HAZARD

Jest to pierwszy z modeli, które legitymują się frekwencją poniżej 1%, a za-razem pierwszy występujący tylko w materiale prasowym. Reprezentuje go zale-dwie 8 pryzmatów konceptualnych, pojawiających się łącznie 80 razy. Wszystkie metafory są wyrazami punktu widzenia podmiotu kształtującego swój świat (trud-no o inny wynik analizy, skoro hazard, podobnie jak gospodarka, jest dziedziną nierozłącznie związaną z ludźmi). Pozostają więc dwie konfiguracje perspektywy postrzegania pod względem stopnia skonwencjonalizowania przenośni.

Model metaforyczny niekonwencjonalny – pryzmat konwencjonalny

(79 powtórzeń, 98,75%)

Ponownie schemat skrzyżowanych punktów widzenia uzyskuje zdecydowa-ną przewagę w liczbie reprezentacji. Pryzmatów wprowadzających model HA-ZARD jest niewiele, a w związku z tym rośnie prawdopodobieństwo ich powta-rzania, stąd też bierze się dominacja omawianej konfiguracji. Poniżej przytaczam wszystkie należące do tej grupy pryzmaty (w nawiasach frekwencja):

– stawiać na (kogoś-coś) (39):

„Argentyńczyk ma kapitalny sezon, trener Victor Fernandez stawia na niego w ciemno” (2007, 135, 13);

– stawianie na (kogoś-coś) (2):

„Klub odszedł od koncepcji stawiania na młodych, zdolnych zawodników i ściągnął doświadczonych Andrzeja Stelmacha, Roberta Szczerbaniuka i Rileya Salmona” (2007, 67, 11).

Dwa powyższe pryzmaty są do siebie bardzo podobne, odnoszą się w zasa-dzie do tego samego wycinka rzeczywistości. Zdecydowałem się na ich rozzasa-dzie- rozdzie-lenie z tego samego względu, co choćby pryzmaty występ i występować – forma czasownikowa wzmacnia odczuwalność punktu widzenia podmiotu kształtujące-go swój świat.

– zgarnąć pulę (2):

„Na Bergisel całą pulę zgarnął Norweg Anders Jacobsen” (2007, 4, 10); – passa (16):

132

„Euzebiusz Smolarek we wczorajszym wyjazdowym spotkaniu z Murcią przełamał złą passę i świętował drugiego gola w jednej z najmocniejszych lig Europy” (2007, 294, 13);

– stawka (12):

„Stawką dzisiejszego półfinału MŚ Polska – Dania będzie nie tylko miejsce w finale mundialu, ale też przyszłość całej dyscypliny” (2007, 27, 12);

– karta (4):

„Teraz Adam znów ma wszystkie najmocniejsze karty” (2007, 62, 10); – rozdawać karty (4):

„Rozbili Real Madryt 3:0, pokonali Valencię 2:0 i Atletico 1:0, a teraz podej-mują Barcelonę. Piłkarze Recreativo Huelva rozdają karty w Primera Division” (2007, 65, 11).

Ostatnie dwa pryzmaty rozdzieliłem, ponieważ rozdawać karty to utrwalony już w języku polskim frazeologizm, a przy tym zawierający czasownik, co pozwa-la uwydatnić punkt widzenia podmiotu kształtującego swój świat.

Model metaforyczny niekonwencjonalny – pryzmat niekonwencjonalny

(1 reprezentacja, 1,25%)

Schemat ten pojawił się w materiale prasowym zaledwie raz. Reprezentowa-ny jest przez pryzmat konceptualReprezentowa-ny rozdanie:

Teraz Adam znów ma wszystkie najmocniejsze karty. Jeśli wygra rozdanie w Lillehammer, zgarnie całą pulę (2007, 62, 10).

W powyższym cytacie użyte zostały aż trzy pryzmaty wprowadzające mo-del HAZARD. Jest to przykład rozciągnięcia metafory, zwiększającego spójność wypowiedzi (pod względem metaforyki). Zjawisko to omawiam dokładniej niżej w tym rozdziale.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że powtarzalność pryzmatów w modelu HA-ZARD jest niewielka w porównaniu choćby z WOJNĄ czy ROZRYWKĄ. Naj-częściej występujący pryzmat, stawiać na (kogoś-coś) osiągnął 39 powtórzeń, co jest wynikiem przeciętnym. Dlatego też, gdy jest mowa o konwencjonalizacji punktu widzenia zakodowanego w pryzmatach wprowadzających model HA-ZARD, należy pamiętać, że jej stopień jest stosunkowo mały. Wewnątrz samego modelu między pryzmatem rozdanie, reprezentującym osobisty punkt widzenia, a pryzmatami takimi jak zgarnąć pulę, stawianie na (kogoś-coś) czy karta, powta-rzającymi się od 2 do 4 razy, różnica jest niewielka, a więc i stopień utrwalenia musi być podobny.

133

4.1.1.5. BUDOWNICTWO

Udział tego modelu metaforycznego w puli modeli w materiale

radiowo-te-lewizyjnym był nieco większy (3,04% u komentatorów sportowych wobec 0,74% w tekstach dziennikarzy prasowych), wciąż jednak pozwalał na określenie BU-DOWNICTWA jako modelu niekonwencjonalnego. Na tym poziomie nie ma więc zmiany. Nieco inaczej przedstawia się sytuacja na poziomie pryzmatów. W materia-le prasowym wystąpiły wszystkie cztery możliwe konfiguracje punktów widzenia (w korpusie tekstów radiowo-telewizyjnych były to trzy konfiguracje).

Model metaforyczny niekonwencjonalny – pryzmat konwencjonalny

(54 powtórzenia, 90%)

Poniżej podaję dziesięć przykładowych pryzmatów realizujących ten sche-mat wraz z frekwencją (w nawiasach):

– budować (21):

„Ten facet nie ma łatwego charakteru, przez co niezmiernie łatwo zdobywa kolejnych wrogów. Jest jednak nie lada specjalistą i umie budować zwycięskie drużyny” (2007, 141, 3);

– budowanie (6):

„Jeśli czegoś zabrakło, to głównie konsekwencji w budowaniu drużyny” (2007, 10, 6);

– budowa (5):

„Budowa reprezentacji posunęła się niewyobrażalnie daleko do przodu, a jednocześnie tak daleko jeszcze do Euro 2008” (2007, 73, 6).

Trzy powyższe pryzmaty odnoszą się do tego samego wycinka rzeczywisto-ści (jest nim tworzenie zespołu sportowego), jednak profilują różne jego elemen-ty, dlatego postanowiłem je rozdzielić. Budować ogniskuje uwagę na wykonawcy i na wszystkim, co jest z nim związane (o ile pryzmat jest użyty w stronie czynnej, bowiem w biernej uwaga zostaje przeniesiona z podmiotu na obiekt czynności),

budowanie skupia się na samym działaniu, podczas gdy budowa profiluje

czyn-ność jako proces. – przebudować (4):

„Zagrał jednak zaledwie w siedmiu meczach ligowych, a to leczył kontuzję, a to był w słabej formie i Fabio Capello, który właśnie przebudował Królew-skich, nie widział go w składzie” (2007, 42, 4);

– przebudowany (2):

„Turczynki potwierdzają teorię o tym, że mają kompleks reprezentacji Pol-ski. Po raz kolejny przegrywają, tym razem z przebudowanym i prowadzonym przez nowego trenera zespołem” (2007, 132, 16);

– przebudowa (4):

„Po dwóch latach spędzonych w ekstraklasie zanosi się na dalszą

134

Różnica między tymi trzema pryzmatami jest podobna jak w przypadku po-przednich trzech. Grupa ta natomiast została przeze mnie odróżniona od pierwszej trójki pryzmatów, ponieważ odnosi się do zupełnie innej czynności (budowanie i przebudowywanie to dwa różne działania, których nie można traktować jako jednego).

– destrukcja (3):

„Jakub Wilk był cofnięty tylko po to, by nauczyć się gry w destrukcji, a jego strefa gry to pomoc” (2007, 154, 6);

– konstruować (2):

„Ulubieniec fanów MU szalał, szybkimi zwodami mylił rywali i

konstru-ował groźne akcje” (2007, 97, 3);

– architekt (2):

„O zdobywcach Pucharów Polski i Ekstraklasy mówi się ostatnio wyłącznie w kontekście przedsezonowych strat. Architekt sukcesu, Maciej Skorża, jest już w Wiśle Kraków” (2007, 137, 5);

– dokładać cegiełkę (3):

„Cegiełkę do pogromu Polaków dołożył także mający polskie korzenie Dan-ny Szetela, strzelec dwóch bramek” (2007, 154, 3).

Model metaforyczny niekonwencjonalny – pryzmat niekonwencjonalny

(6 powtórzeń, 10%)

Osobisty punkt widzenia wyraża sześć pryzmatów, choć, podobnie jak w przypadku innych modeli niekonwencjonalnych, stopień utrwalenia pryzma-tów wprowadzających społeczną perspektywę postrzegania jest niewielki (naj-częściej pojawiający się pryzmat, budować, ma zaledwie 21 powtórzeń). Poniżej podaję wszystkie pryzmaty reprezentujące ten schemat:

– zbudowany:

„Real ma zostać odmłodzony i zbudowany na żądnych sławy wschodzących gwiazdach” (2007, 7, 3);

– budowany:

„Kibice powinni zapamiętać wczorajszą datę – 7 czerwca 2007 roku. Tego dnia budowana przez nowego selekcjonera kadra wygrała po raz pierwszy (3:2 z Turcją)” (2007, 132, 16);

– konstruowany:

„Na ich twarzach pojawiły się uśmiechy, akcje nabierały polotu, były

kon-struowane według taktyki zaplanowanej przez Bonittę” (2007, 181, 15);

– burzyć:

„Te dwa transfery zupełnie zburzyły najczęściej stosowaną przez Mourinho taktykę z jednym wysuniętym napastnikiem” (2007, 7, 2);

135 „Chinki zostały zamurowane” (2007, 181, 15) – tytuł artykułu o porażce Chin w siatkówce kobiet dzięki wielu skutecznym blokom reprezentantek Rosji;

– beton:

„Nogi z betonu” (2007, 62, 12) – tytuł artykułu o hokeistach, którzy prze-grali mecz.

Kreator na poziomie modelu – kreator na poziomie pryzmatu

(59 powtórzeń, 98,33%)

Pod względem opozycji kreator-obserwator jest to schemat najczęściej po-jawiający się w metaforach odwołujących się do modelu metaforycznego BU-DOWNICTWO. Przykłady pryzmatów podałem już wyżej przy okazji analizy innych konfiguracji punktów widzenia.

Kreator na poziomie modelu – obserwator na poziomie pryzmatu

(1 realizacja, 1,66%)

Wyróżnienie tego schematu wymagało dłuższego zastanowienia nad jedynym przypadkiem, który go reprezentuje. Punkt widzenia obserwatora wprowadzany jest pryzmatem beton (cytat powyżej). Wprawdzie beton nie powstaje naturalnie, ale w przykładzie tym wyraźnie chodzi o zjawisko niezależne od woli i działań człowieka (hokeiści, którzy przegrali mecz, poruszali się po lodzie bardzo ociężale, zupełnie tak, jakby mieli nogi z betonu). Pozostawiam to jako przykład krzyżowania punktów wi-dzenia, z zastrzeżeniem, że być może pryzmat beton w tym przypadku jednocześnie reprezentuje perspektywę podmiotu kształtującego swój świat i obserwatora.