Instrumenty zewnętrznego finansowania małych i średnich przedsiębiorstw

rygorystycznych wymogów. Najczęściej MSP nie mogą z niej korzystać – ze względu na swoje rozmiary, wartość posiadanych aktywów i wysokość obrotów.

2.2. Instrumenty zewnętrznego finansowania małych i średnich

przedsiębiorstw

Finansowanie rozwoju MSP realizowane jest przy użyciu różnych metod i instrumentów. Hierarchia ważności źródeł finansowania MSP uzależniona jest w dużym stopniu od rozwoju danego kraju. Z tego względu, analiza strategii finansowania sektora MSP w krajach wysoko rozwiniętych wskazuje na preferowanie przez nie funduszy własnych oraz kredytów bankowych. Stopień finansowania inwestycji z własnych zysków jest tam znacznie niższy, natomiast udział kapitału właścicielskiego zdecydowanie wyższy od wskaźników obserwowanych w krajach mniej rozwiniętych45

. Kredyty bankowe są najpopularniejszym instrumentem finansowania działalności bieżącej i rozwojowej przedsiębiorstwa. W krajach o

44 Krawczyk M., Finansowanie działalności innowacyjnej …,op. .cit., s.130.

45

rozwiniętej gospodarce, kredyt bankowy jest normalną praktyką funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Banki komercyjne dość niechętnie uczestniczą w finansowaniu rozwoju małego przedsiębiorstwa. Ich obawy budzi zdolność kredytowa oraz brak zabezpieczeń kredytu. Wymóg posiadania zabezpieczeń kredytowych i zdolności kredytowej46

jest ważny, ponieważ większość MSP posiada ograniczony własny potencjał, mierzony wartością kapitału własnego. Kolejną słabością małych i średnich przedsiębiorstw jest brak historii współpracy banku z przedsiębiorstwem. Podstawą takiej kooperacji jest posiadanie rachunku bankowego, na bazie którego tworzy się historia i wiarygodność przedsiębiorstwa. Warunki te sprawiają, że finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw jest dla banków zbyt ryzykowne. W tym miejscu wyraźnie ujawnia się cecha małego przedsiębiorstwa, a mianowicie ograniczony dostęp do kredytów bankowych oraz awersja do finansowania poprzez kredytowanie.

Przedsiębiorstwa z grupy MSP charakteryzują się określonym, specyficznym ryzykiem kredytowym, który w ocenie banków utrudnia dostęp do kredytów. Na to ryzyko składa się:47

 niedostateczny zakres informacji ekonomiczno-finansowych, dostarczanych bankom przez potencjalnego kredytobiorcę;

 mały wolumen kapitału własnego, który jest zainwestowany w dany podmiot gospodarczy;

 problemy związane z utrzymaniem płynności finansowej;

 wysoki wskaźnik bankructw oraz upadłości, występujący w sektorze MSP;

 spekulacyjny charakter wielu podmiotów;

 dużo większa skłonność do ryzykownych przedsięwzięć, niż w dużych przedsiębiorstwach;

 słabe zabezpieczenie kredytowe.

W szczególnie niekorzystnej sytuacji wobec banków jest przedsiębiorstwo, które rozlicza się z urzędem skarbowym na podstawie karty podatkowej lub ryczałtu ewidencjonowanego. Forma ta nie wymaga od przedsiębiorców ewidencji kosztów, której

brak utrudnia bankowi ustalenie zdolności kredytowej i osłabia wiarygodność kredytową48

podmiotu gospodarczego. Większość małych i średnich przedsiębiorstw rozlicza

46 Zdolność kredytowa oznacza zdolność do spłaty odsetek i kapitału zgodnie z warunkami umowy, z wygospodarowanej w danym okresie nadwyżki finansowej, jest rygorem prawnym, którego banki muszą przestrzegać.

47

się

na zasadach ogólnych przy pomocy księgi przychodów i rozchodów, gdzie ewidencjonowane są zarówno przychody, jak i koszty przedsiębiorstwa. Szansa przedsiębiorstwa na dostęp do kredytów zwiększa się wtedy, gdy wszystkie operacje rynkowe prowadzi się za pośrednictwem rachunku bankowego. Wówczas bank prowadzący rachunek przedsiębiorstwa może prawidłowo ocenić jego sytuację finansową.

Tabela 2.2. Źródła kapitałów obcych w przedsiębiorstwie

Kapitały długoterminowe Kapitały krótkoterminowe

Rezerwy Bankowe kredyty krótkoterminowe

Bankowe kredyty długoterminowe Zobowiązania odnawialne

Poręczenia kredytowe Kredyty od dostawców

Leasing Kredyty od odbiorców

Franchising Factoring

Obligacje Pożyczki sektora pozabankowego

Dotacje i subwencje Krótkoterminowe papiery dłużne

Środki z funduszy pomocowych Pożyczki od rodziny i znajomych Pożyczki od rodziny i znajomych

Źródło: na podstawie A. Mielczarek-Skowronek, Małe i średnie przedsiębiorstwa …, op. cit., s. 29.

Rzetelne prowadzenie dokumentacji finansowej przez przedsiębiorstwo umożliwia dokładną analizę jego zdolności do spłaty kredytu. Bank bierze pod uwagę takie czynniki, jak poziom płynności firmy, który pozwala stwierdzić, czy majątek obrotowy w sposób wystarczający zabezpiecza spłatę krótkoterminowych zobowiązań. Następnym ważnym wskaźnikiem jest struktura kapitału przedsiębiorstwa, czyli wysokość kapitału własnego i obcego, oraz koszty z tym związane, jak też relacje między kapitałem długoterminowym i krótkoterminowym. O kondycji przedsiębiorstwa świadczy też struktura majątku, czyli wielkość posiadanego majątku trwałego i obrotowego oraz stopień pokrycia majątku trwałego kapitałami stałymi.

Pozostałe wskaźniki, ważne przy ocenie zdolności kredytowej przedsiębiorstwa, to: rentowność kształtowana przez stopę zysku, stopa zwrotu zainwestowanego kapitału, rentowność obrotu oraz poziom i struktura kosztów przedsiębiorstwa, wysokość kosztów obciążających wynik finansowy przedsiębiorstwa. Oznacza to, że banki gruntownie analizując przedsiębiorstwo, dokonują oceny zdolności kredytowej. Kolejnym ważnym problemem jest zabezpieczenie kredytu. Rozróżnić tutaj można dwa podstawowe jego rodzaje: zabezpieczenie osobiste i zabezpieczenie rzeczowe kredytu.

48 Wiarygodność kredytowa określa możliwości przedsiębiorstwa w zakresie spłaty bieżących kosztów finansowych, związanych z angażowaniem kapitałów obcych. Ustala, czy zysk operacyjny lub nadwyżka finansowa wystarczą na pokrycie odsetek i rat kapitałowych zgodnie z harmonogramem spłat.

Zabezpieczenie osobiste charakteryzuje się tym, iż osoba dająca zabezpieczenie odpowiada za spłatę kredytu całym swoim majątkiem. Mamy z nim do czynienia niemal we wszystkich kredytach udzielanych dla małych i średnich przedsiębiorstw, ponieważ w większości nie posiadają one osobowości prawnej, co powoduje, że właściciel przed bankiem odpowiada całym swoim majątkiem – w tym również prywatnym. Inaczej przedstawia się kwestia zabezpieczenia rzeczowego. Charakteryzuje się ono tym, iż odpowiedzialność osoby udzielającej zabezpieczenia ogranicza się do konkretnych składników jej majątku.

Rysunek 2.2. Rodzaje zabezpieczeń kredytu

Źródło: opracowanie własne

Szczegółową strukturę zabezpieczeń bankowych przedstawia Rysunek 2.2. Brak zabezpieczenia kredytu jest szczególnie dotkliwy dla przedsiębiorstw z sektora MSP,

2. ZABEZPIECZENIE RZECZOWE zastaw ogólny

bankowy zastaw rejestrowy zastaw na prawach

przewłaszczenie

kaucja blokada środków na rachunku bankowym

hipoteka

1. ZABEZPIECZENIE OSOBOWE weksel własny in blanco

poręczenie wekslowe poręczenie według prawa

gwarancja bankowa

cesja wierzytelności pełnomocnictwo

najczęściej zamyka im drogę do kredytów bankowych. Kapitał obcy stanowi dodatkowe źródło finansowania działalności i rozwoju przedsiębiorstwa. Największe zapotrzebowanie na zewnętrzne źródła finansowania wykazują przedsiębiorstwa znajdujące się w okresie szybkiego rozwoju. Głównym źródłem kapitału obcego wykorzystywanego w finansowaniu MSP jest kredyt bankowy. Banki proponują kredyty konsumpcyjne, inwestycyjnych, i inne starając się wyjść na przeciw oczekiwaniom przedsiębiorców. Aby uzyskać kredyt, przedsiębiorcy zobowiązani są przejść drogę aplikacji, oraz spełnić wiele wymogów i formalności, które szczególnie w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw, są trudne do realizacji.

Rodzaj oraz ilość zabezpieczeń wymaganych przez bank wpływa znacząco na koszt pozyskania kredytu. Wśród stosowanych zabezpieczeń występują bardzo popularne, takie jak hipoteka, zastaw, czy weksel in blanco, których koszt nie stanowi bariery w pozyskaniu kredytu. Są też takie zabezpieczenia, jak gwarancje bankowe, kaucja, blokada środków na rachunku bankowym, na które przeciętne małe i średnie przedsiębiorstwo nie może sobie pozwolić ze względu na zbyt wysokie koszty. Na koszt pozyskania kredytu, oprócz kosztu zabezpieczenia, mają wpływ: stopa procentowa kredytu, prowizje i opłaty manipulacyjne, koszty związane z wcześniejszą spłatą kredytu i ubezpieczenia. Banki komercyjne w swojej ofercie pobudzają zainteresowanie przedsiębiorców, którzy jednak powinni przy wyborze banku oceniać także koszty zadłużenia kredytowego, szybkość pozyskania kredytu, elastyczność w spłacie kapitału i odsetek.

Analiza literatury pozwala wyodrębnić najważniejsze elementy wiążące się z możliwością wykorzystania zewnętrznych źródeł finansowania przedsiębiorstwa w formie kredytów bankowych. Wyznaczają je następujące okoliczności: sytuacja finansowa przedsiębiorstwa, która powinna umożliwiać spłatę kredytu wraz z odsetkami w ustalonym terminie, koszt uzyskania kredytu oraz zabezpieczenie kredytu wymagane przez bank.

Innym instrumentem finansowania działalności przedsiębiorstwa jest faktoring. Polega on na odsprzedaży przez przedsiębiorstwo należności z tytułu dostaw towarów i usług w celu przyśpieszenia cyrkulacji kapitału. Oznacza to, iż faktor (najczęściej bank) nabywa bezsporną, krótkoterminową, pieniężną wierzytelność od faktoranta (przedsiębiorcy) przed terminem jego płatności z potrąceniem opłaty na rzecz faktora, bez przejęcia ryzyka

niewypłacalności dłużnika (kontrahenta)49

lub z przejęciem tego ryzyka⁵⁰. Podmioty biorące udział w procesie faktoringu to:

 faktor, głównie w tej roli występuje bank,

 dłużnik, czyli kontrahent,

 faktorant, czyli przedsiębiorca.

Faktoring posiada liczne atuty i słabości. Wśród atutów wymienić należy mniej formalności,

szybsze uzyskanie finansowania przez przedsiębiorstwo, zwiększenie zdolności kredytowej. Wszystko to powoduje, iż cieszy się on coraz większą popularnością, zwłaszcza wśród sektora MSP.

Na szczególną uwagę zasługuje kolejny instrument finansowania rozwoju przedsiębiorstwa, którym jest leasing. Jest to popularna metoda finansowania zewnętrznego w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw. Jej popularność wynika z prostoty i dość niskich kosztów pozyskania. Leasing polega na tym, że leasingodawca (bank lub wyspecjalizowana firma leasingowa) nabywa środek trwały (przedmiot leasingu) i przekazuje go w użytkowanie (użycza) leasingobiorcy (przedsiębiorstwu). Dwa najpopularniejsze rodzaje leasingu, to leasing operacyjny przypominający dzierżawę oraz leasing finansowy inaczej – sprzedaż na raty.

Inne, mniej znane, nowoczesne instrumenty finansowania małych i średnich przedsiębiorstw są w znacznej mierze niedostępne dla przedsiębiorstw z sektora MSP51

.