Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według głównego

2.4.1. Zmiany w latach 2002-2011

Źródła utrzymania gospodarstwa domowego wynikają z indywidualnych źródeł dochodów uzyskiwanych – w ciągu roku poprzedzającego moment spisu – przez poszczególne osoby, wnoszonych do wspólnego budżetu gospodarstwa na potrzeby wszystkich jego członków.

Przedmiotem niniejszej analizy jest sytuacja ekonomiczna gospodarstw domowych z osobą niepełnosprawną – określana przez główne źródło utrzymania według podziału na gospodarstwa składające się wyłącznie z osób niepełnosprawnych oraz gospodarstwa, w których jest co najmniej jedna taka osoba, a także gospodarstwa, w skład których wchodzą wyłącznie osoby sprawne.

Zasadnicze zmiany w latach 2002-2011, jakie zaobserwowano we wszystkich analizowanych typach gospodarstw domowych, dotyczą wzrostu udziału gospodarstw utrzymujących się z dochodów z pracy, a zmniejszania się – utrzymujących się z niezarobkowego źródła. Chociaż w 2011 roku jako główne źródło utrzymania ogółu gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi dominowało niezarobkowe źródło (61,2%), to w porównaniu do 2002 roku odnotowano jego spadek o 8,4 punktu procentowego. Udział analizowanych gospodarstw utrzymujących się z dochodów z pracy wynosił 38,7%, w 2002 roku było to 29,9% (patrz tabl. 2.6).

61

Tabl. 2.6. Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według głównego źródła utrzymania w latach 2002-2011

Wyszczególnienie ^Ogółem*

Główne źródło gospodarstwa

praca** _{i pozostałe***}^niezarobkowe _utrzymaniu ^na nieustalone w tys. w odsetkach (struktura pozioma)

2002

Ogółem 13337,0 51,7 43,0 4,1 1,0

Bez osób niepełnosprawnych 9073,3 61,9 30,5 5,8 1,5 Z osobami niepełnosprawnymi 4263,8 29,9 69,6 0,4 0,0

wszystkie osoby są niepełnosprawne 1269,7 4,4 94,8 0,7 0,0 przynajmniej jedna osoba jest

niepełnosprawna 2994,0 40,7 59,0 0,2 0,0

2011

Ogółem 13568,0 56,4 38,8 0,3 4,4

Bez osób niepełnosprawnych 9778,6 63,2 30,2 0,4 6,0 Z osobami niepełnosprawnymi 3789,4 38,7 61,2 0,0 0,0

wszystkie osoby są niepełnosprawne 1151,3 7,5 92,4 0,0 0,0 przynajmniej jedna osoba jest

niepełnosprawna 2638,1 52,4 47,5 0,0 0,0

* łącznie z dochodami z własności ** łącznie z dochodami wynajmu

*** w celu porównania z 2002 pozostałe źródła łącznie z niezarobkowymi źródłami

Natomiast w przypadku gospodarstw tworzonych wyłącznie przez osoby niepełnosprawne w 2011 roku aż 92,4% spośród tej grupy deklarowało jako główne źródło utrzymania – źródło niezarobkowe, a 7,5% dochody z pracy. W 2002 roku odsetki wyniosły odpowiednio 94,8% i 4,4%. Najbardziej znaczące zmiany odnotowano w przypadku gospodarstw, w skład których wchodziły zarówno osoby niepełnosprawne jak i sprawne. O ile w 2002 roku jako główne źródło utrzymania dominowało niezarobkowe (59%), to w 2011 roku stanowiło 47,5%. Już przeszło połowa (52,4%) gospodarstw tego typu utrzymywała się w 2011 roku głównie z pracy, podczas gdy w 2002 roku tylko 40,7%.

W mniejszym stopniu zmiany w strukturze według głównego źródła utrzymania gospodarstw dotyczyły gospodarstw bez osób niepełnosprawnych i nie były tak dynamiczne jak wśród gospodarstw wcześniej prezentowanych. Niemniej jednak w 2011 roku 63,2% gospodarstw bez osób niepełnosprawnych utrzymywało się z dochodów z pracy (wcześniej było to 61,9%), a 30,2% z niezarobkowego źródła (w 2002 było to 30,5%). Należy jednocześnie zwrócić uwagę, że w przypadku analizowanej grupy w 2011 roku dla 6% gospodarstw główne źródło utrzymania było nieustalone (w 2002 roku dla 1,5%). Zdecydowanie rzadziej w 2011 roku (0,4% gospodarstw) niż we wcześniejszym spisie (5,8%) gospodarstw pozostawało na utrzymaniu.

2.4.2. Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według głównego źródła utrzymania w 2011 roku

Wśród ogółu gospodarstw domowych zamieszkałych w miastach – gospodarstwa będące przedmiotem analizy – stanowiły 27,2%, w tym 9,3% to gospodarstwa składające się wyłącznie z osób niepełnosprawnych, a 17,9% to gospodarstwa, w których była przynajmniej jedna taka osoba.

Gospodarstwa składające się wyłącznie z osób niepełnosprawnych utrzymywały się przede wszystkim z niezarobkowych źródeł (90,2%) (patrz tabl. 2.7). Była to głównie emerytura (64,4%) oraz różnego rodzaju renty, w tym 12,9% stanowiła renta z tytułu

62

niezdolności do pracy. Pracę jako główne źródło utrzymania deklarowało zaledwie 7,8% tego typu gospodarstw (w tym 6,7% stanowiła praca najemna).

Inna była sytuacja gospodarstw, w których były osoby niepełnosprawne i sprawne. Chociaż jako główne źródło utrzymania dominowało niezarobkowe (50,5%) – w tym 38,2% emerytura i 7,3% renta z tytułu niezdolności do pracy, to w porównaniu do gospodarstw, których członkami były wyłącznie osoby niepełnosprawne – stosunkowo wysoki udział (47,9%) wśród tego typu gospodarstw miały dochody z pracy.

Tabl. 2.7. Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według głównego źródła utrzymania i występowania niepełnosprawności w 2011 roku

Wyszczególnienie Ogółem Gospodarstwa domowe bez osób niepełnospra-wnych z osobami niepełnosprawnymi razem w których wszystkie osoby są niepełno-sprawne w których przynajmniej 1 osoba jest niepełno-sprawna OGÓŁEM w tysiącach Ogółem* 13568,0 9778,6 3789,4 1151,3 2638,1 MIASTA w tysiącach Razem* 9146,9 6662,0 2484,9 850,3 1634,7

w odsetkach (struktura pionowa)

praca** 54,6 62,1 34,2 7,8 47,9

w tym: praca najemna 47,0 53,4 29,7 6,7 41,7

niezarobkowe źródła 37,0 27,0 64,1 90,2 50,5

emerytury 29,4 22,7 47,2 64,4 38,2

renty 5,8 2,6 14,3 22,6 10,0

w tym: renta z tytułu

niezdolności do pracy 2,9 0,6 9,2 12,9 7,3

zasiłki i świadczenia 1,9 1,6 2,6 3,2 2,3

pozostałe źródła osobno

niewymienione 3,6 4,3 1,6 1,9 1,5 na utrzymaniu 0,3 0,4 0,0 0,0 0,0 nieustalone 4,4 6,0 0,0 – 0,0 WIEŚ w tysiącach Razem* 4421,1 3116,6 1304,5 301,0 1003,5

w odsetkach (struktura pionowa)

praca** 60,1 65,5 47,4 6,5 59,6

w tym: praca najemna 42,8 47,3 32,1 3,7 40,6

niezarobkowe źródła 32,9 25,2 51,3 91,8 39,2

emerytury 24,8 20,3 35,6 64,7 26,9

renty 6,2 3,1 13,6 24,3 10,4

w tym: renta z tytułu

niezdolności do pracy 4,0 1,4 10,2 17,1 8,1

zasiłki i świadczenia 2,0 1,9 2,1 2,8 1,8

pozostałe źródła osobno

niewymienione 2,2 2,6 1,2 1,7 1,0

na utrzymaniu 0,3 0,4 0,0 0,0 0,0

nieustalone 4,3 6,0 0,0 – 0,0

* łącznie z dochodami z własności ** łącznie z dochodami wynajmu

63

Zdecydowanie inna była struktura głównego źródła utrzymania gospodarstw domowych, w których wszystkie osoby były sprawne. Dla 62,1% gospodarstw domowych tego typu to źródła zarobkowe stanowiły podstawę utrzymania – w tym 53,4% pochodziło z pracy najemnej. W porównaniu do gospodarstw z osobami niepełnosprawnymi zdecydowanie rzadziej omawiane gospodarstwa utrzymywały się z niezarobkowych źródeł (27%), wśród których dominowała emerytura 22,7%.

Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi na wsi stanowiły 29,5% (w tym 6,8% wyłącznie z osobami niepełnosprawnymi i 22,7% z co najmniej jedną osobą niepełnosprawną) wśród ogółu gospodarstw tam mieszkających.

W porównaniu do sytuacji ekonomicznej gospodarstw domowych zamieszkałych w miastach największe różnice odnotowano wśród gospodarstw ludności wiejskiej, w skład których wchodziła co najmniej jedna osoba niepełnosprawna. Zdecydowanie częściej gospodarstwa tego typu utrzymywały się ze źródeł zarobkowych – 59,6% – niż gospodarstwa w miastach. Chociaż dominowało źródło pochodzące z pracy najemnej (40,6%) to w porównaniu z gospodarstwami w miastach (6,2%) wysoki udział miały dochody z pracy na rachunek własny (19%). Źródło niezarobkowe stanowiło 39,2% (w miastach 50,5%).

W gospodarstwach na wsi, w których wszystkie osoby były niepełnosprawne, nieco częściej niż w miastach, główne źródło pochodziło ze źródeł niezarobkowych (91,8%), w których dominowała emerytura – 64,7% oraz renta z tytułu niezdolności do pracy – 17,1%.

Należy zwrócić uwagę, że wśród rozpatrywanych różnych typów gospodarstw – gospodarstwa bez osób niepełnosprawnych na wsi miały największy udział utrzymujących się z pracy 65,5%, w tym 47,3% to praca najemna, a 18,2% dochody z pracy na rachunek własny. Co czwarte gospodarstwo domowe utrzymywało się z niezarobkowych źródeł i również najczęściej była to emerytura (20,3%).

2.5. Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi a aktywność