Omówienie na przykładzie trzech typów obiektów (Gabinet Chiński Króla, kolekcja waz greckich oraz cztery wazony piaskowcowe) – digitalizowanych w Muzeum Pałacu w Wilanowie w czasie realizacji zadania Digitalizacja wybranej kolekcji zbiorów w ra-mach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, projekt Rewitalizacja i digi-talizacja XVII-wiecznego zespołu pałacowo-ogrodowego w Wilanowie – etap III.
Przedstawiane w tym rozdziale zagadnienia mogą wydawać się pozornie luźno tylko związane z procesem digitalizacji dzieł sztuki. Są one opisem doświadczeń z realizacji projektu digitalizacyjnego i mają wykazać, jakie działania trzeba wziąć pod uwagę, pla-nując tego typu realizacje. Takie zakresy działania, jak zapewnienie zgodnego z prawem polskim transportu obiektów muzealnych lub stworzenie tym obiektom odpowiednich warunków środowiskowych, powinny być rozważane już na etapie wyboru drogi digita-lizacji pomiędzy rozbudową wewnątrzmuzealnych pracowni digitalizacji a bazowaniem na zleceniach zewnętrznych. Nawet w przypadku organizacji całego procesu digitaliza-cji przez firmę zewnętrzną będzie on wymagał skomplikowanej organizacji ze strony pracowników muzeum.
W przypadku skanowania wnętrza Gabinetu Chińskiego Króla nadzór polegał m.in. na monitoringu wilgotności i temperatury panującej w pomieszczeniu w trakcie skanowa-nia. Ze względu na zastosowanie czterech systemów pomiarowych, składających się m.in. z czterech projektorów i czterech jednostek komputerowych (oba typy urządzeń w czasie pracy wydzielają spore ilości ciepła), konieczne było stałe nadzorowanie, czy parametry przewidziane przez konserwatorów dla delikatnych drewnianych paneli nie zostaną przekroczone. Problem został rozwiązany przez zastosowanie trzech rejestrato-rów firmy Testo, zawieszonych w pomieszczeniu na wysokości jednego, dwóch oraz trzech metrów od posadzki. Każdy z nich co pięć minut dokonywał automatycznych pomiarów wilgotności i temperatury, zapisując je w pamięci urządzenia. Dzięki temu można było śledzić zmiany zachodzące w pomieszczeniu w ciągu całej doby i odpo-wiednio na nie reagować.
2 Eryk Bunsch W celu zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego do pomieszczenia na czas trwania pomiarów doprowadzona została dodatkowa linia energetyczna z oddzielnym zestawem bezpieczników. Zasilała ona wyłącznie systemy pomiarowe i wyposażona była w ze- wnętrzne bezpieczniki, umożliwiające szybkie odcięcie zasilania całego systemu. Każ-dego dnia po zakończeniu skanowania wszystkie elementy systemu skanującego były całkowicie odłączane od zasilania. Wszystkie procedury zostały skonsultowane z osoba-mi odpowiedzialnymi w muzeum za zabezpieczenia przeciwpożarowe.
Z kolei etap projektu związany z digitalizacją 18 waz greckich niósł ze sobą duże wyzwa-nie logistyczne. Szesnaście z wpisanych do projektu waz jest depozytami Muzeum Pałacu w Wilanowie w Muzeum Narodowym w Warszawie. Ich czasowe wycofanie do skanowa- nia wymagało ustaleń z działem inwentarzy MNW, a także z opiekunami tamtejszej kolek-cji. Ze względu na to, że część z tych obiektów stanowią obiekty ekspozycyjne, okazało się niemożliwe przewiezienie całej kolekcji 16 obiektów do Wilanowa na czas skanowania.
Uzgodniono jednorazowe wypożyczenie czterech waz na okres około miesiąca. Zgodnie z polskim prawem transport tego typu obiektów wymaga każdorazowo udziału uzbrojone-go konwojenta. Oddzielną kwestią było zamówienie specjalnych skrzyń transportowych, umożliwiających bezpieczne przewożenie tak kruchych obiektów i odpowiednie przecho-wywanie ich w pracowni pomiarowej w trakcie procesu pomiarowego. Przy jednoczesnej pracy na dwóch stanowiskach pomiarowych dwie pozostałe wazy przechowywano w spe-cjalnie zaprojektowanym, wzmocnionym kontenerze. Opracowując typ takiego kontenera transportowego, należy uważać, by nie miał zbyt dużej wagi, i zwrócić uwagę na ograni- czenia w zakresie kółek. Otóż podwozia kołowe (w jakie zaopatrzony był też nasz konte- ner) nie mogą być stosowane na wszystkich typach nawierzchni. Na przykład w Wilano-wie, przy drogach wewnętrznych brukowanych kostką, nie można było sobie pozwolić na przetaczanie kontenera pomiędzy samochodem a wejściem do laboratorium pomiarowe- go. Wytworzyłoby to bowiem bardzo silne wibracje, które nawet pomimo specjalnej budo- wy kontenera mogłyby doprowadzić do uszkodzenia przenoszonych obiektów. Dla dopeł-nienia opisu procedury każdego z transportów należy jeszcze wspomnieć o każdorazowym przygotowaniu przez konserwatorów opisów stanu zachowania przenoszonych obiektów i konieczności ich szczegółowej weryfikacji.
Dodatkowo konieczne jest zapewnienie pełnego nadzoru konserwatorskiego przy wszystkich działaniach związanych z przenoszeniem, ustawianiem lub zmianą położe-nia obiektu na stanowisku pomiarowym. Czynności tych nie można powierzyć osobom zajmującym się bezpośrednio digitalizacją! Technik prowadzący pomiary, chcąc wyko- nać jak najdokładniejszy pomiar, może zdecydować się na takie pochylenie lub odwró-cenie zabytku, które mogłoby doprowadzić do jego uszkodzenia.
Planowanie i zabezpieczanie ruchu obiektów w procesie digitalizacji 3D 3 Skanowanie czterech waz piaskowcowych z płaskorzeźbioną dekoracją z wystroju par- ku wilanowskiego wiązało się z komplikacjami logistycznymi w zakresie budowy sta- nowisk pomiarowych wokół skanowanych obiektów. Skanowanie tych obiektów prze-prowadzono na terenie parku dzięki umieszczeniu systemów skanujących w specjalnym namiocie, stawianym na czas pomiarów wokół obiektu przeznaczonego do digitalizacji.
Możliwe było więc skanowanie tych zabytków bez konieczności ich demontażu i prze- wożenia do laboratorium pomiarowego, co w przypadku wieloelementowych kamien- nych obiektów o masie setek kilogramów zawsze niesie ze sobą potencjalne niebezpie-czeństwo ich uszkodzenia. W tym wypadku działania logistyczne polegały nie tylko na zapewnieniu specjalnie zabezpieczonej linii zasilającej z prądem trójfazowym (koniecz-nym do zasilania robota przemysłowego wchodzącego w skład systemu), ale także na skoordynowaniu z działem ogrodowym procesu montażu namiotu o powierzchni ponad 40 m2. Metalowe szpile stabilizujące konstrukcję namiotu, na wypadek porywistego wiatru, wbite zostały w grunt na głębokość ponad 60 cm. Ich niewłaściwie umiejscowie- nie mogłoby doprowadzić do uszkodzenia systemu zasilającego w wodę parkowe zra- szacze. Ze względu na kosztowny sprzęt, umieszczony w namiocie na okres kilku tygo-dni, należało także zorganizować dodatkowy posterunek wartowniczy we wnętrzu namiotu, który obsadzany był we wszystkich okresach przerw w pomiarach. Należy mieć na uwadze, że konieczność zatrudnienia dodatkowych strażników muzealnych pra-cujących w godzinach nocnych wiąże się z dodatkowymi kosztami, które często nie są planowane w budżetach projektów digitalizacyjnych.
Stwierdzono też, że w wyniku przestawiania stanowiska pomiarowego od jednaj wazy do drugiej, w ciągu kilku tygodni prac pomiarowych prowadzonych w zaciemnieniu, część trawnika przysłaniana przez namiot uległa całkowitej degradacji. Odtworzenie murawy (po kilku zaledwie przestawieniach systemu) o łącznej powierzchni blisko 200 m2 – to także koszt dodatkowy.
Opisując te jednostkowe zagadnienia, zależne od specyfiki prac prowadzonych w ra- mach projektu, pragniemy zwrócić uwagę na ogrom zagadnień z zakresu logistyki pro- jektu, które wymagają dużych nakładów osobowych i finansowych, a bez których wła-ściwe przeprowadzenie digitalizacji nie jest możliwe. Pominięcie tego typu kalkulacji na etapie przygotowywania projektu może doprowadzić do powstania niedoborów finanso-wych w projekcie lub w przypadku zaniedbania niektórych elementów – do stworzenia zagrożenia dla dokumentowanych obiektów.
Marcin Kłos