PRZEDSIĘBIORSTW
2.1. Finansowanie rozwoju kapitałem własnym
Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw uzależniony jest od ich możliwości finansowych. Teoria finansów oraz praktyka gospodarcza wskazuje, iż przedsiębiorstwa mogą pokrywać potrzeby finansowe ze źródeł wewnętrznych – wygospodarowanych w przedsiębiorstwie oraz źródeł zewnętrznych, pochodzących spoza przedsiębiorstwa. Brak dogodnych źródeł finansowania inwestycji i działalności bieżącej stanowi zasadniczą przyczynę ograniczającą efektywność funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw z sektora MSP. Na kondycję finansową przedsiębiorstwa składa się:
struktura finansowa przedsiębiorstwa, czyli odpowiednia struktura kapitału własnego i długu z wykorzystaniem tradycyjnych i nowoczesnych instrumentów finansowania zewnętrznego, czyli odpowiedni dobór źródeł finansowania,
płynność finansowa, rozumiana jako możliwość regulowania przez przedsiębiorstwo zobowiązań krótko- i długoterminowych,
wypłacalność, zdolności adaptacyjne przedsiębiorstwa, posiadane zasoby ekonomiczne, w tym potencjał produkcyjny,
zdolność do generowania zysku,
zdolność do maksymalizacji wartości rynkowej.
Kondycję finansową przedsiębiorstwa analizuje się przy pomocy takich wskaźników, jak, między innymi: wskaźnik rentowności, wskaźnik płynności, wskaźnik zadłużenia i wskaźnik sprawności działania. Warunkiem prowadzenia działalności gospodarczej jest dostęp do kapitału. Działanie każdego podmiotu gospodarczego warunkuje posiadany kapitał, osiągane dochody i koszty ponoszone na ich uzyskanie. Przedsiębiorstwo jest kategorią ekonomiczną, a cel jego działania posiada wymiar pieniężny. Wszystkie działania podejmowane w praktyce funkcjonowania przedsiębiorstwa mają swoje odzwierciedlenie w kategoriach finansowych i pieniężnych. Świadczy to o roli i znaczeniu kapitału w rozwoju przedsiębiorstwa. Kapitał na powstanie firmy, finansowanie jego bieżącej działalności i finansowanie przedsięwzięć rozwojowych można pozyskać z różnych źródeł, dlatego tak istotna jest sprawność zarządzających przedsiębiorstwem, a w szczególności jego zasobami finansowymi, która powinna prowadzić do realizacji podstawowego celu strategicznego, jakim jest maksymalizacja korzyści właścicieli, wyrażająca się we wzroście wartości rynkowej przedsiębiorstwa41.
Celem działalności przedsiębiorstwa jest maksymalizacja wpływów i nadwyżki ekonomicznej. Służą temu trafne decyzje finansowe, które determinują wybór źródeł finansowania i strukturę pochodzenia kapitału przedsiębiorstwa. Decyzje inwestycyjne zależą od możliwości finansowych przedsiębiorstwa i stymulują poziom zysku. Problem zbudowania optymalnej struktury źródeł finansowania jest szczególnie ważny, zwłaszcza w sektorze małych średnich przedsiębiorstw. Firmy z tego sektora, a zwłaszcza innowacyjne, traktowane są jako ryzykowne, w związku z czym mają ograniczony dostęp do źródeł finansowania. Trudność w pozyskiwaniu tradycyjnych sposobów finansowania, szczególnie kredytów i pożyczek, oraz niewystarczająca wiedza o pozabankowych możliwościach uzyskiwania środków finansowych powoduje, iż ten sektor jest niedokapitalizowany.
Przedsiębiorstwo w swojej działalności rozwija się poprzez poszukiwanie nowych technologii, produktów, usług, a to wymaga dużych nakładów kapitałowych na potrzeby inwestycji oraz zabezpieczenie bieżącej działalności. Odpowiednia ilość zaangażowanego kapitału determinuje rozwój przedsiębiorstwa, a zasoby finansowe warunkują działanie całego przedsiębiorstwa, są materią wiążącą wszystkie przejawy działalności firmy. Świadczy
41
to o ważności decyzji finansowych podejmowanych w przedsiębiorstwie. Pełnią one kluczową rolę w odpowiednim zarządzaniu przedsiębiorstwem.
Problem finansowania przedsiębiorstwa jest istotny już na etapie jego tworzenia. Bank oraz instytucje finansowe posiadają bogatą ofertę produktów pozwalających pozyskać kapitał na działalność gospodarczą, jednak problem stanowi jego dostępność. Możliwość uzyskania wsparcia finansowego zależy od wielu czynników, wśród których ważnym jest wielkość przedsiębiorstwa. MSP charakteryzują się niskim poziomem kapitału własnego, krótkim stażem na rynku oraz uproszczoną formą księgowości. Zdecydowaną większość tego sektora stanowią mikroprzedsiębiorstwa, działające głównie w formie osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. W sytuacji tych przedsiębiorstw dostęp do kapitału determinuje przetrwanie i rozwój przedsiębiorstwa.
Ponieważ finanse odgrywają kluczową rolę w każdej instytucji, dla jej rozwoju istotna jest rola procesu finansowania, który porządkuje zależności zachodzące w obrębie zasobów finansowych. Obejmuje on wszystkie te przedsięwzięcia w firmie, które zapewniają przedsiębiorstwu kapitał oraz służą kształtowaniu racjonalnej struktury źródeł finansowania w konkretnych warunkach rynkowych42. Powinny one uwzględniać wewnętrzne i zewnętrzne warunki funkcjonowania przedsiębiorstwa.
Tabela 2.1. Źródła kapitału własnego
ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA WŁASNE
Wewnętrzne Zewnętrzne
Zysk Wzrost udziałów
Odpisy amortyzacyjne Dopłaty wspólników lub akcjonariuszy
Sprzedaż majątku Emisja akcji
Przyspieszenie obrotu Venture capital
Źródło: opracowanie własne na podstawie A. Skowronek-Mielczarek, Małe i średnie …,op. cit.,
Kapitał własny stanowi dla większości przedsiębiorstw sektora MSP podstawowe źródło finansowania działalności. Jest to stabilne i pewne źródło finansowania, jednak ze względu na ograniczoność, ogranicza inwestycje w rozwój. Pozyskiwanie kapitału, zarządzanie nim oraz używanie w sposób prawidłowy wymaga znajomości i zrozumienia jego podstawowych cech i funkcji43. Finansowanie przedsiębiorstw można rozpatrywać z wielu punktów. Najczęściej kapitał przedsiębiorstwa dzieli się w oparciu o następujące kryteria:
- prawo własności kapitału, - źródło pochodzenia kapitału,
42 Tamże.
43 Kierunki zmian w finansach przedsiębiorstwa, red. J. Sobiech, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2010, s. 338.
- czas dyspozycji określonym kapitałem, - powód finansowania.
Rysunek 2.1. Korzyści i zagrożenia finansowania venture capital
Źródło: Finanse małego przedsiębiorstwa w teorii i praktyce zarządzania, red. H. Zadora, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2009, s. 111
Kapitał własny wykorzystywany do finansowania działalności przedsiębiorstwa cechuje się tym, iż jest na trwałe związany z firmą, bo jest zaangażowany długoterminowo i
Rozproszenie ryzyka działalności FINANSOWANIE VENTURE CAPITAL
KORZYŚCI ZAGROŻENIA
Udział instytucjonalnego inwestora poprawia wizerunek i
wiarygodność przedsiębiorstwa wobec kontrahentów i
kredytodawców
Wzrost zdolności kredytowej gdyż poprawia się struktura kapitału przez wzrost kapitału własnego
Pomoc w zarządzaniu, doradztwo finansowe, organizacyjne i marketingowe Malejący udział właściciela w zyskach Ryzyko utraty samodzielności, gdy fundusz venture capital
egzekwuje prawo do współdecydowania Niebezpieczeństwo przejęcia pełnej kontroli nad przedsiębiorstwem
stanowi najważniejsze źródło finansowania. Głównym źródłem wewnętrznym finansowania przedsiębiorstwa jest zysk netto, bo stanowi podstawę finansowania działalności bieżącej oraz inwestycyjnej przedsiębiorstwa. Generowanie przez przedsiębiorstwo zysku w długim okresie podnosi jego wartość rynkową, wiarygodność i zdolność kredytową. Przedsiębiorstwo, które osiąga większe zyski, postrzegane jest przez otoczenie jako pewna, niezawodna organizacja. Wzrost stopy zysku w przedsiębiorstwie daje gwarancję spłaty zewnętrznego kapitału wykorzystywanego w danej firmie, w konkretnych warunkach rynkowych.
Następnym źródłem wewnętrznym, stanowiącym w przedsiębiorstwie składnik nadwyżki finansowej, jest amortyzacja. Tworzy ją fundusz utworzony z odpisów umorzeniowych, który przeznacza się na inwestycje dodatkowe lub odtworzeniowe. Pełni on funkcję kosztową, umorzeniową oraz finansową. Funkcja umorzeniowa amortyzacji pozwala zmierzyć oraz wskazać zmianę wartości początkowej aktywów przedsiębiorstwa i informuje o stopniu zużycia majątku trwałego. Funkcja kosztowa amortyzacji dokonuje się poprzez przeniesienie wartości zużycia majątku trwałego do kosztów całkowitych przedsiębiorstwa, przez co wpływa na kształt wyniku finansowego i obniżenie obciążeń podatkowych przedsiębiorstwa. Funkcja finansowa amortyzacji realizowana jest poprzez gromadzenie środków na funduszach amortyzacyjnych, które można wykorzystywać jako źródło finansowania bieżącej działalności przedsiębiorstwa. Wysokość funduszu amortyzacyjnego uzależniona jest od wartości majątku trwałego oraz stosowanych metod ustalania odpisów amortyzacyjnych.
Kolejnym, wewnętrznym źródłem kapitału mogą być środki finansowe pochodzące ze sprzedaży zbędnych składników aktywów przedsiębiorstwa. Zmiana struktury aktywów podyktowana jest koniecznością prowadzenia racjonalnej gospodarki zapewniającej optymalizację potrzeb inwestycyjnych. Wielkość posiadanego majątku oraz stopień jego wykorzystania powinien podlegać ciągłej kontroli i aktualizacji. Inną możliwością na pozyskanie kapitału wewnątrz przedsiębiorstwa jest przyśpieszenie rotacji aktywów obrotowych. Odbywa się to poprzez sprzedaż zapasów, dzięki czemu szybciej następuje odzyskanie zaangażowanych środków finansowych i redukuję się koszt utrzymania zapasów. Dzięki odpowiedniej polityce, przedsiębiorstwo może minimalizować koszty transportu, magazynowania, regulować należności tak, aby przyśpieszyć obrót pieniędzy w przedsiębiorstwie.
Interesującą formą finansowania działalności MSP jest fundusz venture capital. Jego istotą jest przekazanie przedsiębiorstwu kapitału w fazie początkowej lub w fazie jego wzrostu. Kapitał ten jest traktowany jak kapitał własny, jednak w zamian za współudział
funduszu we własności. Jest to forma finansowania instytucjonalnego, wymagająca od przedsiębiorcy poddania się wnikliwej i długotrwałej procedurze. Rozpoczyna się najczęściej rozmową z właścicielem, przedstawieniem podstawowych informacji o przedsiębiorstwie, analizą dokumentów i biznesplanu, a kończy na negocjacjach o wysokości inwestycji i przelaniem środków na konto przedsiębiorstwa. Fundusz venture
capital interesuje się tym w jaki sposób przedsiębiorstwo wykorzystuje pieniądze z funduszu.
Sporą barierą dla małego podmiotu gospodarczego jest zaakceptowanie funduszu jako współwłaściciela przedsiębiorstwa. Istnieją spore kontrowersje w ocenie tego funduszu. Atuty i zagrożenia tego sposobu finansowania przedstawia Rysunek 2.1.
Obok tradycyjnych źródeł, takich jak własne oszczędności, środki pożyczone od rodziny, kredyty bankowe, kapitał pozyskany za pomocą rynku giełdowego coraz częściej wykorzystywaną formą są fundusze wysokiego ryzyka. Pozyskiwanie środków finansowych wysokiego ryzyka zależy przede wszystkim od przedstawionego projektu innowacyjnego, potrzeb finansowania przedsiębiorcy, jak i preferencji inwestora, do którego się zwrócił. Omawiamy rynek dysponuje kapitałem prywatnych inwestorów, którymi są duże instytucje finansowe oraz osoby prywatne. Udział w przedsięwzięciu może mieć aktywną i pasywną formę i występować w postaci funduszy venture capital oraz aniołów biznesu. Najogólniej,
venture capital to wolne zasoby funduszy pieniężnych służący wspieraniu inwestycji w
przedsiębiorstwach charakteryzujących się ponadprzeciętnym potencjałem wzrostu. Za
venture capital uznaje się w szczególności taki kapitał średni lub długoterminowy, który
inwestowany jest za pomocą nabycia akcji bądź udziałów małych i średnich przedsiębiorstw, charakteryzujących się dużym potencjałem wzrostu. Ta forma finansowania nie dotyczy spółek giełdowych. Kapitał nie jest wprowadzany w formie długu, lecz w formie właścicielskiej (kapitał akcyjny, udziałowy), a inwestor staje się jednocześnie współwłaścicielem przedsięwzięcia, które finansuje. Venture capital przyjmuje formę finansowania typu equity (o charakterze właścicielskim), start-up, know-how, high-tech. Inwestor angażuje się w przedsięwzięcie na określony w umowie czas, który zwyczajowo wynosi 5 lat.
Rozwój rynku wysokiego ryzyka powoduje, że finansowanie tym kapitałem odbywa się nie tylko za pomocą funduszy. W taką formę inwestycji angażują się korporacje i firmy międzynarodowe. Zjawisko to określa się mianem corporate venturing. Jest to działalność podejmowana przez duże korporacje, polegająca na zaangażowaniu finansowym w rozwijającą się firmę zewnętrzną lub jednostkę wyodrębnioną z tej korporacji. Duże przedsiębiorstwa angażują się w inwestycje venture capital, aby zminimalizować słabości
charakteryzujące wielkie korporacje oraz chcą wykorzystać atut małych firm w zakresie inicjowania i wdrażania innowacji. Duże przedsiębiorstwa charakteryzują się wielostopniową i skomplikowaną strukturą organizacyjną, nadmierną formalizacją, wieloszczeblowym procesem podejmowania decyzji. Małe firmy nie mają tych przeszkód, ale nie dysponują wystarczającymi zasobami finansowymi, i ludzkimi, siecią powiązań rynkowych. Najczęściej spotykaną formą corporate venturing jest wydzielenie ze struktur dużych podmiotów małych jednostek przeznaczonych do realizacji innowacyjnych projektów44.
Drugim instrumentem finansowania w ramach kapitału wysokiego ryzyka jest tzw.
anioł biznesu. Są to osoby prywatne angażujące kapitał wysokiego ryzyka bezpośrednio w
nowe, nieznane sobie, szybko rozwijające się projekty i przedsiębiorstwa. Zainteresowaniem aniołów biznesu cieszą się przedsiębiorstwa będące w początkowej fazie rozwoju, które nie potrzebują dużego zaangażowania finansowego ale doradztwa, know-how, kontaktów. Kapitał jest ważnym, ale nie jedynym, wkładem wnoszonym przez aniołów biznesu. Wartością jest tu doświadczenie zawodowe, posiadanie wiedzy menedżerskiej, znajomość rynku, kontakty biznesowe. Aniołowie biznesu łączą realne doświadczenie biznesowe z kapitałem.
Możliwość pozyskania dodatkowych funduszy na rynku kapitałowym jest rzadkim przypadkiem, jeśli chodzi o małe i średnie przedsiębiorstwa. Najpopularniejszą formą jest emisja akcji. Jest to metoda dostępna dla dużych, stabilnych przedsiębiorstw. Wymaga od