Geotermia i geotermia niskotemperaturowa w krajowej strategii

W 2000 r. Ministerstwo Środowiska opracowało ważny dokument pt. Stra-tegia Rozwoju Energetyki Odnawialnej, ustalający główne kierunki działań w tym zakresie. Został on przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 5 września 2000 r. oraz przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 23 sierpnia 2001 r.22 Na potrzeby tego dokumentu EC BREC sporządził w roku 2000 ekspertyzę pt. Ekonomiczne i prawne aspekty wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce, w której dokonano m.in. oceny potencjału technicznego wszystkich od-nawialnych źródeł energii w naszym kraju. Ocena ta stała się następnie podstawą opracowania strategii i wytyczenia kierunków działań dotyczących powyższego zagadnienia. W ekspertyzie EC BREC potencjał techniczny23 energii możli-wej do pozyskania w ciągu roku z odnawialnych źródeł energii został ocenio-ny w wysokości 2 514 PJ, stanowiącej około 60% krajowego zapotrzebowa-nia na energię pierwotną. Potencjał techniczny geotermii został oszacowany w wysokości około 200 PJ, co stanowi tylko niecałe 8% potencjału wszystkich OZE. Największy potencjał został przypisany energii słonecznej (ok. 53%)

22Dokument jest dostępny na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska: www.mos.gov.pl.

23Pod tym pojęciem rozumiane są teoretyczne możliwości wydobycia energii przy uwzględnieniu jedynie ograniczeń środowiskowych i przestrzennych.

i biomasie (ok. 35%). Opierając się na tak przyjętym potencjale technicznym po-szczególnych OZE, ustalono różne scenariusze ich rozwoju do roku 2010. Naj-większe znaczenie przypisano biomasie, której udział w całkowitej produkcji energii z OZE miał osiągnąć 95%. Prognozowany wzrost produkcji ciepła w instalacjach geotermalnych miał osiągnąć poziom 2400 TJ (tj. 2,4 PT) rocznie, ale udział geotermii w OZE miał nie przekraczać 1%. Analiza aktualnej sytuacji pokazuje, że w przypadku biomasy prognoza generalnie się potwierdziła, natomiast nie uda-ło się osiągnąć zakładanego wzrostu produkcji energii geotermalnej.

W grudniu 2007 roku Instytut Energetyki Odnawialnej ((IEO) na zlecenie Ministra Gospodarki przygotował ekspertyzę pt. Możliwości wykorzystania odna-wialnych źródeł energii w Polsce do roku 2020 (Wiśniewski, 2007). W ekspertyzie tej, w odniesieniu do energii geotermalnej i według prognozy optymistycznej dla 2020 r., założono wzrost produkcji energii cieplnej w instalacjach geotermalnych łącznie do 12 217 TJ rocznie (tj. około 12,3 PT), w tym do 4 050 TJ rocznie w przypadku geotermii głębokiej i do 8 167 TJ w przypadku geotermii płytkiej, wykorzystującej pompy ciepła. Tak oszacowane wielkości energii odpowiadają tzw. potencjałowi rynkowemu i stanowią tę część potencjału technicznego, która jest realnie możliwa do wykorzystania przy aktualnie istniejących ograniczeniach. Prognozowany roczny wzrost rynku został oszacowany na około 20% w przypadku geotermii płytkiej i 10% w przypadku geotermii głębokiej. Udział geotermii ra-zem w produkcji energii z OZE (łącznie szacowanej na 695,8 PJ rocznie) według tej prognozy miałby wzrosnąć do poziomu 1,7%. Udział biomasy miałby spaść do poziomu 76,6%, natomiast udział energii wiatrowej miałby wzrosnąć do poziomu 17,2%. Moc cieplna wszystkich instalacji geotermalnych (razem 975 MWth) powinna stanowić około 3,2% łącznej zainstalowanej mocy produkcyjnej energii cieplnej, w tym 84% przypadałoby na instalacje GPC.

Z analizy wyżej przytoczonych opracowań i dokumentów rządowych wyni-ka, że energia geotermalna nie jest postrzegana jako perspektywiczna i istot-na z punktu widzenia poprawy bilansu energetycznego kraju. Nie jest też uważana za istotną dla redukcji emisji gazów cieplarnianych, do czego zobo-wiązuje nas podpisana deklaracja z Kioto. Należy również podkreślić, że do niedawna geotermia niskiej entalpii, możliwa do wykorzystania jedynie za pomocą pomp ciepła, nie była traktowana w naszym kraju jako energia odna-wialna i stąd też nie została uwzględniona w krajowej strategii rozwoju ener-getyki odnawialnej z 2000 r. Dotyczy to zresztą nie tylko instalacji GPC, ale wszystkich innych odzyskujących odnawialną energię cieplną ze środowiska za pomocą pomp ciepła. Sytuacja ta zaczęła się zmieniać od 2009 r., z chwilą implementacji do prawa krajowego przepisów Unii Europejskiej w zakresie odnawialnych źródeł energii.

W chwili obecnej podstawowym dokumentem zawierającym długoterminową prognozę zapotrzebowania kraju na paliwa i energię oraz wytyczającym kierun-ki rozwoju sektora energetycznego jest dokument zatytułowany Polityka ener-getyczna Polski do 2030 r., przygotowany przez Ministerstwo Gospodarki i

przyjęty Uchwałą Rady Ministrów Nr 202/2009 z dnia 10 listopada 2009 r. Dokument ten, uwzględniając priorytety Strategii rozwoju kraju 2007-201524, spełnia również wymagania dwóch ważnych dyrektyw Parlamentu Europejskie-go i Rady: Dyrektywy 206/32/WE w sprawie efektywności końcoweEuropejskie-go wyko-rzystania energii i usług energetycznych oraz Dyrektywy 2009/28/WE w spra-wie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych. Jako główne cele założono w nim wzrost OZE w finalnym zużyciu energii do 15% w 2020 r. oraz zmniejszenie do 2016 r. zużycia energii finalnej o 9% w stosunku do zużycia średniego z lat 2001-2005, tj. o 53 452 GWh25.

Polityka energetyczna Polski do 2030 r., mimo że jest dokumentem ogólnym, w którym brak szczegółowego określenia programu działań do osiągnięcia za-kładanych celów strategicznych (konkretnych zadań i harmonogramu ich re-alizacji), zawiera zapisy, które stanowią dobry punkt wyjścia do rozwoju tech-nologii GPC w naszym kraju. Przede wszystkim po raz pierwszy w oficjalnym dokumencie rządowym pojawiło się pojęcie pompa ciepła w kontekście odna-wialnych źródeł energii. W odniesieniu do geotermii w Dziale 5 dotyczącym rozwoju wykorzystania OZE znalazł się następujący ważny zapis: Wzrost wy-korzystania energii geotermalnej planowany jest poprzez użycie pomp ciepła i bez-pośrednie wykorzystanie wód termalnych, natomiast w części prezentującej prio-rytety działań, w Dziale 4.4, dotyczącym wprowadzenia instrumentów wspierających rozwój OZE pojawił się zapis: Przygotowanie systemu promo-wania wykorzystania ciepła i chłodu z zasobów geotermalnych, w tym przy uży-ciu pomp ciepła. Przygotowanie projektu regulacji w zakresie wspierania roz-woju OZE, w tym GPC, zostało zaplanowane na 2011 r.

Należy w tym miejscu podkreślić i przypomnieć, że rozwój geotermii niskiej entalpii w krajach, które dziś uważamy za przodujące w tej dziedzinie, był moż-liwy przez zaangażowanie się państwa w promowanie i wspieranie rozwoju tej nowoczesnej dziedziny energetyki. Wystarczy wskazać na Stany Zjednoczo-ne, kraj o największych osiągnięciach w wykorzystaniu GPC, który wyprze-dza kraje europejskie nie tylko w liczbie zainstalowanych urządzeń, ale także w dużo lepszej organizacji rynku usług. Ustabilizowany od wielu lat wzrost tego rynku jest możliwy dzięki następującym uwarunkowaniom:

● przyjęciu i konsekwentnemu realizowaniu narodowego programu rozwoju geotermii niskotemperaturowej;

● pozytywnemu obrazowi technologii GPC w społeczeństwie jako czystego i oszczędnego źródła energii cieplnej, potwierdzonemu wieloletnimi ob-serwacjami ich funkcjonowania;

● wysokiemu poziomowi technicznemu urządzeń i profesjonalizmowi insta-latorów, potwierdzonych systemem certyfikatów;

24Dokument przyjęty Uchwałą Rady Ministrów z dnia 29 listopada 2006 r.

25Poziom ustalony w dokumencie Krajowy Plan Działań dotyczących efektywności energe-tycznej, przyjętym przez Komitet Europejski Rady Ministrów 31 lipca 2007 r.

● rozbudowanemu i łatwo dostępnemu dla wszystkich zainteresowanych sys-temowi informacji w Internecie o technologii GPC i możliwościach jej za-stosowania;

● dobrej i skoordynowanej współpracy wielu różnych instytucji zajmujących się wykorzystaniem geotermii niskotemperaturowej.

Można mieć nadzieję, że nowa Polityka energetyczna Polski do 2030 r. oraz przygotowywana ustawa dotycząca rozwoju energetyki odnawialnej, stanowiąca implementację Dyrektywy 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, stworzy lepsze niż dotychczas warunki do rozwoju GPC w naszym kraju.