The forms of public land management in Poland
2. Grunty w posiadaniu Skarbu Państwa
2.2. Grunty Państwowego Gospodarstwa Leśnego
Największy zasób gruntów Skarbu Państwa stanowią lasy. Na koniec 2010 powierzchnia lasów w Polsce wynosiła 9121,3 tys. ha, co odpowiada lesistości 29,2%.81 Jest to zatem wskaźnik niższy dla całej Europy, który wynosi około 35%, a bez uwzględnienia Rosji art. 33%. Warto tu nadmienić, że dzięki systematycznemu zalesianiu gruntów Skarbu Państwa lesistość Polski wzrosła z poziomu 20,8% w 1947 roku do 27,0% . W okresie tym
zalesiono 933,5 tys. ha (średni roczny rozmiar zalesień wynosił wtedy 35,9 tys. ha, a w szczytowym okresie 1961–1965 – ponad 55 tys. ha.). Lesistość w układzie województw przedstawiono na rys. 1. Najniższy poziom zalesienia występuje w Regionie Centralnym obejmującym województwo mazowieckie oraz województwo łódzkie. Lesistość poniżej średniej dla Polski występuje w województwach: kujawsko-pomorski, wielkopolskim, opolskim, świętokrzyskim i lubelskim. Najwyższym wskaźnikiem, zdecydowanie przekraczającym średnią dla Polski i Europy charakteryzuje się województwo lubuskie.
Rys. 4. Lesistość Polski wg województw
Źródło: Raport o stanie lasów w Polsce 2010, Lasy Państwowe, Warszawa 2011 s. 7.
Lasy państwowe to około 80,5% lasów w Polsce i 2
/3 gruntów Skarbu Państwa rys. 5). Ich łączna powierzchnia w 2010 roku wynosiła 7 532 852 ha. Udział w strukturze gruntów państwowych na przestrzeni ostatnich 10 lat stale rósł (z 60,62% w 2001 roku do 66,77% w 2010 roku), co wynika gruntów opisanego wcześniej spadku powierzchni gruntów Skarbu Państwa (o ponad 11% w stosunku do roku 2001) oraz utrzymywaniu się powierzchni lasów państwowych na niemal niezmienionym poziomie (powierzchnia lasów państwowych w 2010 roku stanowiła 99,9% powierzchni z 2001 roku (tab. 6).
Rys. 5. Struktura własnościowa lasów w Polsce w 2010 r.
Lasy w zarządzie Lasów Państwowych; 77,5
Parki narodowe; 2,0 PozostałeSkarbu
Państwa; 1,10
Lasy Skarbu Państwa 80,6
Własność osób fizycznych; 17,4 Inne prywatne; 1,1
Własność gmin; 0,9
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport o stanie lasów w Polsce, Lasy Państwowe, Warszawa 2011 s. 9.
Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe jest państwową jednostką organizacyjna nieposiadającą osobowości prawnej, reprezentującą Skarb Państwa w zakresie zarządzanego mienia.82 Łączną powierzchnię gruntów Skarbu Państwa znajdujących się w zarządzie Lasów Państwowych w latach 2001 -2010 prezentuje tab. 5. Z oczywistych względów w strukturze gruntów Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe dominują grunty położone na wsi. Średnio stanowiły one 95,5% ogólnej ich powierzchni.
Tab. 5. Grunty Państwowego Gospodarstwa Leśnego (w ha)
Jednostka
terytorialna 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Miasto 329485 328689 327698 329437 326507 326342 323485 324384 320813 327201 Wieś 7213608 7234181 7204991 7203337 7229141 7214279 7229532 235609 7197604 7205651 Ogółem 7543094 7562871 7532689 7532775 7555648 7540621 7553017 559993 7518417 7532852 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Sprawozdań o stanie mienia Skarbu Państwa, Majątek Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych za lata 2001-2010, Ministerstwo Skarbu Państwa, Warszawa 2002 – 2011
Tab. 6. Dynamika powierzchni gruntów Państwowego Gospodarstwa Leśnego (rok 2001 = 100) Jednostka terytorialna 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Miasto 100,0 99,8 99,5 100,0 99,1 99,0 98,2 98,5 97,4 99,3 Wieś 100,0 100,3 99,9 99,9 100,2 100,0 100,2 3,3 99,8 99,9 Ogółem 100,0 100,3 99,9 99,9 100,2 100,0 100,1 7,4 99,7 99,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Sprawozdań o stanie mienia Skarbu Państwa, Majątek Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych za lata 2001-2010, Ministerstwo Skarbu Państwa, Warszawa 2002 – 2011
Lasy Skarbu Państwa znajdujące się w zarządzie Lasów Państwowych mogą być przedmiotem obrotu w ograniczonym zakresie. Zgodnie z Art. 38. ustawy o lasach sprzedaż lasów, gruntów i innych nieruchomości Skarbu Państwa znajdujących się w zarządzie Lasów Państwowych, może następować w przypadkach:
1) zbywania udziałów lasów stanowiących własność Skarbu Państwa we współwłasnościach; 2) regulacji granicy polno-leśnej;
3) stwierdzenia przez nadleśniczego nieprzydatności gruntów, budynków i budowli na potrzeby gospodarki leśnej;
4) zmiany przeznaczenia na cele nieleśne i nierolnicze;
5) podyktowanych ważnymi względami gospodarczymi lub społecznymi, o ile nie narusza to interesu Skarbu Państwa.
Ponadto, zgodnie z Art. 40a. Lasy Państwowe mogą sprzedawać nieruchomości zabudowane budynkami mieszkalnymi i samodzielne lokale mieszkalne, oraz grunty z budynkami mieszkalnymi w budowie, nieprzydatne Lasom Państwowym.
Poza sprzedażą, może nastąpić ubytek gruntów Skarbu Państwa znajdujących się z zarządzie Lasów Państwowych na skutek przekazania im innym jednostkom organizacyjnym w tym:
1. Nieruchomości przeznaczone na drogi krajowe, stanowiące własność Skarbu Państwa, zarządzane przez Lasy Państwowe, stają się nieodpłatnie, z mocy prawa, przedmiotem trwałego zarządu ustanowionego na rzecz Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad z dniem, w którym decyzja o ustaleniu lokalizacji drogi krajowej stała się ostateczna. Ustanowienie trwałego zarządu stwierdza starosta w drodze decyzji.83 2. Lasy Państwowe mogą, w drodze umowy zawartej pomiędzy Dyrektorem Generalnym
a Prezesem Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa1), przekazywać nieodpłatnie
83
Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwalasy i grunty, na których nie jest możliwe prowadzenie racjonalnej gospodarki, stanowiące w szczególności enklawy i półenklawy wśród gruntów wchodzących do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa.84
3. Na wniosek starosty, wykonującego zadanie z zakresu administracji rządowej, grunty znajdujące się w zarządzie Lasów Państwowych co do których zmieniono przeznaczenie na cele nieleśne lub nierolnicze, oraz nieprzydatne dla potrzeb gospodarki leśnej budynki i budowle, wraz z gruntem niezbędnym do korzystania z nich, mogą być przekazane przez Lasy Państwowe w użytkowanie wieczyste osobie prawnej lub użytkowanie innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej.85
4. Lasy, grunty i inne nieruchomości Skarbu Państwa pozostające w zarządzie Lasów Państwowych mogą być przedmiotem zamiany na lasy, grunty i inne nieruchomości w przypadkach uzasadnionych potrzebami i celami gospodarki leśnej.86
Ponadto Dyrektor Generalny Lasów Państwowych, na wniosek zainteresowanego ministra lub organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego, może przekazać w użytkowanie wskazanej przez wnioskodawcę jednostce organizacyjnej lasy, grunty oraz inne nieruchomości, bez zmiany ich dotychczasowego przeznaczenia, jeżeli za tym przemawiają względy:
1) obronności lub bezpieczeństwa państwa albo ochrony granicy państwowej; 2) nauki lub dydaktyki;
3) ochrony przyrody; 4) ochrony ujęć wodnych;
5) przeciwdziałania niebezpieczeństwu powodzi;
6) ochrony wybrzeża morskiego; 7) lecznictwa;
8) opieki nad zabytkami; 9) wypoczynku ludności; 10) gospodarki rolnej.
84 Art. 38b. Ustawy o lasach.
85 Art. 38d. Ustawy o lasach.
W przypadkach uzasadnionych potrzebami obronności państwa lasy, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, za zgodą ministra właściwego do spraw środowiska, mogą być przez Dyrektora Generalnego wyłączone z zarządu Lasów Państwowych i przekazane w zarząd jednostce organizacyjnej podległej Ministrowi Obrony Narodowej.
Gospodarka lasami prowadzona przez PGL Lasy Państwowe jest źródłem znacznych przychodów, pozwalających na finansowanie racjonalnego wykorzystania i utrzymania zasobów leśnych a także zysków i dochodów sektora finansów publicznych. Przychody z działalności Lasów Państwowych kształtowały się w ostatnich sześciu latach średnio powyżej 5 mld 300 mln zł i na ogół wykazywały tendencję wzrostową: w roku 2010 były w ujęciu nominalnym wyższe o 28% w stosunku do roku 2005 (tab. 7).
Tab. 7. Przychody i zyski Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe w latach 2005-2010 (w tys zł. Ceny bieżące)
Pozycja Rok 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Przychody z całokształtu działalności 4694332,2 4887753,7 5752384,5 5646505,1 5210587,0 6010642,0 Zysk brutto 131018,3 197637,1 481620,8 241174,0 182086,0 393068,0 Zysk netto 125051,2 185425,9 464972,9 222028,3 167369,0 367448,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Sprawozdań finansowych PGL Lasy Państwowe z lat 2005-2010.
W znacznie wyższym stopniu wzrósł zysk netto Lasów Państwowych: do poziomu 367,4 mln zł w 2010 roku, podczas gdy w 2005 roku kształtował się na poziomie 125, 1 mln zł (wzrost niemal trzykrotny), ale w poszczególnych latach charakteryzował się on znacznie większą zmiennością niż przychody.
Lasy Państwowe są źródłem znacznych dochodów budżetu państwa, budżetów jednostek samorządów terytorialnych, funduszy ubezpieczeń społecznych i funduszy celowych (tab. 8).
Tab. 8. Daniny publiczne zapłacone przez PGL Lasy Państwowe w 2010 roku
Wyszczególnienie tys. zł %
A. Razem daniny publiczne płacone przez PGL LP 1601806 76,3
1. Razem podatki 1309061 62,4
w tym:
- Podatek dochodowy od osób prawnych 25744 1,2
- Podatek leśny 122747 5,8
- Pozostałe podatki 1160570 55,3
2. Składki ubezpieczeń społecznych płatne przez PGL LP 273511 13,0
3. Płatności na rzecz PFRON 19234 0,9
B. Razem daniny publiczne stanowiące obciążenia pracowników PGL
LP 496937 23,7
1. Podatki od dochodów pracowników 148659 7,1
2. Składki ubezpieczeń społecznych płatne przez pracowników PGL
LP 219814 10,5
3. Składki na ubezpieczenia zdrowotne 128464 6,1
OGÓŁEM PODATKI I INNE DANINY PUBLICZNE 2098743 100,0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Sprawozdań finansowych PGL Lasy Państwowe za rok 2010.