W przeciwieństwie do prezentowanych zazwyczaj dobrych praktyk niniejszy doku- ment zawiera listę niezalecanych praktyk digitalizacji, które nie powinny być stoso-wane i akceptoment zawiera listę niezalecanych praktyk digitalizacji, które nie powinny być stoso-wane.
Wiele z polskich muzeów już jest w trakcie realizacji mniej lub bardziej zaawansowa-nych projektów digitalizacyjnych, jednak działań tych nie poprzedziła szersza dyskusja nad realizacją samego procesu digitalizacji. Brakuje także szkoleń dla kadry technicznej zajmującej się wdrażaniem projektów, co może negatywnie wpływać na jakość procesu i jego rezultaty. Obecnie, podejmując próbę dyskusji i podsumowania stanu wiedzy do-tyczącej procesów cyfryzacji muzealiów, Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów stara się wskazać właściwe kierunki i reguły postępowania: czego unikać bądź co trzeba poprawić, ewentualnie wyeliminować z procesu digitalizacji realizowanego w muzeum. Przy tej okazji należy zaznaczyć, że wskazane poniżej praktyki powinny jak najszybciej zostać powszechnie uznane za niedopuszczalne.
Przede wszystkim sugerujemy przyjęcie zasady, że zlecenia wykonania jedynie pre-zentacyjnych zdjęć eksponatów, które mają służyć ewidencyjnej identyfikacji obiektu, ewentualnie udostępnieniu online, nie należy utożsamiać z digitalizacją.
Realizując proces digitalizacji mający na celu dokumentację zbiorów, nie należy:
realizować digitalizacji bez szczegółowego planu działania 1.
Digitalizacja jednego obiektu i cały proces digitalizacji wymagają wielu uporządkowa- nych działań, mających na celu efektywne wykorzystanie zasobów, utrzymanie odpo- wiednio wysokiej jakości pozyskanego materiału oraz zabezpieczenie i zachowanie wy-tworzonych danych.
Realizowanie digitalizacji bez planu, w sposób nieprzemyślany i nieuporządkowany, jest marnotrawstwem środków i zasobów. Istnieje duże prawdopodobieństwo koniecz- ności wykonania ponownie znacznej części pracy po przyjęciu przez instytucję właści-wego planu digitalizacji. Realizacji procesu digitalizacji powinna przyświecać zasada – raz a dobrze.
2 Marcin Kłos Jeśli istnieją wątpliwości co do właściwej realizacji procesu, warto zastosować wdroże-nie pilotażowe dla kontrolnej grupy obiektów o niezbyt wysokiej wartości.
ograniczać procesu digitalizacji do wykonywania cyfrowych wizerunków obiektów 2.
Zdigitalizowany obiekt powinien mieć cyfrowe odzwierciedlenie oraz metadane opraco- wane według obowiązującego w muzeum schematu/standardu opisu. Schemat metada-nych musi obejmować co najmniej dane wyszczególnione w Rozporządzeniu Ministra Kultury z 30 sierpnia 2004 r. w sprawie zakresu, form i sposobu ewidencjonowania za-bytków w muzeach.
umieszczać nieprawdziwych informacji w metadanych 3.
Jeśli stan obiektu lub inne informacje z nim związane są niezgodne z opisem ewidencyj- nym, należy uwzględnić te informacje w metadanych wytworzonych w ramach digitali-zacji, niezależnie, czy będzie to digitalizacja realizowana ze środków własnych mu-zeum, czy w ramach projektu zewnętrznego, jak np. Kultura+.
stosować przy wykonywaniu cyfrowych wizerunków obiektów zasad niezgodnych 4.
z obowiązującymi dobrymi praktykami
Na przykład jeśli chodzi o zdjęcia cyfrowe, przynajmniej na głównym zdjęciu przedsta-wiającym cały obiekt muszą się znajdować wzornik koloru i skala. Zdjęcie powinno być kolorowe, wykonane na skalibrowanym kolorystycznie sprzęcie (profile ICC), na neu-tralnym tle.
Zalecane jest wykonywanie serii zdjęć obiektu, tak aby udokumentować wszystkie wi-doczne płaszczyzny oraz istotne bądź charakterystyczne elementy i detale.
Wymagania, które muszą zostać spełnione dla osiągnięcia optymalnej jakości dokumen- tacji cyfrowej, powinien określić technik digitalizacji bądź fotograf, jako osoby najbar-dziej kompetentne. Realizując proces digitalizacji, muzeum powinno dostosować się do tych wymagań.
obniżać jakości wytwarzanych zasobów cyfrowych 5.
Nieuzasadnione jest obniżanie jakości digitalizacji w wyniku m.in.: pracy na akord, przywiązania do błędnych przyzwyczajeń, niemożności kontroli procesu dokumentacji cyfrowej bądź wytworzonych w jej efekcie zasobów. Niedopuszczalne jest również świadome obniżanie standardów, omijanie procedur itd.
Normy etyczne digitalizacji 3 W modelowo prowadzonym procesie digitalizacji jakość powinna się poprawiać wraz z postępem procesu na skutek m.in.: wzrostu doświadczenia pracowników, podnoszenia standardów i dobrze działających procedur.
tworzyć repozytoriów cyfrowych i archiwizować bez jednolitego systemu nazew-6.
nictwa plików
Optymalnie nazwa danych lub pliku powinna umożliwiać identyfikację obiektu, do któ- rego się odnosi. Zapewnia to szybkie wyszukiwanie przy zaoszczędzeniu czasu i środ-ków. Instytucja powinna przyjąć obowiązujący system nazewnictwa wytworzonych w ramach digitalizacji danych i plików.
tworzyć docelowej dokumentacji cyfrowej obiektu z pozytywów zdjęć ewiden-7.
cyjnych
Z wyjątkiem szczególnych sytuacji, jak np. utrata bądź uszkodzenie obiektu lub względy konserwatorskie, dokumentacja cyfrowa powinna odzwierciedlać fizyczny obiekt, a nie nośniki jego wizerunku, jak negatyw, pozytyw, diapozytyw. Wykonywanie dokumenta-cji z nośników wiąże się ze znaczącą utratą informacji o obiekcie.
Negatywy, pozytywy i diapozytywy mogą być dokumentowane cyfrowo na potrzeby archiwizacji danych o historii obiektu, zmianach jego stanu itd. Nie powinny natomiast stanowić podstawy do pozyskania głównego cyfrowego wizerunku dokumentacyjnego obiektu.
ingerować w wytworzoną cyfrowo dokumentację wzorcową 8.
Należy dążyć do wykonania dokumentacji optymalnej, tzn. takiej, która nie wymaga stosowania obróbki cyfrowej w postaci retuszy, korekt, poprawy ostrości itd. Użycie tych i innych funkcji programów graficznych jest ingerencją w oryginał i powoduje zmniejszenie wartości dokumentacyjnej wizerunku cyfrowego.
Stosowanie obróbki cyfrowej fałszuje wizerunek obiektu, w konsekwencji oglądający nie jest w stanie stwierdzić, czy ma do czynienia ze stanem rzeczywistym, czy wyretu-szowanym obiektem. Ma to też istotne znaczenie przy wykorzystaniu digitalizacji dla celów konserwatorskich.
Absolutnie niedopuszczalne jest również uzupełnianie za pomocą technik komputero- wych brakujących elementów obiektu czy ubytków, celowe postarzanie bądź czyszcze-nie itd. Wszystkie te zabiegi powodują zafałszowanie odzwierciedlenia obiektu.
4 Marcin Kłos Powyższe zabiegi mogą być przeprowadzane w wersji prezentacyjnej, przygotowanej na podstawie plików źródłowych, przy zastrzeżeniu, że badacz bądź inny odbiorca zostaną poinformowani, że mają do czynienia z wersją poddaną obróbce komputerowej.
stosować wizji artystycznej zaburzającej kontekst eksponatu 9.
Wizja artystyczna, aranżacja bądź przekaz symboliczny mogą wpływać na sposób od-bioru dokumentowanego obiektu. Cyfrowe odzwierciedlenie obiektu o charakterze do-kumentacyjnym powinno być pozbawione elementów zaburzających odbiór. Obiekt powinien być prezentowany na neutralnym tle.
Tego rodzaju zabiegi można stosować w zdjęciach artystycznych, pod warunkiem dołą-czenia informacji, że jest to wizja artystyczna.
dokonywać cyfrowej zmiany tła lub innych elementów cyfrowego odzwierciedle-10.
nia obiektu w dokumentacji wzorcowej
Niedopuszczalne jest stosowanie obróbki graficznej w celu np. poprawy estetyki kom-pozycji.
pomijać danych 11.
Pozostawienie pustych pól metadanych technicznych (w tym paradanych) dotyczących metody digitalizacji w sytuacji, gdy owe dane istnieją i mogą być wprowadzone do od-powiednich pól, jest obniżaniem jakości procesu digitalizacji.
zmieniać formatów z niższych na wyższe pod względem jakości 12.
Niedopuszczalna jest migracja cyfrowej dokumentacji wzorcowej z niższych pod wzglę- dem jakości formatów (np. JPG) na wyższe (np. TIFF) i prezentacja ich jako wytworzo- nych w wyższym pod względem jakości formacie w celu osiągnięcia lepszych wskaźni-ków digitalizacji na użytek WPR KULTURA+ lub innych programów.
przekazywać wielokrotnie powielonych plików pod zmienionymi nazwami w celu 13.
osiągnięcia lepszych wskaźników digitalizacji na użytek WPR KULTURA+ lub innych programów
Generowanie nowych plików z już istniejących, zmiana parametrów i ustawień kolorów w celu ich odróżnienia, stosowanie różnego nazewnictwa, prowadzone w celu wykaza- nia lepszych wyników projektu, jest świadomym fałszowaniem dokumentacji. Szcze-gólnie stosuje się to do obiektów seryjnych, które zdają się wyglądać identycznie. Jeśli w muzeum jest 100 obiektów wykonanych seryjnie z tej samej matrycy czy linii
produk-Normy etyczne digitalizacji 5 cyjnej, to i tak każdy z nich powinien mieć indywidualnie wykonaną dokumentację cy- frową. Powielenie, w tym przypadku stukrotne, jednego zdjęcia jest świadomym fałszo-waniem dokumentacji.
Uporczywe kontynuowanie powyższych praktyk świadczy o nieprofesjonalnym po-dejściu do digitalizacji. Zaniedbania bądź niekonsekwencje w przeprowadzaniu procesu digitalizacji wpływają na obniżenie jakości wytworzonych zasobów cyfro-wych, co oznacza niewłaściwe wydatkowanie środków publicznych i może stanowić podstawę do zarzutu niegospodarności.
Piotr Jamski