Celna i finezyjna teza może się brać z nieoczywistego splotu przeciwieństw [ex nexu oppositorum], jak wówczas, gdy mowa o trzech ślubach zakonnych 189 : Wolność

188 Por. kom. do Kwi. Phoe. 110.

189 Tj. czystości, ubóstwa i posłuszeństwa.

161

w kajdanach. Także w panegiryku dla bł. Stanisława Kostki, gdzie jest następujący temat i teza: Zbożna wobec rodziców krnąbrność¹⁹⁰. Podobnie teza u Ferrariego, gdzie mowa o tym samym: Zwycięzca dzięki ucieczce¹⁹¹. Podobnie o Zesłaniu Ducha Świętego: Szczęsny pożar¹⁹². Podobnie ta teza, gdzie mowa o Franciszku Borgiaszu, który wzgardził światem i zaszczytami¹⁹³: Słońce jaśniejsze o zachodzie. Podobnie o św. Aleksym:¹⁹⁴ Świetny cień.

Należy tu także to: Bóg współbiesiadnikiem¹⁹⁵, w znaczeniu: Chrystus cierpiący i umierający, gdzie jest aluzja do owego wersetu „nasyci się obelgami”¹⁹⁶.

1.1.2. Celna teza bierze się z paradoksu [paradoxon], [109] kiedy to w owej tezie pobrzmiewa coś niepospolitego. Taka jest owa teza na doroczny Dzień Zaduszny, kiedy mowa o oczyszczalnych płomieniach czy też czyśćcowym ogniu: Lato na jesień. Podobnie u Guinigiego: Szczęsna kometa¹⁹⁷. I ta, gdy mówi się o niepokalanym poczęciu i głowie węża zmiażdżonej przez Najświętszą Dziewicę: Zmiażdżenie bez skruchy¹⁹⁸. Podobnie o bł. Franciszku Borgiaszu – Wschód o zachodzie – gdzie podkreśla się, że z ciemności, którymi się dobrowolnie okrył, wynurzył się jaśniejszy¹⁹⁹. W ten sposób o serafickim umiłowaniu Boga przez bł. Stanisława: Gorąca strefa Akwilonu²⁰⁰. I o tym samym, gdy piastował Dzieciątko Boże: Bóg pojmany²⁰¹. Podobnie owa teza, gdzie mowa o św. Andrzeju Żórawku, który podczas Wielkiego Postu żywił się czterdziestoma

190 Gra słów w oparciu o etymologiczne pokrewieństwo: „pia” (‘zbożna’) i „impietas” (’nieposłuszeństwo / bezbożność’). Por. też Kwi. Phoe. 252–253. Źródło: J. Kwiatkiewicz: Panegyris X. Piae in parentes impietati…

W: Sol Marianus…, s. 289 i n.

191 Nagłówek XXVII mowy (tj.: Ex fuga victor) w: G.B. Ferrari: Orationes…, s. 160.

192 Nagłówek XV mowy (tj.: Beatum incendium) w: G.B. Ferrari: Orationes…, s. 83.

193 Franciszek przyszedł na świat w Gandii, w książęcej rodzinie hiszpańskich Borgiów. Od młodych lat słynąc z bogobojnych obyczajów, szczególnie dramatycznie przeżył widok rozkładajacych się zwłok cesarzowej Izabeli, którym z cesarskiego nakazu asystował w drodze na pogrzeb. Mianowany następnie wicekrólem Katalonii wiódł życie w większym jeszcze stopniu skromne i wypełnione praktykami religijnymi, a po śmierci żony pozostawił majątek najstarszemu synowi i wstąpił do zakonu jezuitów, w którym pozostał do śmierci – por. P. Skarga: Żywoty świętych…, T. IV, s. 631–665. Por. Kwi. Phoe. 258.

194 Por. też Kwi. Phoe. 272. W ten sposób również o Franciszku Borgiaszu, por. J. Kwiatkiewicz: Panegyris IV.

Oriens in Occasu…, W: Sol Marianus…, s. 315.

195 Źródło: J. Kwiatkiewicz: Panegyris XV. Conviva Deus… w: Sol Marianus…, s. 331 i n.

196 Thren. 3. 30.

197 Pojawienie się komety zwiastowało zwykle nieszczęście; źródło: Allocutio VI w: V. Guinisius: Allocutiones gymnasticae…, s. 152 i n.

198 Źródło: D. Pawłowski: Contritio sine poenitentia… W: Sol Marianus…, s. 374 i n.

199 Por. kom. do Kwi. Phoe. 108. Źródło: J. Kwiatkiewicz: Panegyris IV. Oriens in Occasu…

W: Sol Marianus…, s. 213 i n.

200 Termin zona torrida (‘strefa gorąca’) w geografii oznaczał strefę międzyzwrotnikową – G. Schottus SI:

Cursus mathematicus sive absoluta omnium mathematicarum disciplinarum encyclopaedia… Francofurti 1674, s. 322 (ed. princ. Herbipoli 1661 – A. i A. de Backer: Bibliothèque des écrivains…, T. 1, s. 731–732). Akwilon – wiatr północny. Źródło: J. Kwiatkiewicz: Panegiris VII. Zona toriida in Aquilone… w: Sol Marianus…, s. 249 i n.

201 Źródło: J. Kwiatkiewicz: Panegiris XI. Deus Captivus in manibus b. Stanislai Kostka w: Sol Marianus…, s. 279 i n. Stanisław Kostka podczas ciężkiej choroby miał ujrzeć Matkę Bożą składającą w jego łóżku Dzieciątko – zob. F. Jaroszewicz: Matka Świętych… T. IV, s. 189.

162

orzechami²⁰²: Głód zaspokojony postem. W ten sposób na święto Bożego Ciała: Chodzący Chleb. Tak i Kaznodzieja: Boża przestroga – błogosławieństwem. Podobnie: Post Atlasem świata.

1.1.3. Celna teza bierze się odpowiedniego zastosowania do niej wiedzy i terminologii szkolnej. Taka jest owa teza, gdzie mowa o św. Franciszku Ksawerym, niestrudzenie przemierzającym tak liczne ziemie: Ruch stały [motus perpetuus]²⁰³ Franciszka zademonstrowany światu. Podobnie owa teza dotycząca niepokalanego poczęcia: Słońce bez plam²⁰⁴. Podobnie ta dotycząca wcielenia Syna Bożego podczas zwiastowania Świętej Dziewicy: Metafora w słowie²⁰⁵. Podobnie to: Uroczyste przyjęcie Chrystusa do ciała²⁰⁶. [110] Podobnie ta o św. Franciszku Ksawerym: Nowa Gigantomachia²⁰⁷. Podobnie teza na Zwiastowanie Najświętszej Dziewicy: Logika Niebieska albo Wnioski ze Słowa, które miało być zamknięte w Dziewiczym łonie²⁰⁸.

1.1.4. Tezę wyprowadza się z analogii [analogia] między przypadkiem, który będzie rozważany w mowie, a inną, podobną sprawą. Taka jest owa teza o czterdziestu męczennikach wrzuconych do lodowatego jeziora: Szczęsna naumachia²⁰⁹. Podobnie w panegiryku dla zwycięzcy: Łuk pokoju²¹⁰. Znajduje tu zastosowanie symbol [symbolum]

cnoty lub wady; stąd bierze się owa teza, w której alegorycznie przedstawia się bł. Alojzego:

202 Por. F. Jaroszewicz: Matka Świętych… T. III, s. 66.

203 Współczesnie wyróżniano trzy odmiany ruchu stałego: 1) naturalny (kosmiczny), 2) ruch będący efektem pracy mechanizmu wykorzystującego wyłącznie prawo ciążenia czy właściwości materii w zależności od jej ukształtowania oraz 3) fizyczno–mechaniczny, osiagany dzięki wykorzystaniu sił natury i mechanizmów – por. G. Schott SI: Cursus mathematicus…, s. 649–650 i n.

204 Źródło: J. Kwiatkiewicz: Sol sine maculis… w: Sol Marianus…, s. 40 i n.

205 Źródło: J. Kwiatkiewicz: Panegyris IV. Metaphora in Verbo… W: Sol Marianus…, s. 105.

206 Parafraza, por: D. Pawłowski: Promota Persona Deus Homo in Collegio et Universitate Mariana Doctor Factus et a Congregatione Virginis ab Angelo salutatae festivo applausu acceptus. W: Sol Marianus…, s. 416 i n.

207 Źródło: J. Kwiatkiewicz: Panegyris II. Gigantomachia… W: Sol Marianus…, s. 174 i n. Taki tytuł nosiło dzieło upamietniajace obronę Częstochowy – zob. A. Kordecki: Nova Gigaantomachia… Kraków 1655.

208 Gra słów oparta na pokrewieństwie: „conclusiones” (‘wnioski’) i „verbo concludendo” (‘słowa, które ma być zamknięte’); sparafrazowne źródło: J. Kwiatkiewicz: Panegyris V. Logica Caelestis seu conclusio Verbi in utero Virginis. W: Sol Marianus…, s. 114 i n.

209 Tj. zaaranżowana dla celów rozrywki bitwa morska. Mowa o czterdziestu żołnierzach służących w rzymskiej armii, którzy, jako chrześcijanie, byli torturowani m.in. przez pozostawienie ich przez całą noc w zmarzłym jeziorze. Wszyscy, prócz jednego, przeszli tę próbę zwycięsko (stracono ich nastepnie w inny sposób), a jego zastąpił jeden ze strażników, który pod wpływem widzianego cudu przystąpił do chrześcijan, zob. P.Skarga:

Żywoty świętych…, T. 1, s. 421–427.

210 Zob. P. Kuhn: Arcus Pacis…, s. 113 i n.

163

Rycerz Lilii albo Lilia Kastylijska²¹¹. W ten sposób o bł. Franciszku Borgiaszu – Feniks Zachodu – przez aluzję do prochów Izabelli, z których Feniks ten się narodził²¹².

1.1.5. Celna teza bierze się z nawiązania do chwalebnego atrybutu odpowiednio