Geograficznego UJ
9. Geografowie – żołnierze
Na zakończenie należy poświęcić choć kilka słów udziałowi krakowskich geo- grafów w walce zbrojnej o wyzwolenie Polski. Część z nich służyła w armii polskiej, walczącej na frontach zachodnich. Inni działali w ruchu oporu, głównie w Armii Kra- jowej.
173 E. Romer, 1985, Geograf trzech epok. Wspomnienia o ojcu, Warszawa, s. 311–312.
174 S. Leszczycki, 1945/46a, Geografia w Krakowie w okresie okupacji 1939–1945, Przegląd Geograficzny, T. 19, s. 114.
72
Ryc. 91. Mieczysław Klimaszewski (1908–1995), prowadził zajęcia na tajnych
studiach geograficznych
Archiwum UJ, sygn. S II 619.
Fig. 91. Mieczysław Klimaszewski (1908–1995), taught secret courses
in geography
Jagiellonian University Archives, Ref. No. S II 619.
Ryc. 92. Maria Dobrowolska (1895–1984), kierowała tajnym ośrodkiem nauczania nr 6 w Krakowie-Dębnikach, przeznaczonym dla
młodzieży szkół średnich
Archiwum IGiGP UJ.
Fig. 92. Maria Dobrowolska (1895–1984), director of secret teaching center no. 6
(high school level) in Kraków-Dębniki
Jagiellonian University Institute of Geography and Spatial Management Archives.
Ryc. 93. Wojciech Walczak (1916–
1984), zaangażowany uczestnik tajnego nauczania geografii młodzieży szkolnej
Archiwum IGiGP UJ
Fig. 93. Wojciech Walczak (1916–
1984), active member of secret teaching programs in geography (pre-college level)
Jagiellonian University Institute of Geography and Spatial Management Archives.
Ryc. 94. Antoni Wrzosek. Strona tytułowa pracy Śląsk, która ukazała się anonimowo w 1943 r., opublikowana przez Tajne Zakłady Wydawnicze AK
Archiwum IGiGP UJ.
Fig. 94. Antoni Wrzosek. Title page of his research publication“Silesia”, which came out anonymously in 1943. Published by the AK Secret Publishing Company
Jagiellonian University Institute of Geography and Spatial Management Archives.
Ryc. 95. Antoni Wrzosek (1908–
1983), w okresie okupacji aktywnie uczestniczył
w życiu naukowym Krakowa i podziemnego Uniwersytetu
Archiwum IGiGP UJ
Fig. 95. Antoni Wrzosek (1908–1983) – active member of the Kraków research
and secret teaching community during World War II
Jagiellonian University Institute of Geography and Spatial Management Archives
Ryc. 96. Eugeniusz Romer (1871–1954), po przybyciu do Krakowa jesienią 1944 r.
ak- tywnie włączył się w życie naukowe Krakowa Archiwum Nauki PAN i PAU, sygn. 9188
Fig. 96. Eugeniusz Romer (1871–1954) – arrived in Kraków in the autumn of 1944 and joined the local academic
community
Polish Academy of Sciences and Polish Academy of Arts and Sciences Research Archives, Ref. No.
9188
Ryc. 97. Stanisław Pietkiewicz (1894–1986), w okresie okupacji
aktywny uczestnik życia naukowego Krakowa Archiwum
IGiGP UJ
Fig. 97. Stanisław Pietkiewicz (1894–1986)
– active member of the Kraków research community during World War II Jagiellonian University
Institute of Geography and Spatial Management Archives
Ryc. 98. Włodzimierz Kubijowicz (Wołodymyr Kubyjowicz) (1900–1985),
około 1938 r.
NAC, sygn. 2-6099
Fig. 98. Włodzimierz Kubijowicz (Wołody- myr Kubyjowicz) (1900–
1985), 1938 National Digital Archives, Ref. No. 2-6099
Geografia krakowska w latach II wojny światowej
Z pierwszej grupy wymieńmy zwłaszcza Władysława Milatę, Jana Flisa oraz Zdzi- sława Czeppego. W. Milata służył w stopniu podporucznika w brygadzie spadochro- nowej w Wielkiej Brytanii. W 1941 r. został przeniesiony do służby meteorologicznej w lotnictwie, w której pełnił funkcję synoptyka przy polskich dywizjonach myśliw- skich i bombowych. W marcu 1944 r. został przeniesiony do Kanady jako synoptyk w sekcji transatlantyckiej Meteorological O ceffi Transport Command175.
Jan Flis w chwili wybuchu wojny zgłosił się do armii polskiej jako ochotnik.
Został kanonierem w pułku artylerii lekkiej brał udział m.in. w obronie Lwowa. Po kapitulacji udało mu się dostać na Węgry. Był tam współorganizatorem polskiego szkolnictwa, nauczał geografii w gimnazjum i liceum, opiekował się ruchem harcerskim. Następnie z grupą młodzieży przedostał się do Jugosławii, a potem do Konstantynopola, skąd statkiem „Warszawa” dotarł do Palestyny. W Haifie wstąpił do Samodzielnej Bryga- dy Strzelców Karpackich. Odbył kampanię libijską, m.in. walczył pod Tobrukiem. Po ukończeniu szkoły podchorążych został przeniesiony do II Korpusu, z którym od- był kampanię włoską. Był jednym ze zdobywców Monte Cassino. Służbę wojskową zakończył w stopniu porucznika176.
Zdzisław Czeppe, w momencie wybuchu wojny student III roku geografii, w je- sieni 1939 r. ewakuował się przez Lwów i Czerniowce do Bukaresztu. Stąd z innymi młodymi Polakami przez Jugosławię i Włochy przedostał się do Francji do słynnego polskiego obozu wojskowego w Coëtquidan w Bretanii. Jako plutonowy podchorąży wraz z III Dywizją Piechoty został ewakuowany do Szkocji (lato 1940 r.). W 1941 r. został przeniesiony do Polskich Sił lotniczych.
Do maja 1944 r. latał w Dywizjonie Bombowym Nr 300. Trzykrotnie otrzymał Krzyż Walecznych, trzykrotnie Medal Lotniczy, był też wyróżniany brytyjskimi odznaczeniami bojowymi. W lecie 1944 r. został przeniesiony do Londynu do pracy w Polskim Instytucie Geograficznym, któ- rym kierował Bogdan Zaborski. Opracował tam m.in. problematykę przepraw czoł- gów i sprzętu wojskowego przez rzeki w różnych warunkach pogodowych. Otrzymał też zgodę władz wojskowych na kontynuowanie przerwanych studiów geograficznych w Birbeck College w Uniwersytecie Londyńskim (lata 1944/1945 i 1945/1946)177.
W kampanii wrześniowej uczestniczyli również inni geografowie. Wspomnieli-śmy o nich w rozdziale trzecim.
Jeżeli chodzi o działalność geografów w ruchu oporu, nasz zasób wiedzy jest dość skromny. Bardzo uboga jest literatura pamiętnikarska. Ustalenie wykazu
konspira-175 S. Gawęda, 1986, Uniwersytet Jagielloński …, dz. cyt., s. 243.
176 J. Wojtycza, 2008, Jan Flis – 15. rocznica śmierci, Gazeta Wyborcza – Gazeta w Krakowie, 12 grudnia, s. 18.
177 K. German, W. Ziaja, 1999, Zdzisław Czeppe 1917–1991, [w:] B. Kortus, A.
Jackowski,
K. Krzemień (red.), Geografia w Uniwersytecie Jagiellońskim 1849–1999, T. 2: Wybitni
geografo- wie Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 155–156.
73
Antoni Jackowski, Izabela Sołjan
cyjnych żołnierzy i określenie charakteru ich działania wymagałoby przeprowadzenie bardzo obszernej i dokładnej kwerendy archiwalnej, co wykraczało poza ramy założeń przyjętych przy konstruowaniu zakresu tej książki.
Najwięcej informacji o podziemnej działalności przekazał nam w swoich wspo- mnieniach Stanisław Leszczycki. Przede wszystkim współpracował on z Biurem In- formacji i Propagandy Armii Krajowej. Nasilenie tej aktywności nastąpiło zwłaszcza w 1944 r., kiedy stał się oficjalnym emisariuszem BIP na terenie Podhala, a w szcze- gólności na Spiszu i Orawie. Podziemnemu państwu chodziło przede wszystkim o podtrzymanie ducha polskości mieszkańców tych regionów, które zostały oderwane od dawnego województwa krakowskiego i włączone do nacjonalistycznej Republiki Słowackiej. Leszczycki przewoził tam prasę podziemną oraz pieniądze na prowadze- nie działalności konspiracyjnej.
Swoją bazę miał w Rabce w domu Elfrydy i Czesława Trybowskich, przedwojennych absolwentów geografii UJ. Przy przydzielaniu Lesz- czyckiemu tej funkcji wzięto pod uwagę jego doskonałą znajomość regionu Podhala i ludzi tam mieszkających, jaką nabył podczas prowadzenia tam przez 10 lat ba- dań naukowych178. Z BIP-em współpracował również Mieczysław Klimaszewski179. Aktywnymi działaczami Armii Krajowej byli m.in. Julian Stanoch, Adam Gadomski (zob. rozdz. 3), Andrzej Lorentski, Mieczysław Kłapa oraz późniejszy geograf Jerzy Pokorny.