AKTYWNOŚĆ POLSKICH EUROREGIONÓW W EUROPEJSKIEJ WSPÓŁPRACY TERYTORIALNEJ
1. Europejska Współpraca Terytorialna (EWT) – istota, priorytety i działania
Europejska Współpraca Terytorialna (EWT) jako Cel 3 w unijnej polityce regionalnej na lata 2007–2013, jest rozbudowaną kontynuacją Inicjatywy IN-TERREG, której główne przeznaczenie skierowano na współpracę transgranicz-ną, w tym euroregionalną. W związku z tym, EWT również realizuje założone cele przede wszystkim we współpracy transgranicznej. Już samo powołanie takiego celu w polityce regionalnej UE świadczy o wadze, jaką UE przywiązuje
do peryferyjnych regionów granicznych połączonych współpracą transgraniczną, a w szczególności euroregionalną.
Programy operacyjne EWT są wdrażane za pomocą trzech typów programów: – współpracy transgranicznej,
– współpracy transnarodowej, – współpracy międzyregionalnej.
Zasadniczą różnicą między powyższymi typami współpracy jest m.in. zasięg terytorialny, w ramach którego wspólne przedsięwzięcia mogą realizować:
– obszary przylegające do granic państwowych (współpraca transgraniczna), – duże zgrupowania europejskich regionów z kilku lub kilkunastu państw (współpraca transnarodowa),
– wszystkie regiony UE (współpraca międzyregionalna).
Oprócz zasięgu geografi cznego poszczególne typy programów różnią się te-matyką. I tak programy z zakresu współpracy transgranicznej służą przede wszyst-kim budowaniu więzi łączących społeczności po obu stronach granicy. Programy transnarodowe wspierają innowacyjność, zaś międzyregionalne – dzięki realizacji ponadnarodowych przedsięwzięć sprzyjają zintegrowanemu rozwojowi UE. Syn-tetyczne informacje dotyczące tych trzech typów współpracy ilustruje tabela 6.1. W związku z określonymi celami przyjęte zostały dziedziny wsparcia w ra-mach PO EWT, a są to:
– badania, rozwój technologiczny, innowacje i przedsiębiorczość, – społeczeństwo informacyjne,
– inicjatywy lokalne w zakresie zatrudnienia i rozwoju oraz wsparcie dla struktur świadczących usługi lokalne w tworzeniu nowych miejsc pracy,
– środowisko naturalne,
– zapobieganie i zwalczanie zagrożeń przyrodniczych i technologicznych, – turystyka,
– inwestycje w kulturę, – inwestycje w transport, – inwestycje energetyczne,
– inwestycje w kształcenie (zwłaszcza zawodowe),
– inwestycje w infrastrukturę ochrony zdrowia i infrastrukturę społeczną1. Polska uczestniczy we wszystkich typach EWT (tabela 6.1.) realizując cele w w/w dziedzinach wsparcia. Z punktu widzenia założeń całego opracowania najwię-cej miejsca poświęcone zostanie współpracy transgranicznej, czyli pierwszej grupie programów, które są wdrażane w regionach na poziomie NUTS III usytuowanych wzdłuż wewnętrznych i niektórych zewnętrznych granic lądowych Unii Europejskiej oraz w obszarach nadmorskich oddzielonych od siebie maksymalnie o 150 km.
1 M. Greta, Institutional, Legal and Financial Aspects of the Functioning of Euroregions and Their Activity in the Youngest Polish Euroregions and Well as in the Oldest one: Bialowieza Forest, Szeszupa, Lyna-Lava and Neisse, Technical University of Lodz, Lodz 2011, s. 35–41
Tabela 6.1. Typy i cele współpracy w ramach EWT, programu z udziałem Polski
Lp. Typ współpracy Cele współpracy Realizowane programy z udziałem Polski
1.
Współpraca transgraniczna
Rozwijanie wspólnych ini--cjatyw lokalnych i regio-nalnych dotyczących: – ochrony środowiska, – rozbudowy infrastruktury, – wymiany kulturalnej, – współpracy młodzieży
Polska (Zachodniopomorskie) – Niemcy (Meklemburgia/Pomorze/Przednie/
Brandenburgia)
Polska (Lubuskie) – Niemcy (Brandenburgia) Polska (Lubuskie i Dolnośląskie) – Niemcy (Saksonia)
Polska – Republika Czeska Polska – Republika Słowacka Polska – Litwa
Polska – Szwecja – Dania – Litwa – Niemcy (Południowy Bałtyk) 2. Współpraca transnarodowa Integracja terytorialna UE poprzez: – wspieranie dostępności, – zrównoważony rozwój obszarów miejskich, – innowacyjność i ochrona środowiska
– Region Morza Bałtyckiego (ang. akronim BSR): Polska, Dania, Estonia, Finlandia, Litwa, Łotwa, Niemcy (wybrane regiony), Szwecja oraz 3 państwa spoza Unii Euro-pejskiej: Białoruś (wybrane regiony), Nor-wegia i Rosja (wybrane regiony),
– Europa Środkowa: Polska, Austria, Czechy, Niemcy, (wybrane regiony), Słowacja, Słowe-nia, Węgry, Włochy (wybrane regiony), Ukra-ina (wybrane regiony)
3. Współpraca międzyregio-nalna – wymiana doświadczeń najlepszych praktyk, – wzmacnianie potencjału instytucji i samorządów w zakresie wspierania rozwoju regionalnego, – wspieranie innowacyj-ności i gospodarki opartej na wiedzy,
– ochrona środowiska
Program współpracy międzyregionalnej obejmujący całe terytorium UE – INTER-REG IV C
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://interreg.gov.pl; www.ec.europa.eu/regional-policy/index.pl.cfm
W Polsce współpracą transgraniczną objęte zostały podregiony, których gra-nice stanowią granicę państwową. Nowością, w porównaniu do okresu programo-wego 2004–2006, jest objęcie programem współpracy transgranicznej podregio-nów usytuowanych wzdłuż wybrzeża Morza Bałtyckiego.
I tak są to następujące programy transgraniczne (w okresie 2007–2013) z udziałem Polski:
– Polska (woj. zachodniopomorskie – Niemcy (Meklemburgia/Pomorze Przednie/ Brandenburgia),
– Polska – Brandenburgia, – Polska – Saksonia,
– Polska – Republika Czeska, – Polska – Republika Słowacka, – Polska – Litwa,
– Polska – Szwecja – Dania – Litwa – Niemcy (Południowy Bałtyk). Ich zasięg terytorialny uzupełnia i obrazuje poniższa mapa (6.1).
Mapa 6.1. Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej
Polska – Meklemburgia,
Pomorze Przednie – Brandenburgia
Polska – Brandenburgia Polska – Saksonia Polska – Czechy Polska – Słowacja Polska – Litwa Programy Sąsiedztwa Polska – Ukraina
Polska – Litwa – Białoruś – Federacja Rosyjska (Obwód Kaliningradzki) Podregion należący do dwóch programów
Źródło: http://www.interreg.gov.pl/20072013/EWT/, z dnia 23.03.2007 r.
Wyżej wymienione oraz zilustrowane programy EWT w ramach współpracy transgranicznej objęły praktycznie wszystkie granice Polski wraz z ich euroregio-nami, które w ten sposób stały się aktywnymi uczestnikami EWT i benefi cjentami szczególnych środków pomocowych. Tym samym, więc to euroregiony zarządza-ją transgranicznymi projektami. Ponadto są dodatkowo benefi cjentami transgra-nicznych środków fi nansowych z ogólnej europejskiej polityki regionalnej. Tym samym na euroregiony trafi a dodatkowa pula pieniędzy.
Włączenie polskich euroregionów do programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej łącznie z „metrykami” euroregionów przedstawia tabela 6.2.
Tabela 6.2. Euroregiony na granicach Polski oraz obszary wpływu EWT w euroregionach Lp. Nazwa euroregionu Data utworzenia Zaangażowane województwa Zaangażowane pogranicza krajów Program współpracy w ramach EWT obecny w danym
euro-regionie 1 2 3 4 5 6 1. Neisse-Nisa--Nysa 21.12.1991 dolnośląskie Polska, Niemcy, Czechy Polska – Saksonia Polska – Czechy 2. Karpacki 14.02.1993 podkarpackie Polska, Ukraina, Słowacja, Wę-gry, Rumunia Polska – Słowacja Polska – Białoruś – Ukraina w ramach Partnerstwa Wschodniego 3.
Sprewa-Nysa--Bóbr 21.09.1993 lubuskie Polska, Niemcy Polska – Brandenburgia 4. Pro Europa
Viadrina 21.12.1993 lubuskie Polska, Niemcy Polska – Brandenburgia 5. Tatry 26.08.1994 małopolskie Polska, Słowacja Polska – Słowacja
6. Bug* 29.09.1995 lubelskie Polska, Ukraina, Białoruś
Polska – Ukraina – Bia-łoruś w ramach Partnerstwa Wschodniego 7. Pomerania* 15.12.1995 zachodnio-pomorskie Polska, Niemcy, Szwecja Meklemburgia – Pomorze/Przednie – Brandenburgia Polska
8. Glacensis 05.12.1996 dolnośląskie Polska, Czechy Polska – Czechy
9. Niemen* 06.06.1997 warmińsko-mazurskie, podlaskie Polska, Białoruś, Litwa Polska – Litwa Polska – Białoruś – Ukraina w ramach Part-nerstwa Wschodniego 10. Pradziad 02.07.1997 opolskie Polska, Czechy Polska – Czechy 11. Bałtyk* 22.02.1998 pomorskie, warmińsko-mazurskie Polska, Dania, Litwa, Łotwa, Rosja, Szwecja Polska- Litwa EWT – Południowy Bałtyk 12. Śląsk
Cieszyński 22.04.1998 śląskie Polska, Czechy Polska – Czechy 13. Silesia 20.09.1998 śląskie, opolskie Polska, Czechy Polska – Czechy 14. Beskidy 09.06.2000 śląskie, opolskie Polska, Czechy,
Słowacja
Polska – Czechy Polska – Słowacja 15. Dobrawa 01.2001 zawiesił
działalność Polska, Czechy Polska – Czechy 16. Puszcza
Białowieska** 25.05.2002 podlaskie Polska, Białoruś
Polska – Białoruś – Ukraina w ramach Part-nerstwa Wschodniego
Tabela 6.2. cd.
1 2 3 4 5 6
17. Łyna-Ława** 04.09.2003
warmińsko-mazurskie Polska, Rosja Litwa – Polska – Rosja 18. Szeszupa** 23.06.2003
warmińsko-mazurskie
Polska, Litwa, Rosja, Szwecja
Litwa – Polska – Rosja EWT Południowy Bałtyk * oznaczono te kraje, które są też w innych euroregionach,
** oznaczono trzy najmłodsze euroregiony
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/wroc/AS-SETS_20-30.pdf oraz http://mrr.gov.pl/POLITYKA_REGIONALNA/EUROREGIONY/Strony/ Euroregiony%20%20Polsce.aspx
W dalszej części tego fragmentu omówione zostaną priorytety i działania w ra-mach Programów Operacyjnych Europejskiej Współpracy Terytorialnej (PO EWT), z których realizowane są przedsięwzięcia na polskich pograniczach. Prezentację tę poprzedzono informacją o Europejskich Ugrupowaniach Współpracy Terytorialnej (EUWT), które są narzędziami wdrażania programów transgranicznych.