Grupy społeczno-ekonomiczne gospodarstw domowych

1.3.1. Zmiany w latach 2002-2011

Na zaliczenie gospodarstwa do określonej grupy społeczno-ekonomicznej ma wpływ główne źródło utrzymania, które ustalane jest poprzez analizę źródeł utrzymania osób wchodzących w skład gospodarstwa domowego.

W porównaniu do spisu 2002 zaobserwowano istotne zmiany w strukturze społeczno-ekonomicznej gospodarstw domowych, na co wpływ miały przedstawione w I części opracowania zmiany w strukturze źródeł dochodów ludności.

W 2011 roku w strukturze gospodarstw domowych według grup społeczno-ekonomicznych dominującym typem wśród ogółu gospodarstw domowych – zarówno w miastach jak i na wsi – były gospodarstwa pracowników, tzn. utrzymujących się z pracy najemnej. Ich udział w porównaniu do 2002 roku zwiększył się (przeszło o 7 punktów procentowych) stanowiąc 45,6% ogółu gospodarstw domowych. Należy zwrócić uwagę na bardzo dynamiczny (1,5-krotny) wzrost gospodarstw utrzymujących się z tego źródła zamieszkałych na wsi. Ich udział wśród ogółu gospodarstw domowych na wsi wynosił 42,8% – w 2002 roku było to 28,7%. W miastach udział gospodarstw domowych pracowników był podobny jak w 2002 roku i wynosił 47% (patrz tabl. 1.12).

Z kolei odsetek gospodarstw domowych utrzymujących się z pracy na rachunek własny poza rolnictwem, w porównaniu do 2002 roku, pozostał w zasadzie na niezmienionym poziomie i wynosił 6,8% (w 2002 roku – 7%). Rozpatrując jednak gospodarstwa utrzymujące się z pracy na rachunek własny poza rolnictwem zamieszkałe w miastach i na wsi zauważa się istotne zmiany. W miastach nastąpił znaczny przyrost takich gospodarstw i ich odsetek wynosił 7,1% (w 2002 roku było ich 0,7%), natomiast na wsi obserwuje się spadek z 19,8% w 2002 roku do 6,1% w 2011 roku.

Udział grupy gospodarstw domowych utrzymujących się z pracy w rolnictwie w stosunku do ogółu gospodarstw domowych wynosił 3,9% i w porównaniu do 2002 roku

45

zmniejszył się o 2,6 punktu procentowego. Pomimo iż praca w rolnictwie – w tym głównie w swoim gospodarstwie rolnym – stanowiła źródło utrzymania dla mniejszej zbiorowości gospodarstw domowych niż w poprzednim spisie, to na wsi nastąpił wzrost udziału takich gospodarstw. W 2011 roku ich udział wynosił 11,2% w stosunku do ogółu gospodarstw wiejskich i wzrósł w porównaniu do 2002 roku przeszło o 6 punktów procentowych. Wśród ogółu gospodarstw w miastach, gospodarstwa pracujących w rolnictwie stanowiły niewielki – 0,4% udział (w 2002 roku – 7,2%).

Tabl. 1.12. Gospodarstwa domowe według grup społeczno-ekonomicznych w latach 2002 i 2011

Grupa społeczno-ekonomiczna gospodarstwa domowego

Ogółem Miasta Wieś

2002 2011 2002 2011 2002 2011 Gospodarstwa domowe: w tysiącach

Ogółem 13337,0 13568,0 8964,5 9146,9 4372,6 4421,1

w odsetkach (struktura pionowa)

pracowników 38,3 45,6 43,0 47,0 28,7 42,8

pracujących na rachunek własny

poza rolnictwem* 7,0 6,8 0,7 7,1 19,8 6,1

pracujących na rachunek własny

w rolnictwie** 6,5 3,9 7,2 0,4 4,9 11,2

emerytów 24,2 27,9 24,2 29,4 24,4 24,8

rencistów 13,4 5,9 12,6 5,8 15,1 6,2

utrzymujących się z innych

niezarobkowych źródeł 5,4 1,9 5,5 1,9 5,1 2,0

utrzymujących się z pozostałych źródeł 5,3 7,9 6,8 8,4 2,1 6,9

* łącznie z dochodami z wynajmu

** na potrzeby porównań gospodarstwa domowe pracowników użytkujących gospodarstwo rolne wyodrębniane w spisie 2002 zostały zaliczone do grupy pracujących w rolnictwie. Ich udział w 2002 roku wynosił wśród ogółu gospodarstw 2,7%, w miastach 0,4%, na wsi 7,5%

Przy ogólnie dynamicznym wzroście udziału gospodarstw utrzymujących się z pracy, zaobserwowano także niewielką tendencję wzrostową udziału gospodarstw utrzymujących się emerytur, natomiast spadek udziału gospodarstw domowych rencistów i utrzymujących się głównie z innych niezarobkowych źródeł.

W miastach nastąpił niewielki wzrost udziału gospodarstw emerytów, który wynosił w 2011 roku blisko 30%, natomiast na wsi pozostał na niezmienionym poziomie – nieco ponad 24%. Udział gospodarstw domowych rencistów zmniejszył się natomiast blisko o połowę. W miastach gospodarstwa te stanowiły 5,8%, a na wsi 6,2%.

Gospodarstwa domowe utrzymujące się z innych niezarobkowych źródeł (do których zaliczono m.in. gospodarstwa utrzymujące się głównie z zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków i świadczeń przedemerytalnych, świadczeń pomocy społecznej) stanowiły zarówno w miastach, jak i na wsi niewielki (około 2%) odsetek w strukturze gospodarstw domowych według grup społeczno-ekonomicznych. Natomiast gospodarstwa domowe utrzymujące się wyłącznie lub głównie z pozostałych źródeł częściej występowały w miastach (8,4%), niż na wsi (6,9%). Należy w tym miejscu dodać, że wyodrębnione oddzielnie w 2002 roku gospodarstwa utrzymujące się z dochodów z własności – na potrzeby dokonania porównania wyników obydwu spisów – włączono do tej grupy gospodarstw domowych.

46

1.3.2. Grupy społeczno-ekonomiczne a wiek ludności

Analizując wiek ludności wchodzącej w skład gospodarstw domowych zauważa się, że w gospodarstwach pracowników najliczniejszą grupę stanowiły osoby młode w wieku mobilnym (18-44 lata). W gospodarstwach tych wysoki był również udział osób w wieku niemobilnym (24,4%) oraz przedprodukcyjnym (22,8%) (patrz tabl. 1.13). Najmniej liczną grupę stanowiły osoby w wieku poprodukcyjnym, których udział wynosił niecałe 6%. Podobną strukturę wieku zaobserwowano w gospodarstwach domowych utrzymujących się z pracy na rachunek własny w rolnictwie oraz poza rolnictwem. Jednak na uwagę zasługuje dość wysoki 12,4%. udział osób w wieku poprodukcyjnym w gospodarstwach utrzymujących się z pracy w rolnictwie.

Tabl. 1.13. Ludność w gospodarstwach domowych według ekonomicznych grup wieku i grupy społeczno-ekonomicznej gospodarstwa domowego w 2011 roku

Grupa społeczno-ekonomiczna

gospodarstwa domowego ^Ogółem

W wieku przedpro-dukcyjnym produkcyjnym poproduk-cyjnym mobilnym niemobilnym

Gospodarstwa domowe: w tys. w odsetkach (struktura pozioma)

Ogółem 38291,4 18,7 40,1 24,4 16,9

pracowników 20280,4 22,8 47,1 24,4 5,7

pracujących na rachunek własny

poza rolnictwem* 3014,6 24,0 44,7 25,6 5,8 pracujących na rachunek własny

w rolnictwie 2351,5 22,8 40,1 24,7 12,4

emerytów 8023,9 5,2 18,8 21,6 54,4

rencistów 1760,5 11,6 30,2 37,7 20,4

utrzymujących się z innych

niezarobkowych źródeł 691,4 28,8 37,4 31,3 2,6 utrzymujących się z pozostałych źródeł 2169,0 21,5 55,3 19,3 3,9

* łącznie z dochodami z wynajmu

Całkiem inaczej przedstawia się sytuacja w gospodarstwach domowych emerytów, rencistów oraz utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. W gospodarstwach domowych emerytów ponad połowę ludności – 54,4% – stanowiły osoby w wieku poprodukcyjnym. W gospodarstwach rencistów najliczniejszą grupą były osoby w wieku produkcyjnym niemoblinym stanowiąc 37,7%. W gospodarstwach domowych emerytów i rencistów najmniejszą zbiorowość stanowiły osoby w wieku przedprodukcyjnym – odpowiednio 5,2% oraz 11,6%.

Natomiast w gospodarstwach domowych utrzymujących się z innych niezarobkowych źródeł przeważały osoby w wieku produkcyjnym mobilnym, których udział wynosił ponad 37%. Najmniej zaś było osób w wieku poprodukcyjnym – niecałe 3%.

Pozostałe gospodarstwa domowe – podobnie jak gospodarstwa utrzymujące się z niezarobkowych źródeł – charakteryzowały się wysokim odsetkiem osób w wieku produkcyjnym mobilnym (55,3%) i przedprodukcyjnym (21,5%) oraz niskim odsetkiem osób w wieku poprodukcyjnym (3,9%).

47

1.3.3. Grupy społeczno-ekonomiczne gospodarstw domowych a ich skład rodzinny

Jak przedstawiono we wcześniejszej analizie wśród ogółu gospodarstw domowych najwyższy odsetek stanowiły gospodarstwa domowe jednorodzinne 65,5% i one dominowały wśród gospodarstw domowych osób pracujących na rachunek własny poza rolnictwem, stanowiąc (78,5%) oraz wśród gospodarstw domowych pracowników, tzn. utrzymujących się z pracy najemnej (76,2%). W gospodarstwach tych występuje stosunkowo niski udział gospodarstw dwu- i więcej rodzinnych (odpowiednio: 7,2% wśród gospodarstw pracujących na rachunek własny oraz 8,7% wśród pracowników) przy dość wysokim odsetku gospodarstw nierodzinnych (w tym wśród gospodarstw pracowników 15%).

Blisko 68% gospodarstw domowych pracujących na rachunek własny w rolnictwie, tworzonych było przez jedną rodzinę, jednocześnie odnotowuje się w tym typie gospodarstwa najwyższy (22,7%) odsetek gospodarstw dwu- i więcej rodzinnych (patrz tabl. 1.14).

Gospodarstwa jednorodzinne stanowiły najwyższy odsetek również wśród gospodarstw emerytów, rencistów i utrzymujących się z innych niezarobkowych źródeł. Na uwagę zasługuje stosunkowo wysoki odsetek gospodarstw dwu- i więcej rodzinnych w każdej z wymienionych grup (w tym najwyższy w gospodarstwach domowych emerytów – ponad 5%).

Należy zwrócić uwagę, że gospodarstwa nierodzinne (w większości jednoosobowe) to głównie gospodarstwa domowe utrzymujące się z innych niezarobkowych źródeł (61,5%), rent (47,7%) i innych niezarobkowych źródeł (38,1%).

Tabl. 1.14. Gospodarstwa domowe według składu rodzinnego i grupy społeczno-ekonomicznej gospodarstwa w 2011 roku

Grupy społeczno-ekonomiczne

gospodarstw domowych ^Ogółem

Gospodarstwa domowe

rodzinne nierodzinne

jedno-rodzinne rodzinne

dwu-trzy i więcej rodzinne ^razem w tym jedno-osobowe Gospodarstwa domowe: w tys. w odsetkach (struktura pozioma)

Ogółem 13568,0 65,5 6,8 0,6 27,1 24,0

pracowników 6189,1 76,2 8,0 0,7 15,0 13,2

pracujących na rachunek własny

poza rolnictwem* 924,1 78,5 6,7 0,5 14,2 12,9

pracujących na rachunek własny

w rolnictwie 535,3 67,9 20,8 1,9 9,4 7,6

emerytów 3782,3 57,0 4,9 0,3 37,8 35,2

rencistów 801,7 47,3 4,6 0,4 47,7 43,8

utrzymujących się z innych

niezarobkowych źródeł 260,1 57,4 4,2 0,4 38,1 35,0 utrzymujących się z pozostałych źródeł 1075,4 36,8 1,5 0,1 61,5 47,0

48