ś le n ia i to, że p rz y p e łn e j h y d ro m ech an izacji osiąga się au to m aty czn ie ciąg ło ść p ro cesu odspojenia g ru n tu , tra n s p o rtu i u m iejsco w ien ia w bu
dow li lub w odk ład zie, co, n aw iasem m ów iąc, stanow i jed n o z tru d n ie jsz y c h zadań org an izacji ro b ó t ziem nych, np. p rz y synch ro n izo w an iu p racy k o p a re k i tr a n s p o rtu kolejkow ego.
Na w ym ienione zale ty hydrom echanizacja ro b ó t ziem nych pow in n i zw rócić w ięk szą uw agę p ro je k ta n c i i w y konaw cy w obliczu zadań, k tó re n a k ła d a P la n 6-letn i, a to ty m b ard ziej, że do w y k o n an ia w ielk iej ilości ro bót ziem nych p o trzeb u jem y dużo ciężkiego i drogiego sp rzętu , ja k : k o p ark i, z g a rn ia rk i, sp y ch ark i, ciągniki, ł a dow arki, lokom otyw y, to ry k o lejk o w e itp., a w ięc sp rz ę tu , k tó reg o b ra k odczuw am y i jeszcze długo od
czuw ać będziem y.
Do stro n u jem n y ch h y d rau liczn eg o sposobu w y k o n y w a
nia ro b ó t ziem nych zaliczyć n ależy :
— niem ożliw ość stosow ania h y d ro m ech an izacji, je ś li nie m a do ro zporządzenia d o stateczn ej ilości w ody,
— sto sunkow o duże zużycie en erg ii n a rozm yw anie g ru n tu p rzy pom ocy h y d ro m o n ito ró w (2—8 kW h n a 1 m3 w p o ró w n a n iu do 0,5 — 0,4 kW h p rz y p ra c y k oparek), ,— niem ożliw ość sto so w an ia h y d ro m ech an izacji do w szyst
kich k ateg o rii g ru n tu łącz n ie ze sk a łą lub g ru n ta m i zaw ie ra ją c y m i dużo kam ieni,
— duże w ah an ia w y d ajn o ści i kosztów zależn ie od m ie j
scow ych w aru n k ó w : głęb o k o ść w ykopu, odległości ź ró d ła w ody, rzeźby te re n u , istn ie n ia lu b b ra k u w a ru n ków do g raw itacy jn eg o o dprow adzenia ziem i z w odą i od p o ry ro k u . J e ś li chodzi o p ra c ę w zim ie, to należy zaznaczyć, że całk o w ite u n iem o żliw ien ie stoso
w a n ia h y d ro m o n ito ró w i g raw itacy jn eg o h y d ro tra n
s-214
Rok XI GOSPODARKA WODNA Zeszyt 6
p o rtu n a stę p u je dopiero p rzy te m p e ra tu rz e poniżej
—15° C, zate m w n aszych w a ru n k a c h klim atycznych p ra k ty c z n ie m oże n ie być b ra n e pod uw agę.
Na przeszkodzie do u p o w szechnienia u n as h y d ro m e- chaniizacji stoi b ra k odpow iedniego sp rzętu , a w bardzo dużej m ierze p ew ien k o n serw aty zm i b ra k odw agi do w p ro w ad zen ia now ych, niestosow anych jeszcze lub n ie dostatecznie w y n ró b o w an y ch sposobów w yko n y w an ia ro bót.
* * *
O dspojenie g ru n tu , rozm ycie i zm ieszanie z w odą, tj.
p rzygotow anie go w te n sposób do o d tra n sp o rto w a n ia wy
kon y w an e je st p rzy pom ocy tzw . h y d ro m o n ito ró w , sk o n stru o w a n y c h w 1880 r. Są to p o tężn e sik a w k i o speojal- n ej k o n stru k c ji, u m o żliw iającej dow olne k iero w an ie s tr u m ien iam i w ody w p łaszczyźnie poziom ej, a w pionow ej w granicach do 60°, p rzy czym zapew niona je s t odpo
w ied n ia stateczn o ść p rz y zm ianie k ie ru n k u stru m ie n ia ; należy tu zaznaczyć, że moc stru m ien ia w ody w y rzu ca
n ej z h y d ro m o n ito ra w y ra ż a się w ielkością od k ilk u do 1000 KM i w ięcej.
H y d ro m o n ito r — rys. 1 sk ła d a się z 4-ch zasadniczych elem entów spoczyw ających na podw oziu (najczęściej n a sankach), a m ianow icie:
1. kolano dolne,
2. kolano g órne, p ołączone z pionow ym trzpieniem , jak o osią obrotu,
3. ru r a w ylotow a, osadzana n a k o lan ie g ó rn y m n a przei- gubie k u listy m z poziom ą osią obrotu,
4. n a sa d k a zw ężona.
D ane tech n iczn e dotyczące jed n eg o z k ilk u w y p raco w a
nych i pow szechnie stosow anych w Z w iązku R adzieckim typów h y d ro m o n ito ró w (GM —2) za w ie ra poniższe ze
staw ienie.
p rzy d robnym piasku 3— 6 m3
„ śred n im p iask u 4— 8 „
„ g ru b y m p iask u 5—10 „
„ piaszczystej glinie 6—10 „
„ glinie 8 —15 „
P o d an e liczby dotyczące w y d ajn o ści są oczyw iście tylko o rie n ta c y jn e i zależą od szeregu a k tu a ln y c h w a runków , a w ięc od specyficznych w łaściw o ści gru n tu , spadku dna w ykopu, o d leg ło ści hydram oiidtara od p o w ierzchni rozm yw anego g ru n tu — tj. od d ługości s t r u m ienia w ody (w m ia rę w y d łu ż a n ia stru m ie n ia z m n ie j
sza się siła u d e rzen ia w ody), od d o b ran ia w łaściw ego (optym alnego) dla danego g ru n tu ciśnienia w ody i ś r e d nicy n asad k i oraz od u m ie ję tn o śc i o p erato ra.
Do zasilan ia h y d ro m o n ito ró w w w odę słu ż ą odpow ied
nio d o b ran e p om py odśrodkow e. S tra ty h y d rau liczn e w m onitorze, w n asad ce i w ru ro c ią g u doprow adzającym wodę od pom py w ynoszą około 0,20 do 0,25 H.
N a stę p n ą czynnością w ody w p ro cesie h y d ro m eeh an i- zacjii je s t p rzen o szen ie ro zd ro b n io n y ch części g ru n tu lub W ogóle ciał sypkich p rz y pom ocy p rą d u w ody. H ydro- tra n s p o rt m oże być — zależnie od u k sz ta łto w a n ia te re n u ro b ó t — g ra w ita c y jn y lub tło czn y W p ierw szy m w y p adku do tra n s p o rtu m ieszaniny ziem i z w odą słu ż ą od
pow iednio obliczone i do b ran e, w y k o n an e ze spadem ru ry d ry n n y , w drugim zaś — m ieszanina je s t p rzep o m pow yw ana i ru ra m i pod ciśn ien iem o dprow adzana na
obrane m iejsca !).
R uch m ieszaniny w ro w ie czy ru rz e m ożliw y je s t tylko W w ypadku, je ś li p rę d k o ś ć będzie’ ró w n a lub w iększa od ta k zw anej „szybkości k ry ty c z n e j" , tj. n ajm n ie jsz e j o d p o w iad ają cej d anem u p rzep ły w o w i p rę d k o śc i, p rz y k tó rej n ie n a s tę p u je o siad an ie z ia re n danej fra k c ji. P rę d k o ść k ry ty c z n a lub nieco w iększa d a je n a jk o rz y stn ie jsz e w a ru n k i tra n sp o rto w e m ieszaniny w ody i g ru n tu . P ręd k o ść k ry ty czn a dla h y d ro tra n s p o rtu tłocznego i g ra w ita c y jn e go oblicza się na p o d staw ie w zorów em pirycznych. O bli
czenia p rz e k ro jó w ry n ien , row ów i r u r d o k o n u je się p rzy pom ocy znanych w zorów n a p rz e p ły w w ody, z za
chow aniem em pirycznych w spółczynników . O rie n ta c y j
n e m in im aln e i śre d n ie p ręd k o ści, przy k tó ry c h n a s tę p u je przenoszenie m a te ria łu o ró żn y ch fra k c ja c h , są n a stęp u jące:
ił i glina 0,08 m /sek.
d ro b n y p iasek 0,15 g ru b y p ia se k 0,22 żw ir © 25 m m 0,60 żw ir © 50 m m 1,00 k a m ie n ie © 75— 100 m m 1,60 ,. ©150*-200 m m 2.00
„ © 300—450 m m 3,00
Ś r e d n i c a
h y d ro m o n ito ra (inejścia)-m m 150 200 250 300 ś r e d n ic a n a sa d k i — m m 30-75 50-100 50-110 75-140 c ię ż a r ,b e z s a n e k — kg 124 194 293 512 d łu g o ś ć ru ry m y lo to m ej — m m 1450 1780 2300 2100
S taso w an e ciśn ien ia w ody w ynoszą H — 20— 150 m.
W ty ch w a ru n k a c h p rę d k o ś ć p o czątkow a w ylatu jąceg o stru m ie n ia w ody w ynosi 19 — 51 m /sek., a p rz e p ły w 13 — 790 1/sek.
W ydajność h y d ro m o n ito ra w m*/godz. z n asad k ą 0 62,5 m m przy w ysokości
2—12 m w ynosi:
p rz y d ro b n y m p iask u p rz y H
„ śred n im „
„ glinie piaszczystej
„ lessie
„ glinie chudej
ściany rozm yw anego g ru n tu
= 23—50 m 35— 58 m3./godz.
25—40 „ 28— 87 50—60 „ 48— 63 49—60 „ 43—104 69—80 „ 30— 43
Ilości w ody, p o trz e b n e do rozm ycia 1 m3 g ru n tu wg dośw iadczeń rad zieck ich są n a stę p u ją c e :
N ajczęściej stosow ane są p ręd k o ści 0,50 do 1,50 m /sek.
Im wiiększa je s t z a w a rto ś ć g ru n tu w m ieszaninie, tj.
im je s t ona gęstsza, ty m ko rzy stn iejsze są w a ru n k i tr a n s p o rtu . G ęstość m ieszaniny o k re ś la je j cię ż a r w łaśoiw y.
Przy p o ro w ato ści g ru n tu 40% i p rz y ciężarze w łaściw y m jego cząstek 2,65 (kw arc), cięż ar w łaściw y m ieszaniny g ru n tu i w ody w ynosi:
1,02 przy o bjętość w ody w sto su n k u dc g ru n tu 4,9
1,06 łł łł łł łł 1,6
1,10 łł łł ł? łł łł 9,5
1,16 „ łł łł .ł ł? 5,7
1,20 „ łł łł łł łł 4,4
1,30 „ łł
,,
,, łł łł 2,61,40 „ 1* łł ” łł ’? 1,9
!) Do o k re śle n ia m ieszaniny g ru n tu z w odą b ra k jeszcze w języ k u polskim specjalnej nazw y technicznej i na o k reślen ie tego p o jęcia w y p ad a posługiw ać się aż czterem a w yrazam i, zam iast jednego. W języ k u ro s y j
skim m ieszanina ta nazw an a z a sta ła ,^pulpą“ . B rak spol
szczonych w y rażeń dotyczy n ie ty lk o m ieszaniny w ody z ziem ią, lecz ta k ż e szeregu innych nazw i term inów , dotyczących h y d ro m ech an izacji, ja k zresztą sam ego w y
razu „h y d ro m ech an izacja".
--- 215
Ilo ści w ody zużyw ane n a tra n sp o rto w a n ie g ru n tu są p rzew ażn ie nieco w iększe niż p o trzeb n e do rozm yw ania
h y d ro m o n ito rem . |
* * *
Do tło czen ia m ieszaniny g ru n tu i w ody w w y p ad k u stosow ania r u r do h y d ro tra n s p o rtu słu żą pom py o d śro d kow e o sp ecjaln ej k o n stru k c ji lub rzadziej pom py s t r u m ieniow e — tzw . hydroelew ato.ry.
Is to tn ą cechą pom p odśrodkow ych do m ieszaniny w ody z ziem ią (ros. — ziem lesosy) je s t k o n stru k c ja i u rz ą d z e nia zabezpieczające p rzed zatk a n iem , p rzed zanieczyszcze
niem łożysk oraz w y m ienność części, n a ra ż o n y c h n a szyb
kie zużycie. Poza ty m k o n stru o w a n e są sp ecjaln e pom
-I--- 425
Rys. 3. H y d ro e le w a to r k o n stru k c ji „S ojuzzołoto"
py piaskow e, k tó r e m ogą pom pow ać w odę z za w a rto śc ią piask u p o n ad 50%.
H y d ro e le w a to r (pom pa stru m ien io w a, pom pa in żek to - row a) je s t to p rz y rz ą d , w k tó ry m do p odnoszenia i tł o czenia w ody (z zanieczyszczeniem lub dom ieszkam i) w y k o rz y sta n a je s t e n erg ia innego s tru m ie n ia — w ody ro boczej. S ch em at h y d ro e le w a to ra p o k azan y je s t n a rys. 2.
K o n stru k c y jn e elem en ty są n a stę p u ją c e (rys. 3). R u ro ciąg d o p ro w ad zający w odę roboczą pod znacznym c iśn ie niem zakończony je s t k o lan em ze zw ężoną n a s a d k ą N.
Do kom ory zm ieszania K dołączona je s t r u r a ssąca R o raz zw ężka Z ze stożkow ym re d u k to re m szybkości. S tru m ień w ody, w y la tu ją c y ze znaczną chyżością z n asad k i, miesza się w k om orze K2 zassaną (z R ) m ieszan in ą w o
dy z ziem ią 4 poprzez zw ężk ę i k ró tk i cylindryczny od
cinek przech o d zi do stożkow ego rozszerzenia D, gdzie n a stę p u je w zro st ciśn ien ia, w y starczający do p o k o n an ia żąd an ej w ysokości podnoszenia m ieszaniny w ody z g ru n tem .
H y d ro e le w a to r m a n isk i w sp ó łczy n n ik sp raw n o ści nie p rz e k ra c z a ją c y 0,4, a w ynoszący zw ykle 0,10 do 0,20.
W ynaleziony w połow ie X IX w ieku, z o sta ł stosunkow o niedaw no w y ciąg n ię ty z zap o m n ien ia dzięki pow ażnym zaletom m im o m ałej sp raw n o ści. W Z w iązku R adzieckim istn ie je obszerna lite r a tu r a techniczna, p o św ięco n a h y d ro - elew atorom . O p racow ano ta m szereg ty p ó w oraz te o re
tyczne p o d staw y obliczenia w y m iaró w k o n stru k cy jn y ch . Do stro n d o d atn ich h y d ro e le w a to ra n ależ y zaliczyć:
b ra k części ruchom ych, p ro sto ta obsługi, m a łe w ym iary, g ład k ie p rz e jśc ie z ru r y ssącej do r u r y tłocznej.
Rys. 4. S chem at zastosow ania h y d ro e le w a to ra do tr a n sp o rtu w ykopu z silosa:
H y d ro e le w a to r m oże być u ży w an y do odpom pow yw a
n ia zanieczyszczonej w ody z p iw n ic itp., do p om pow a
n ia m ieszan in y w ody z ziem ią (kam ienie n ie stan o w ią przeszkody, b y le nie b y ły w iększej n iż p rz e k ró j g a r
d zieli)^ Poza ty m stosow ane są jak o dysze głębokiego ssania (patrz a rty k u ł inż. R olew icza w N r 10 „Gaz, Wo
da i T echnika S a n ita rn a " z r. 1950). W Z w iązku R a dzieckim zn ala zły zastosow anie w p rz e m y śle rybnym , m ianow icie do w y ła d u n k u ry b ze staw ów . Z astąp ien ie u ży w an y ch do tego celu pom p odśro d k o w y ch przez h y - d ro e le w a to ry dało bardzo d o b re w yniki, gdyż zm n iej
szy ła się p ra w ie do z e ra ilo ść uszkodzonych ryb.
J e ś li zam iast ru r y ssącej p rzy łączy ć do h y d ro e le w a to ra silos w p o staci n iezb y t dużego leja, m oże o n s łu żyć do h y d ro tra n s p o rtu suchego u ro b k u — n p . p rzy w y k o p ie ręczn y m (rys. 4). Silos p rz y k ry w a się k r a tą do z a trzy m an ia zbyt dużych przedm iotów , a ziem ia w s i
lo sie z raszan a je s t w odą z ru ro c ią g u doprow adzającego w odę roboczą. W ysokość podnoszenia w ody , h w h y d ro - elew ato rze (rys. 2) je s t m niejsza niż 0,25 h, i n ie p rz e k ra c z a 12—15 m. S to su n ek -- 1,0 do 0,5, tan., że
vo
p rz e p ły w w ody roboczej dla zap ew n ien ia m aksym alnego sp ó łczy n n ik a spraw ności ij je s t ró w n y lu b do dw óch razy w iększy n iż ilość w ody zasysanej.
S to su n ek c b ję tc ś c i ziem i do w ody roboczej w ynosi o rien tacy jn ie:
przy g ru n cie piaszczystym l : 20
„ ż w irach z d ro b n y m sz u tre m 1 : 40
„ glinach 1 : 60
* * *
N am yw anle budow li ziem nych (zapór, w alów ) w y k o n y w an e je s t drogą osadzania niesionego przez w odę g ru n tu n a ogrodzoną n isk im i g ro b elk am i p o w ierzch n ię te re n u lu b n a p o w ierzch n ię ju ż zarysow anego n asypu.
G ro b elk i w m ia rę n a m u la n ia . podnoszone są coraz w y
216
Rok. XI GOSPODARKA WODNA Zeszyt 6
żej, aż do o sta tn ie j w a rstw y , k tó r a u k ła d a n a je s t zw y
kle n a sucho. Do o dprow adzenia wody sk laro w an ej sto sow ane są p rzelew y z dennym odpływ em w ro d zaju m nichów .
G ru n ty przeznaczone do budow y z a p ó r po w in n y za
w ierać:
cząstek ~> 0,1 m m ponad 60%
„ < 0,1 m m poniżej 40%
żw iru do 50 m m „ 12%
kam ieni „ 6 — 18%
* * *
O m ów iw szy p o k ró tce zasadnicze ro d zaje h y d ro m ech a- n izac ji i u rz ą d z e n ia do je j w y k o n an ia słu żące, c h cia ł
bym jeszcze w spom nieć o p rzy rząd zie, k tó ry słu ży ć m o
że p rz y ro b o tach h y d ro tech n iczn y ch w m a ły m z a k re sie — n p . do w ydo b y w an ia p ia s k u z dołów fu n d am en tow ych n ap e łn io n y c h w odą. W p ew n y ch okolicznościach m oże się m ianow icie okazać celow ym u ży cie do po
dobnych ro b ó t zam iast k o p a rk i chw ytakow ej tzw . po m p y m am u to w ej. J a k w iadom o „m am u t" je s t to pom pa (rys. 5), k tó re j d ziałan ie o p a rte je s t n a ró żn icy cięża
ru w łaściw ego w ody y m i em ulsji w ody z p o w ietrzem y e , w dm uchiw anym do r u r y ,ym am uta‘ za pom ocą s p rę ż a rk i. D ziałan ie pom py je s t zapew nione, jeżeli
1!n> H y e (H -(- h)
N ajk o rzy stn ie jsze w a ru n k i p ra c y p o w sta ją p rzy sto su n -ku 1---—0.55—0,70, w ów czas sp raw n o ść pom py w y
l i + h
nosi yj = 0.26 — 0,40, a dla całej in s ta la c ji ze sp rę^
ż a rk ą i silnikiem — 0,20 — 0,25. Dla oceny w y d ajn o ści m ożna p rz y ją ć , że śre d n i p ra k ty c z n y sto su n ek ilości p o w ie trz a do w ody w ynosi 9 i że koszt 1 m3 pow ietrza z k o m p reso ra szacow ać m ożna n a 0,15 zł.
Rys. 5. S chem at pom py m am utow ej.
P ew n ą odm ianą w łaściw ej pom py m am utow ej u zy sk u je się przez sk ie ro w a n ie ru r y ze sp rężo n y m pow ietrzem w stro n ę w ylotu k u górze i w y k o rz y sta n ie w te n spo
sób dodatkow o en erg ii ru ch u sprężonego p o w ietrza.
U rządzenie tak ie, aczkolw iek p ry m ity w n e p od w zglę
dem k o n stru k cy jn y m , m oże być u ż y te do pom pow ania p iask u spod w ody. W ydajność zależy od ro d zaju dna, u m ie ję tn o śc i operow ania in sta la c ją , lecz w sto sunku do u ży tej en erg ii n ie je s t w ysoka. Z astosow anie je d n a k tego sposobu w sp rz y ja ją c y c h czy przy m u so w y ch w a ru n k a c h m oże się okazać bardzo celowe. W k o n k re tn y m d o św iadczeniu z b ag ro w an iem p iask u ze sk rzy ń żelb e
tow ych, stanow iących fu n d a m e n t n ad b rz e ż a portow ego, pom pa m am u to w a o śred n icy 150 m m , p rzy użyciu k o m p reso ra z siln ik iem 100 KM, w y d o b y w ała 8 — 10 m3 piasku na godzinę.
D ru g i p rz y k ła d n ie ty lk o celow ego, a n a w e t efek ty w nego zasto so w an ia „ m am u ta" zaczerp n ięty je s t z p r a k ty k i ro b ó t m orskich. Z ad an ie to polega n a p o dniesieniu sk rzy n i żelbetow ej o w y m ia ra c h 7 x 18 x 9 m, sta n o w ią cej elem ent falo ch ro n u i odholow aniu je j n a in n e m ie j
sce. S k rzy n ia b y ła uszkodzona, n ie m o żn a w ięc by ło je j odpom pow ać. P ostanow iono p o d n ieść sk rzy n ię za p o m ocą p ły w a k ó w i n a n ic h o d tran sp o rto w ać n a w ła ś c i
w e m iejsce. S k rzy n ia spoczyw ała n a -m e tro w e j p o d sypce k am ien n ej. C elem p o d ło żen ia pod sk rzy n ię lin (tzw.
stropów ) dla je j p o d n iesien ia n a le ż a ło w ykonać pod sk rz y n ią w n a rz u c ie k am ien n y m n a głęb o k o ści 9 m p od w o
dą, w ąskiego tu n e lu długości 8 m . Początkow o w y k o n y w a ł to n u re k , po p ro s tu w y g rz e b u ją c p rz e jś c ie pod sk rzy n ią. W te n sposób podniesiono je d n ą sk rzy n ię, u ż y w a ją c n a pod ło żen ie stro p ó w 136 godzin pracy, n u rk a i 708 godzin p ra c y pom ocnika, w szystko kosztem 5940 zł.
Pod d ru g ą i n a stę p n y m i k ilku sk rzy n iam i zastosow ano do w ydobycia k am ien i ru rę m am u to w ą o 0 8“ w k s z ta ł
cie ,,Z“ w g po m y słu racjo n alizato rsk ieg o n u rk a B ullm ana (rys. 6). P o w ie trz e od k o m p reso ra doprow adzone by ło 2-m a ru rk a m i o 0 1” w odległości 20 cm od ssącego końca poziom ego odcinka r u r y . P rz y uży ciu tego p ro s te
-Rys. 6. W ykonanie tu n e lu 0 do 15 cm w n arzu cie k am ien n y m po d skrzynią, p rz y zasto so w an iu pom py
m am u to w ej, w g p o m y słu B ullm ana.
go urząd zen ia, n a w y k o n an ie tu n e lu w n a rz u c ie k a m iennym śred n icy 5 do 15 cm zużyto 8 godzin n u rk a i 66 godzin pom ocy, kosztem 390 zl. U zyskano oszczęd
ność w ynoszącą 93%.
* * *
Is tn ie je pogląd, że stosow anie h y d rau liczn ej m etody w y k o n y w an ia ro b ó t ziem nych, w szczególności h y d ro - tra n s p o rtu i n a m y w a n ia b u d o w li ziem nych, w łaściw e je s t dopiero dla o b iek tó w w ielk ich . Z d ru g iej z aś stro ny p rz y budow ie zap ó r ziem nych w y su w an e są z a strz e żen ia co do spoistości n asy p u , ja k ą m o żn a u zy sk ać przez nam yw anie. Je d n a k ż e w rad zieck iej lite r a tu rz e technicz
nej p rzy ta c z a n e są p rz y k ła d y z aró w n o m ały ch p rzeg ró d dolinow ych rz ę d u 20 tys. m 3, w y konyw anych m etodą nam y w an ia , n iew ielk ich ro b ó t z p o stęp em 15 25 m3/godz. (tzn. ja k p rz y je d n e j koparce), ja k rów nież p rz y k ła d y n a m y w a n ia dużych obiektów . N p. p ew n a z a p o ra o w ysokości 22,5 m, o szerokości w k o ro n ie 20 m, w p o d staw ie 161 m, z rd zen iem iłowyfm, o ogólnej k u b atu rze 472.000 m3 , w y k o n an a b y ła w 77% d ro g ą n a m yw ania (266.000 m 3). S k ła d pob ieran eg o do budow y zapory g ru n tu z a w ie ra ł:
części o śred n icy > 1 m m 2 — 10%
„ „ 0,25 — 1,0 m m 50 — 80%
„ „ 0,1 — 0,25 „ 10 — 30%
„ „ p y ło w y ch do 10%
P rzy budow ie sp ły n ę ło z w odą 10% g ru n tu . Z użycie w o
dy n a 1 m3 zapory w yniosło 12 m 3; po stęp dzienny —
dy n a 1 m3 zapory w yniosło 12 m 3; po stęp dzienny —