albo alegoryczne tematy lub motywy (np. Wskrzeszenie Piotrowina);
imiona własne: należy użyć imion, nazwisk (o ile są znane) postaci uwiecznio-•
nych w dziele (np. Portret króla Stanisława Augusta Poniatowskiego);
odnośniki do właścicieli lub miejsca: w pewnych wypadkach może okazać się
•
konieczne podanie nazwisk dawnych lub dzisiejszych właścicieli (np. Szkofia Stefana Batorego) albo obecnego lub dawnego miejsca, z jakim dzieło jest zwią-zane (np. Czara włocławska);
architekturę: dla dzieł architektury należy zanotować nazwę opisową, która od-•
nosiłaby się do właściciela, wezwania (świątyni), miejsca lub adresu. Podobne zasady można niekiedy zastosować do rękopisów, wskazując ich dokładną loka-lizację „na półce” (np. Mszał katedry wawelskiej nr 2 KP);
tytuł nieznany: jeżeli istnieje potrzeba wytworzenia tytułu dla obiektu, którego
•
rodzaj, temat lub przeznaczenie są nieokreślone, trzeba starać się stworzyć tytuł o charakterze opisowym, korzystając ze wszelkiej dostępnej informacji ogólnej (np. Kompozycja abstrakcyjna). Określenie „Bez tytułu” należy zarezerwować jedynie dla tych dzieł, które zostały w ten sposób celowo nazwane przez ich twórców.
Określenie autorstwa lub wytwórcy
Konieczność podania danych o twórcy obiektu jest oczywista i niezbędna dla identyfika-cji dzieła oraz odróżnienia go od innych, a wiedza o twórcy, czasie i miejscu powstania jest informacją kluczową dla zrozumienia kontekstu i znaczenia dzieła. W schemacie CDWA zawiera ją element Opis twórcy (4.1. Creator description). Zgodnie z podaną definicją jest to „nazwa/nazwisko, krótka informacja biograficzna oraz (jeżeli potrzebne) role znanych lub anonimowych jednostek lub podmiotów zbiorowych odpowiedzial- nych za zaprojektowanie, wyprodukowanie, wytworzenie lub przeróbkę dzieła, przed-
stawione w formie odpowiedniej dla użytkownika końcowego, jak też zawierające nie-6 dr Tomasz Zaucha zbędne wskazówki co do niepewności, wątpliwości i niuansów. Jeżeli twórca nie jest znany z nazwiska, należy odnieść się do jego domniemanej narodowości lub kręgu kul-turowego”. Podane w przykładach informacje biograficzne (zwłaszcza daty życia lub aktywności twórcy) są w schemacie CDWA uznane za niezbędne dla klarownej identy-fikacji twórcy przez użytkownika końcowego. Zalecone zostało, by informacja, jaką obejmuje Opis twórcy, była wprowadzana w następującej kolejności: rola lub odniesie-nie do procesu (opcjonalnie, o ile zajdzie potrzeba: np. projekt; zaprojektowane przez), preferowana forma nazwiska w porządku naturalnym (imię i nazwisko), narodowość (krąg kulturowy), daty urodzenia i śmierci (lub daty aktywności).
CDWA zaleca, by nazwisko pochodziło z kontrolowanego źródła i miało postać używaną powszechnie, czyli niekoniecznie pełną (np. Jan Piotr Norblin, a nie Jean Pierre Norblin de la Gourdaine). Należy też używać pseudonimu lub przydomka, jeśli są one w popularnym użyciu (np. Padovano, a nie Giovanni Maria Mosca). Jeżeli jest taka potrzeba, należy od- notować nazwę warsztatu, firmy lub innego rodzaju podmiotu zbiorowego, którego dzie- łem jest obiekt. Zaleca się ponadto podanie wersji nazwiska/nazwy stosowanej powszech-nie w języku, w jakim tworzona jest baza danych (w Polsce: polskim), a jeśli nie ma wersji polskiej, należy użyć formy występującej w ojczystym języku twórcy.
Jeżeli w stworzenie dzieła zaangażowanych było wielu twórców, należy wymienić ich wszystkich, ewentualnie, gdy z powodu ich liczby nie jest to możliwe, odnotować przy-najmniej ważniejszych lub najbardziej znanych. Należy także wyraźnie podać zakres prac wykonanych przez każdego z twórców oraz rolę, jaką pełnili w procesie twórczym.
Trzeba pamiętać, że dzieło mogło być przekształcane na przestrzeni lat lub wieków przez różne osoby, które należy odnotowywać w uzasadnionych przypadkach.
Ponieważ wytworzenie dzieła sztuki lub architektury jest procesem złożonym, schemat CDWA zaleca w razie potrzeby odnotowanie w tym miejscu także tych osób lub pod-miotów zbiorowych, które nie są sensu stricto artystami. W tym rozumieniu określenie twórcy lub wytwórni obejmuje szeroki krąg: mogą się tu znaleźć patroni lub zlecenio-dawcy (jeżeli wpłynęli na postać dzieła), wydawcy (druków i rycin), emitenci.
CDWA dokonuje rozróżnienia pomiędzy twórcami anonimowymi a twórcami nieznany-mi. Ci pierwsi to osoby, których oeuvre zostało ustalone w drodze badań naukowych, lecz nazwisko pozostaje nieznane. Zwykle określani są oni ustalonym mianem, często wywiedzionym od ich dzieł (np. Mistrz Tryptyku z Wójtowej). Z kolei artyści nieznani to tacy, których ani styl osobisty, ani zespół dzieł nie zostały zdefiniowane. W takich przy-
padkach zaleca się, by nie pozostawiać pustego pola w miejscu określenia twórcy. Nale-Wzorcowa postać metadanych obiektu muzealnego... 7 ży stworzyć szereg ogólnych określeń, z którymi można by kojarzyć dzieła o podobnych cechach (np. nieokreślony malarz polski z XVIII w.).
Zgodnie ze schematem CDWA pole Opis twórcy nie jest polem kontrolowanym, co ozna- cza, że można je wypełniać w sposób dowolny, tekstem wpisywanym przez osobę inwen-taryzującą obiekt. Dla celów indeksowania i wyszukiwania twórców schemat CDWA wprowadza odrębny element, także uznany za podstawowy (core), który nazwano Tożsa-mością twórcy (4.1.3. Creator Identity). Został on zdefiniowany jako „tożsamość każdej jednostki lub zbiorowości, która odegrała rolę w wytworzeniu dzieła” (np. Matejko, Jan;
Laveaux, Ludwik de). Element ów powinien być odnośnikiem do słownika osób/podmio-tów zbiorowych. Dla artystów nieznanych należy podać wyrażenie określające kulturę, narodowość, związki stylistyczne (np. malarz gdański z kręgu Jana Kriega).
U podstaw tego rozróżnienia pomiędzy wpisywanym „z ręki” Opisem twórcy a Identyfi-kacją twórcy, wypełnianą terminami z kontrolowanego słownika, stoi zapewne spostrze-żenie (skądinąd słuszne), że w wielu wypadkach tekst określający twórcę dzieła nie musi się ściśle pokrywać z formą hasła słownikowego, jakim opisuje się tożsamość owego twórcy. Owo rozróżnienie wymaga jednak od użytkownika dwukrotnego wypełnienia pól o bardzo podobnej zawartości: raz z „wolnym tekstem”, powtórnie – z hasłem wy- branym ze słownika. W wielu systemach bazodanowych stosuje się jedynie pole wypeł-niane ze słownika, co gwarantuje poprawność i jednolitość wprowadzonej informacji.
Takie rozwiązanie ma tę wadę, że informacja o twórcy musi czasem zostać wtłoczona w sztywną składnię pola kontrolowanego.
Jako informację podstawową schemat CDWA uznaje także Rolę twórcy (4.1.4. Creator Role). Informacja ta odnosi się do udziału, jaki dany twórca miał w powstaniu konkret-nego opisywanego dzieła (np. projektant, rzeźbiarz, rytownik, wydawca), nie zaś do ról, jakie pełnił w trakcie swego twórczego życia. Zdarza się niejednokrotnie, że obiekt jest rezultatem złożonego procesu, w którym było czynnych więcej osób, zatem należy udział każdej z nich odpowiednio rozgraniczyć i odnotować. Zapisanie roli jest istotne dla późniejszych przeszukiwań systemu, gdyż pozwala znaleźć dzieła określonych arty-stów, tworzone przez nich w określonym charakterze (np. Ogród Luksemburski w Pary-żu; Weiss, Wojciech (1875–1950) – rytownik).
Poprawne określenie twórcy/wytwórni nie jest częstokroć możliwe bez odnotowania danych dodatkowych, które w schemacie CDWA są odrębnymi elementami – tj. Zakresu twórcy (4.1.1. Creator Extent) oraz Określnika twórcy (4.1.2. Creator Qualifier). Nie są to elementy oznaczone jako podstawowe (obowiązkowe), lecz pozwalają zapisać istotną często informację – odpowiednio – o części dzieła wykonanej przez konkretnego twórcę
8 dr Tomasz Zaucha (np. predella, haft, figury, rzeźby) oraz o stopniu, w jakim dzieło łączyć można z danym twórcą (przypisywany, szkoła, naśladowca). W tym drugim przypadku, dla uniknięcia niejednolitości, zalecane jest ustalenie kontrolowanego zestawu określeń i ich zdefinio- wanie. CDWA dzieli owe określenia na trzy podstawowe grupy: prace twórców działa- jących razem z danym artystą (np. warsztat, studio, uczeń); prace twórców niedziałają-cych w bezpośrednim związku z danym artystą (np. naśladowca, krąg, szkoła); prace, na które miał wpływ dany artysta (np. w stylu, w manierze, według).