grupa ujęć reprezentująca komercyjny wymiar działalności banku:

a) ujęcie pośrednika finansowego – związane z podstawową funkcją banku, którą jest pośrednictwo finansowe środków pienięż-nych od podmiotów posiadających ich nadwyżkę do podmiotów zgłaszających na nie popyt. Bank był analizowany w tym ujęciu jako przedsiębiorstwo, które wyko-rzystując majątek trwały i kapitał ludzki, przyjmuje oraz gromadzi wkłady pienięż-ne, które w dalszej kolejności są podstawą udzielania kredytów. Aby odzwierciedlić opisany proces, w ujęciu tym jako nakłady wykorzystano kapitał ludzki, majątek trwały i zgromadzone depozyty, natomiast jako efekty wartość udzielonych kredytów. Większy poziom efektywności oznacza, że daną wartość należności (udzielonych kre-dytów) uzyskano poprzez wykorzystanie mniejszych nakładów. Należy to interpre-tować jako efektywniejsze pełnienie funk-cji pośrednictwa finansowego;

b) ujęcie operacyjne – ujęcie koncepcyjnie zbliżone do poprzedniego, w którym jako zmienne (nakłady i efekty) zostały wyko-rzystywane dane finansowe pochodzące z rachunku wyników banku. Do efektów działalności zakwalifikowano przychody z tytułu odsetek i prowizji (dwie zmienne), natomiast do nakładów koszty z tytułu odsetek i prowizji (dwie zmienne). Więk-sza efektywność w tym ujęciu oznacza, że dany poziom przychodów został osiągnię-ty na skutek podjęcia działań wymagają-cych poniesienia mniejszych kosztów. Przyjmując, że menadżerowie banku mają wpływ na ponoszone przez bank koszty z tytułu odsetek i prowizji, ich niższa war-tość przy danych przychodach oznacza większy poziom marży, odpowiednio od-setkowej i prowizyjnej. Większą efektyw-ność techniczną można zatem pośrednio utożsamiać z większą efektywnością

1
Normalność zbadano testem Shapiro-Wilka i Kołmogorowa-Smirnowa. Wyniki nie zostały zapre-zentowane w aneksie statystycznym.

działania kadry zarządzającej bankiem oraz łatwością realizacji celu menadżer-skiego w postaci minimalizacji wartości ponoszonych kosztów i w konsekwencji maksymalizacji wartości osiąganej marży. 2. grupa ujęć reprezentująca społeczny

wymiar działalności banku:

Grupa ta składa się z ujęć bazujących na zmo-dyfikowanym ujęciu interesariusza opraco-wanym przez H.O. Frieda, C.K. Lovella i P.V. Eeckauta [1993] i uwzględniającym poprawki zaproponowane przez H.O. Frieda, C.K. Lo-vella i S. Yaisawarnga [1999]. Ujęcie interesa-riusza mierzy efektywność działalności banku jako instytucji finansowej świadczącej czyn-ności bankowe na rzecz swoich członków. Przyjęto, że do głównych czynności realizo-wanych przez bank należy przyjmowanie i gromadzenie wkładów pieniężnych oraz udzielanie kredytów. W związku z tym zało-żono, że interesariusze banku są zaintereso-wani jak największym oprocentozaintereso-waniem depozytów oraz jak najmniejszym oprocento-waniem kredytów. Ujęcie to miało na celu zbadanie, jak korzystną, z punktu widzenia klientów, ofertę depozytową oraz kredytową udostępniał dany bank spółdzielczy. Zmien-nymi informującymi o tym, wykorzystaZmien-nymi jako rezultaty działalności banku, były: cena kredytu, cena depozytu, różnorodność kredy-towa i różnorodność depozykredy-towa. Dodatko-wo przyjęto, że relatywnie atrakcyjniejsza oferta produktowa powinna skutkować wzrostem wartości udzielonych kredytów i zgromadzonych depozytów. W tym celu odpowiednie stany bilansowe, dotyczące war-tości udzielonych kredytów i zgromadzonych depozytów, zostały uwzględnione jako rezul-taty funkcjonowania banku. Przyjęto, że reali-zując czynności na rzecz interesariuszy, bank ponosi nakłady w postaci zatrudnionych pracowników oraz kosztów działalności operacyjnej.

Odnosząc się do tak zbudowanego ujęcia interesariusza, dokonano jego modyfikacji w po-staci podziału na dwa odrębne ujęcia, z których każde analizuje korzyści dostarczane oddzielnym grupom interesariuszy, tj. kredytobiorcom i de-ponentom. Tym samym uwzględniono zalecenia sformułowane przez D.J. Smitha [1981, s. 519] w kontekście przeprowadzania analizy funkcjo-nowania spółdzielni kredytowych. Autor

wska-zał, że działalność unii kredytowej powinna być analizowana z punktu widzenia korzyści dostar-czanych jej interesariuszom, jednak z uwagi na fakt występowania w krótkim okresie wewnętrz-nego konfliktu między oszczędzającymi i życzającymi, poziom dostarczanych korzyści po-winien być analizowany osobno dla obu wymie-nionych grup. Oznacza to konieczność wprowa-dzenia preferencji do funkcji celu działalności spółdzielni (ujęcia działalności banku), która uwzględniałaby oddzielnie korzyści dedykowa-nych deponentom i kredytobiorcom. W związku z tym do grupy ujęć reprezentujących społeczny aspekt działalności banku zaliczono:

a) ujęcie kredytobiorcy – badające efektywność działania banku jako instytucji świadczącej usługi dla kredytobiorców. Analizowana była zdolność banku do minimalizowania nakła-dów celem realizacji (wytworzenia) danego poziomu usług dla kredytobiorców. W ujęciu tym zakłada się, że pożyczający osiągają korzyści w postaci udzielonych kredytów, których poziom mógłby zostać zmierzony na podstawie krzywej preferencji użyteczności każdego kredytobiorcy. Oznacza to, że więk-szy poziom efektywności może pośrednio być rozpatrywany jako większa zdolność banku do zaspokajania potrzeb kredytobiorców. Zmiennymi informującymi o osiągnięciach banku w tym ujęciu były: cena kredytu, indeks różnorodności kredytowej oraz wartość udzielonych kredytów. Do niezbędnych nakładów zaliczono wartość poniesionych kosztów operacyjnych oraz kapitał ludzki; b) ujęcie deponenta – analogiczne do ujęcia

kre-dytobiorcy, badające efektywność techniczną banku jako instytucji świadczącej usługi dla deponentów. W ujęciu tym badana była zdol-ność banku do minimalizowania czynników produkcji wykorzystywanych do osiągnięcia danego poziomu usług dla deponentów bę-dących źródłem osiąganej przez nich użytecz-ności. Większa efektywność techniczna ozcza zatem efektywniejsze wykorzystanie na-kładów i może być interpretowana jako więk-sza zdolność banku do zaspokajania potrzeb deponentów. Do zmiennych zakwalifikowa-nych jako efekty zaliczono cenę depozytu, in-deks różnorodności depozytowej i wartość zgromadzonych depozytów, natomiast do nakładów wartość poniesionych kosztów operacyjnych i kapitał ludzki.

_{Podsumowując, należy stwierdzić, że} w obu społecznych ujęciach była analizowana zdolność banku do minimalizowania nakładów niezbędnych do wytworzenia danego poziomu usług dla interesariuszy, będących źródłem osią-ganych przez nich korzyści, których dostarczanie wynika z misji działalności banków spółdziel-czych. Większy poziom efektywności technicznej oznacza zatem większy stopień realizacji misji banku, jako spółdzielni.

_{Opracowane ujęcia społeczne} gratyfiko-wały większym poziomem efektywności banki spółdzielcze, które udzielały nisko oprocentowa-nych kredytów i oferowały wysokie oprocento-wanie depozytów. Ponoszenie większych kosz-tów odsetkowych i osiąganie mniejszych przy-chodów odsetkowych prowadzi w konsekwencji do ograniczenia wartości osiąganej marży odset-kowej. Postępowanie takie jest nieakceptowalne z punktu widzenia neoklasycznej teorii przedsię-biorstwa, maksymalizacji zysku i budowania war-tości firmy.

Zmienne zastosowane jako nakłady i efekty w opracowanych ujęciach działalności po-wstały poprzez wykorzystanie odpowiednich danych finansowych i operacyjnych pochodzą-cych ze sprawozdań finansowych banków spo-rządzonych na koniec danego roku obrotowego. We wszystkich analizowanych bankach w latach 2005–2012 rok obrotowy pokrywał się z rokiem kalendarzowym. Wykorzystano następujące zmienne według stanu na koniec roku obrachun-kowego:

1. majątek trwały – wartość rzeczowych akty-wów trwałych,

2. zatrudnienie – liczba zatrudnionych osób w przeliczeniu na pełne etaty,

3. depozyty ogółem – suma wartości zobowią-zań wobec sektora finansowego, niefinanso-wego i budżetoniefinanso-wego,

4. kredyty ogółem – suma wartości należności od sektora finansowego, niefinansowego i budżetowego,

5. koszty z tytułu prowizji – odpowiednia po-zycja z rachunku zysków i strat,

6. koszty z tytułu odsetek – odpowiednia po-zycja z rachunku zysków i strat,

7. przychody z tytułu prowizji – odpowiednia pozycja z rachunku zysków i strat,

8. przychody z tytułu odsetek – odpowiednia pozycja z rachunku zysków i strat,

9. koszty operacyjne – koszty działania banku powiększone o amortyzację,

10. cena depozytu – iloraz kosztów odsetkowych do wartości depozytów ogółem,

11. cena kredytu – iloraz przychodów odsetko-wych do wartości kredytów ogółem,

12. indeks różnorodności depozytowej – suma ilorazów w postaci wartości depozytów da-nego rodzaju do maksymalnej wartości w ra-mach badanej próby,

13. indeks różnorodności kredytowej – suma ilo-razów w postaci wartości depozytów danego rodzaju do maksymalnej wartości w ramach badanej próby.

Statystyki opisowe w postaci wartości średniej, mediany, odchylenia standardowego, górnego i dolnego kwartyla, wartości minimalnej i maksymalnej dla zmiennych wykorzystanych jako nakłady i efekty do budowy poszczególnych ujęć działalności banku zamieszczono w części A.1. aneksu statystycznego, natomiast budowę tych ujęć przedstawiono w tabeli 2.

2
Aby efekt miał charakter maksymanty, do zbadania efektywności zastosowano odwrotność ceny Tabela 2. Nakłady i efekty wykorzystane do budowy poszczególnych ujęć działalności banku

Źródło: Opracowanie własne.

Lp. Nazwa ujęcia Nakłady Efekty Charakter

1 Pośrednika finansowego

– depozyty ogółem – majątek trwały – zatrudnienie

– kredyty ogółem komercyjny

2 Operacyjne – koszty z tytułu prowizji – koszty z tytułu odsetek

– przychody z tytułu prowizji – przychody z tytułu odsetek

komercyjny

3 Kredytobiorcy – koszty operacyjne – zatrudnienie – kredyty ogółem 2 – cena kredytu – różnorodność kredytowa społeczny

4 Deponenta – koszty operacyjne – zatrudnienie

– depozyty ogółem – cena depozytu

– różnorodność depozytowa

W odniesieniu do każdego opracowa-nego ujęcia działalności banku został spełniony warunek minimalnej liczby badanych podmiotów w celu zachowania wystarczającej liczby stopni swobody zgodnie z regułą [Gulati i Kumar 2013, s. 94]:

gdzie:

3. Wyniki badań efektywności technicznej