Istota i znaczenie nowego instrumentu fi nansowego „Łącząc Europę” w dochodzeniu do smart specialisation

Nowy instrument fi nansowy zaplanowany do polityki spójności w okresie 2014–2020 ma objąć inwestycje transgraniczne w sieć transportową, energe-tyczną i cyfrową oraz posłużyć wypełnianiu celów Strategii Europa 2020 wraz z jej ambitnymi założeniami wzrostu inteligentnego, zrównoważonego i wklu-czenia społecznego. Bliższe informacje odnoście poszczególnych sieci jako elementów składowych instrumentu fi nansowego „Łącząc Europę” przedstawia tabela 4.18.

Tabela 4.18. Instrument „Łącząc Europę” w strukturze transportowej, energetycznej i cyfrowej

„Łącząc Europę –

poszczególne sieci ^{Krótka charakterystyka zamierzeń w ramach danej sieci}

„Łącząc Europę – transport

Inwestycje w unowocześnienie infrastruktury transportowej, utworzenie brakujących połączeń oraz usuwanie wąskich gardeł zasilone zostaną kwotą 31,7 mld euro (w tym 10 mld z Funduszu Spójności w państwach objętych tym funduszem, a pozostałe 21,7 mld euro przeznaczone są dla wszystkich państw członkowskich), naczelną ideą tej części instrumentu jest poprawa połączeń pomiędzy wszystkimi częściami UE w celu ułatwienia funkcjono-wania czterech swobód rynku wewnętrznego. Rozwój systemów transpor-towych w Europie miał wymiar krajowy, UE poprzez ten instrument chce odegrać kluczową rolę w realizacji projektów transgranicznych.

„Łącząc Europę – energia

W transeuropejską infrastrukturę energetyczą przewiduje się zainwestowa-nie kwoty w wysokości 9,1 mld euro, co pomoże w realizacji celów Strategii Europa 2020 odnośnie energii i klimatu. Instrument ma pomóc w usunięciu wąskich gardeł w sieci. Dzięki lepszym połączeniom wzajemnym nastąpi rozwój wewnętrznego rynku energetycznego, co z kolei poprawi bezpie-czeństwo dostaw i możliwości przesyłu energii ze źródeł odnawialnych w oszczędny sposób w całej Europie, co pozytywnie będzie można wyko-rzystać dla inteligentnej specjalizacji regionów.

„Łącząc Europę – cyfryzacja

W ramach tej części instrumentu przewidziano 9,2 mld euro na wsparcie inwestycji w szybkie i bardzo szybkie sieci szerokopasmowe oraz ogólno-europejskie usługi cyfrowe. Finansowanie infrastruktury sieciowej ma duży wpływ na pobudzanie inwestycji, a więc można też wnioskować, że będzie to skutkować odkrywaniem wewnętrznych możliwości rozwojowych regionów. Jeśli chodzi o usługi cyfrowe to pieniądze przeznaczone zostaną na dotacje wspierające powstanie infrastruktury potrzebnej do rozbudowy usług w za-kresie identyfi kacji elektronicznej, elektronicznych zamówień publicznych, elektronicznej dokumentacji leczenia, portalu Europeana, e-sprawiedliwości oraz usług celnych. Będzie to infrastruktura europejska łącząca infrastruktu-rę poszczególnych państw członkowskich.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Komunikat Komisji Europejskiej „Łącząc Euro-pę”: nowa bazowa sieć transportowa UE, http://ec.europa.eu/transport/index_en.htm_for_core_ne-twork_maps_national_maps_projects_lists (data podstępu 19.10.2011), także http://ec.europa.eu/ regional_policy/what/future/proposals_2014_2020_en.cfn (data dostępu 06.10.2011); Urząd Pu-blikacji UE http://publications.europa.eu/others/agents/index_pl.htm (data dostępu 06.10.2011); M. Greta, J. Kowalski: Polityka regionalna Unii Europejskiej w perspektywie wyzwań Strategii Europa 2020, w: J. Wołkonowski (red.): Aspekty integracyjne w Unii Europejskiej i relacje między-regionalne, Wyd. Uniwersytet w Białymstoku, fi lia w Wilnie, UAB „BMK Leidyka, Wilno 2012, s. 49.

Kładąc nacisk na inteligentne, zrównoważone i wzajemnie połączone sie-ci transportowe, energetyczne i cyfrowe instrument „Łącząc Europę” pomoże w urzeczywistnianiu w pełni jednolitego rynku europejskiego. Po raz pierwszy Komisja Europejska zaproponowała jeden instrument dla trzech różnych sektorów w oczekiwaniu, że inwestycje zrealizowane dzięki niemu będą stanowić rodzaj katalizatora fi nansowania ze źródeł prywatnych i publicznych, gdyż dzięki nim

projekty staną się bardziej wiarygodne i obniży się profi l ryzyka. Instrument ten ma więc na celu przede wszystkim stworzenie sieci europejskiej łączącej głów-nie ośrodki społeczno-gospodarcze oraz bramy do państw trzecich (porty, porty lotnicze i połączenia lądowe), a także zapewnienie kluczowej infrastruktury nie-zbędnej do wzmocnienia jednolitego rynku, wspierania konkurencyjności i roz-woju gospodarczego. Główne projekty dotyczyć będą przedsięwzięć transgranicz-nych, co niewątpliwie może przyczynić się do aktywizacji peryferyjnych regionów granicznych, a zwłaszcza euroregionów w kierunku ich inteligentnej specjaliza-cji. Instrument fi nansowy „nowej” polityki regionalnej ukierunkowany zostaje na „wydobycie” tego co najcenniejsze w regionie dla jego rozwoju i nawiązania do konkurencyjności. Filozofi a Strategii Europa 2020 preferuje wzrost inteligent-ny w kompatybilności ze zrównoważointeligent-nym oraz zapobiegającym wykluczeniu. A zatem poprzez instrument „Łącząc Europę” widać wyraźne powiązania polityki regionalnej od 2014r. ze Strategią Europa 2020 oraz wzajemne oddziaływanie po-lityki i Strategii w kierunku zwłaszcza smart specialisation (schemat 4.1).

Schemat 4.1. Smart specialisation – „Łącząc Europę“

Źródło: Opracowanie własne.

Można wnioskować, iż funkcjonowanie UE w najbliższym czasie zdominuje smart specialisation, tak jak funkcjonowanie UE zdominowane jest przez poli-tykę spójności i Strategię Europa 2020. Specjalizacja regionów i korzyści zeń wypływające nie są niczym nowym, ale specjalizacja inteligentna jest nowym pomysłem na rozwój regionów i realizację polityki spójności. Rodzi się jednak w tym miejscu wiele pytań, wątpliwości i dyskusji m.in. w tym kontekście, czy smart specialisation będzie dobrą formą realizacji polityki spójności dla regio-nów, które nie reprezentują wysokiego poziomu wiedzy technologicznej i dużych zasobów kapitałowych. Czy należy się spodziewać, iż dynamika rozwoju takich

STRATEGIA EUROPA 2020 POLITYKA REGIONALNA 2014-2020 „àĄCZĄC EUROPĉ” SMART SPECIALISATION „àĄCZĄC EUROPĉ” SMART SPECIALIZATION

regionów będzie na tyle wysoka by umożliwić ponadregionalny wzrost, tak aby zbliżyć się do regionów średnio i wysoko rozwiniętych? A o takie „walczy” poli-tyka spójności. Jako rzecz pewną należy odnotować fakt, iż smart specialisation zmierza do wypracowania wysokich standardów usług jakie są oczekiwane przez przedsiębiorców w regionie. Z kolei wysoka jakość usług umożliwia tworzenie klastrów i parków branżowych oraz przyciągać zacznie nowych konsumentów, przez co wzrośnie rozpoznawalność miasta czy regionu.

Celem inteligentnej specjalizacji jest optymalne wykorzystanie potencjału poszczególnych regionów i państw poprzez jak najlepsze dostosowanie kierun-ków kształcenia i rozwoju nauki do specyfi cznych uwarunkowań społeczno-go-spodarczych czyli dopasowanie w trójkącie (schemat 4.2).

Schemat 4.2. Trójkąt inteligentnej specjalizacji: nauka – edukacja – gospodarka

Źródło: Opracowanie własne.

Wybierając inteligentną specjalizację regiony muszą uwzględniać kilka kwe-stii np.:

– proces selekcji oparty na ocenach ilościowych i jakościowych;

– proces ten realnie dopasować do zdolności, możliwości i potrzeb w regio-nie;

– koncentrację na obszarach rzeczywistego potencjału i mocnych stron w re-gionie;

– zaangażować w selekcję jak najszersze grono interesariuszy;

– wybór udziału kluczowych partnerów i fi rm w dziedzinie innowacji; – współpracę przedsiębiorstw, ośrodków badawczych i uczelni.

W inteligentnej specjalizacji elementem identyfi kacji obszarów prioryteto-wych mogą stać się klastry, a zatem euroregiony, które można traktować jako naturalne klastry (rozdział piąty). W związku z tym można byłoby wykorzystać klastry, a tym samym euroregiony w określonych obszarach np. dostęp do badań, edukacji, współpraca z lokalną bazą rozwojową.

Unia Europejska jest zróżnicowana pod względem możliwości czerpania korzyści z najnowszych technologii i innowacji. Według raportu z 2011r.

przy-GOSPODARKA

EDUKACJA NAUKA

gotowanego przez badaczy z Uniwersytetu z Maastricht R. Wintjesa i H. Hollan-dersa pt: „Innovation pathways and Policy challenges at the regional level: smart specialisation”15 pozycja regionów i ich otwartość na innowacyjne rozwiązania zależy od trzech czynników:

a) dostępności regionu do wiedzy;

b) zdolności regionu do wchłaniania wiedzy; c) rozprzestrzeniania wiedzy i technologii. Ad a)

Dostępność regionu do wiedzy oznacza wszystkie rodzaje jego połączeń, tj. szlaki komunikacyjne, kanały przepływu informacji, także sieci relacji bizneso-wych z innymi miastami, regionami, państwami. Dostępność zależy m.in. od in-frastruktury lokalnej, odległości od rynków, gęstości zaludnienia w połączeniu z występowaniem w regionie infrastruktury wiedzy, innowacji i sfery B+R;

Ad b)

Zdolność regionu do wchłaniania wiedzy związana jest głównie z występo-waniem w regionie osób o odpowiednich kwalifi kacjach, wyposażeniem regionu w odpowiedni sprzęt specjalistyczny. Ważne są tu także dostępność usług opar-tych na wiedzy i outsourcing;

Ad c)

Przejawia się w dystrybucji zaawansowanych technologicznie produktów i maszyn zarówno na międzynarodowe jak i lokalne rynki eksportowe, w nie-związanym z handlem przepływie wiedzy know-how w kontaktach zawodowych, w inwestycjach zagranicznych, w migracjach wysokowykwalifi kowanych specja-listów z regionu do regionu bądź między różnymi obszarami technologii.

Wspomniani tu badacze z Uniwersytetu z Maastricht uwzględniając powyż-sze trzy czynniki pozycji regionów i ich otwartości na innowacyjne rozwiązania i odnosząc je do obszaru UE wyodrębnili siedem rodzajów regionów, których prezentację zawiera tabela 4.19.

15 R. Wintjes, H. Hollanders, Innovation pathways and Policy challenges at the regio-nal level: smart specialization, UNU-MERIT Working Papers 2011–027, Maastricht Eco-nomic and social Research Institute on Innovation and Technology, UNU-MERIT Maastricht Graduate School of Governance MGSoG, Maastricht, 2011 (https://docs.google.com/ viewer?a=v&q=cache:6CqvYba1BVUJ:www.merit.unu.edu/publications/wppdf/2011/ wp2011-027.pdf+&hl=pl&gl=pl&pid=bl&srcid=ADGEESiUmUYqSA2zEy4LqsVZg_ s3fCCYYg4AUgGf28UVlfHi7_KfBdbQ4nrKvtQQnGjHN3P7r3vay8Twiudo2CVUOKF_ xj5Jgk7pX2AHc0tHqvWX4tiA2N0nWip-VNZNv1xxkmrtygXb&sig=AHIEtbTzNbOkgM2yyrwC WjLV8XhDr1E_2g).

Tabela 4.19. Regiony UE według podziału R. Wintjesa i H. Hollandersa w kontekście dostępności,

chłonności i rozprzestrzeniania wiedzy

Lp. ^Rodzaje re-gionów

Przynależność do grupy rozwojowej

Kontekst dostępności, chłonności i roz-przestrzeniania wiedzy 1 2 3 4 1 Regiony me-tropolie centa usług nasyco-nych wiedza (Metropolitan--knowledge intensive services KIS--regions) Należą tu 23 regiony z gę-sto zaludnionych obszarów Europy Zachodniej, wiele z nich to regiony stołeczne, np. Bruksela, Berlin, Paryż, Helsinki, Wiedeń, Sztokholm czy Londyn. Wszystkie one charakteryzują się wysokim poziomem urbanizacji oraz najwyższym ze wszystkich regionów poziomem aktyw-ności gospodarczej.

Wysoki poziom dostępności do wiedzy i jej rozprzestrzeniania przy jednoczesnej wyso-kiej chłonności.

Obecność technologii informatycznych jest uważana za wystarczającą, a warunki życia i pracy oceniane jako dobre.

Jako wyzwania stawia się:

– włączenie osób ze średnim wykształce-niem;

– promowanie prywatnych przedsięwzięć B+R;

– promocja przedsiębiorczości i korzysta-nia z technologii informatycznych.

2 Regiony chło-nące wiedzę (knowledge absorbing regions) Należy tu 76 regionów z: Francji, Wysp Brytyjskich, krajów Beneluksu i Północ-nej Hiszpanii o wzroście go-spodarczym nieco powyżej średniej.

Dostępność do wiedzy, chłonność i zdol-ność rozprzestrzeniania wiedzy utrzymu-ją się na średnim poziomie. Dominuje zatrudnienie w sektorze usług i strategia kształcenia ustawicznego, co wiąże się ze zmniejszeniem się liczby osób młod-szych, a zwiększeniem starszych. Eksperci za najważniejsze wyzwanie uznają tu roz-wój regionalny. 3 Centra wiedzy publicznej (public know-ledge centers) Należy tu 16 regionów głów-nie ze Wschodnich Niemiec i obszarów metropolitalnych Europy Wschodniej. Cha-rakteryzuje je średni poziom aktywności gospodarczej i in-tensywny wzrost gospodarczy.

Tu chłonność i zdolność rozprzestrzeniania wiedzy osiąga poziom średni, podczas gdy dostęp do wiedzy utrzymuje się na pozio-mie wysokim.

Liczba zgłoszeń patentowych jest znikoma, przeważa zatrudnienie w usługach, a stopa bezrobocia jest wysoka. Brak tu równowagi między prywatnymi i państwowymi dzia-łaniami z obszaru B+R. Aktywność B+R koncentruje się wokół stolic regionów (np. Praga, Warszawa, Rzym, Budapeszt) co negatywnie wpływa na powiązania mię-dzy rządowymi organizacjami badawczymi a środowiskiem biznesowym sąsiednich re-gionów.

1 2 3 4 4 Uprzemysło-wione regio-ny Europy Wschodniej (skilled indu-strial Eastern UE regions)

Należą tu 44 regiony uprze-mysłowionej Europy Wschod-niej. Właściwe jest dla nich nadrabianie zaległości jeśli chodzi o wzrost gospodarczy.

Charakteryzuje je średni poziom dostępno-ści do wiedzy oraz niski stopień chłonnodostępno-ści i zdolności rozprzestrzeniania wiedzy. Aktyw-ność zawodowa koncentruje się w rolnictwie i w sektorze turystycznym. Stopa bezrobocia jest wysoka, ale jednocześnie wzrost PKB liczony na 1 mieszkańca utrzymywał do nie-dawna najwyższe tempo spośród wszystkich regionów europejskich. Liczba zgłaszanych patentów jest trzykrotnie wyższa niż w przy-padku centrów wiedzy publicznej i rośnie.

5 Regiony za-awansowane technologicz-nie (high – tech regions)

Zalicza się do nich 17 regio-nów o wysokiej aktywności B+R z Niemiec, Finlandii, Szwecji i Holandii.

Wysoki poziom dostępności do wiedzy, chłonności i umiejętności rozprzestrzenia-nia wiedzy, a rozwój regionów opiera się na sektorze zaawansowanych technologii. Liczba patentów jest czterokrotnie wyższa niż w grupie 4. z największym udziałem w dziedzinie elektroniki audiowizualnej i w transporcie. Są zwane kręgosłupem technologicznym UE i stanowią europej-skie centrum rozprzestrzeniania wiedzy.

6 Regiony roz-winięte tech-nologicznie (skilled tech-nology re-gions)

Należy tu 38 regionów roz-winiętych technologicznie z Niemiec, Północnych Włoch i Austrii. Aktywność gospo-darcza tych regionów jest wysoka, ale cechuje je jedno-cześnie słaby wzrost gospo-darczy.

Dostępność, chłonność i rozpostrze nianie wiedzy utrzymują się tu na średnim pozio-mie Atutem tych regionów są wykwalifi ko-wani pracownicy i przemysł zaawansowa-nych technologii. Słabą stroną jest wysoka stopa bezrobocia i starzejąca się ludność. Liczna zgłaszanych patentów jest dość wysoka, zwłaszcza w zakresie produktów metalowych, a nakłady pochodzą ze źródeł prywatnych. 7 Tradycyjne regiony połu-dniowe (traditional Southern re-gions)

Pozostałe regiony południo-we i nie ujęte w pozycjach od 1 do 6

Regiony z tej grupy osiągają słabe wyniki w zakresie każdego z czynników potencjału innowacyjnego. Charakteryzuje je mała licz-ba zgłoszeń patentowych oraz wysoka stopa bezrobocia. Są to regiony rolnicze i turystycz-ne, a wiedza zdaje się tu nie mieć znaczenia porównywalnego ze znaczeniem dla innych regionów. Słabą ich stroną jest utrudnione ko-rzystanie z zaawansowanych technologii. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: R. Wintjea, H. Hollanders, Innovation pathways and Policy challenges at the regional level: smart specialization, UNU-MERIT Working Papers 2011–027, Maastricht Economic and social Research Institute on Innovation and Technology, UNU--MERIT Maastricht Graduate School of Governance MGSoG, Maastricht 2011, op.cit.

Zwrócenie uwagi i implementacja czynników dotyczących otwartości inno-wacyjnej regionów Wintjesa-Hollandersa zdają się otwierać badania nad nowymi strategiami rozwojowymi regionów i ich możliwościami współdziałania. Obecnie dominuje wzorzec powiązań rdzeń – peryferia, gdzie w roli peryferii na poziomie europejskim umieszcza się Europę Wschodnią i Południową. Być może z inteli-gentną specjalizacją – jako siłą sprawdzą – będzie można powiązać przechodze-nie od statusu peryferii do statusu rdzenia wykorzystując różne kombinacje sieci powiązań np. centra wyspecjalizowanych usług – regiony chłonące wiedzę czy tradycyjne regiony południowe – uprzemysłowione regiony Europy Wschodniej.