ROZRYWKA

Jest to drugi pod względem frekwencji model metaforyczny występujący w wypowiedziach komentatorów sportowych (23 powtórzenia, 14,02%). Od razu widać dużą dysproporcję pomiędzy nim a modelem WOJNA. Mimo wszystko uznać go można za bardziej typowy niż pozostałe modele. Jego stopień konwen-cjonalizacji byłby jednak mniejszy niż w przypadku WOJNY, dzięki czemu można się spodziewać większej liczby przykładów krzyżowania punktów widzenia (kon-wencjonalnego i osobistego). Poniżej pokrótce przytaczam konfiguracje punktów widzenia występujące w ramach modelu metaforycznego ROZRYWKA.

Model metaforyczny konwencjonalny – pryzmat niekonwencjonalny

(15 powtórzeń, 65,21%)

Zgodnie z przewidywaniami mniej skonwencjonalizowany model metafo-ryczny wykazuje mniejszy wpływ na stopień konwencjonalizacji reprezentują-cych go pryzmatów. Stąd właśnie schemat skrzyżowanych punktów widzenia zdominował model ROZRYWKA. Niewielka powtarzalność poszczególnych pryzmatów sprawia, że wypowiedzi komentatorów wprowadzające postrzeganie

94

sportu jako rozrywki są bardziej kreatywne i ciekawsze dla odbiorców niż teksty odwołujące się do modelu WOJNA. Dla lepszego zobrazowania tego spostrzeże-nia przytoczę poniżej osiem przykładowych pryzmatów z tej grupy:

– as:

„Bez zdyskwalifikowanego na trzy mecze Totti’ego przystąpią Włosi do ar-cyważnego meczu ze Szwecją. Trapattoni zapowiada zmiany w składzie – asami w talii mają być: Del Piero, Pirlo i bramkostrzelny Cassano” (Dariusz Szpakow-ski, Wiadomości, TVP1, 18.06.2004).

W tym przykładzie pojawia się także pryzmat talia, tworząc razem z asem spójne odwołanie do gry w karty (znów nagromadzenie). Ponownie wiedza po-zajęzykowa każe mi przypuszczać, że określenia takie nie są rzadkością w języ-ku dziennikarzy sportowych (ich mała frekwencja najprawdopodobniej wynika z rozmiarów materiału);

– bestseller:

„Proszę zwrócić uwagę – już w niedzielę, trzynastego czerwca, Francja – An-glia, bestseller. Miejmy nadzieję, że to będą tak piękne mistrzostwa, jak w Belgii i Holandii” (Włodzimierz Szaranowicz, studio meczu piłkarskiego Szwecja – Pol-ska, TVP2, 05.06.2004);

– dyrygować:

„Wiedzieli, że mogą odwrócić ten mecz, ale w tym pomagał trener, który był absolutnie dwunastym zawodnikiem na boisku. On jak gdyby dyrygował tą dru-żyną i ta drużyna była mu posłuszna” (Jacek Gmoch, ME w piłce nożnej, TVP1, 19.06.2004);

– laufer:

„Włosi grają zdecydowanie z jednym wysuniętym napastnikiem i z Tottim, który jest takim laufrem, grającym zupełnie swobodnie, wszędzie. My Tottiego będziemy widzieli w każdym miejscu” (Jerzy Engel, ME w piłce nożnej, TVP2, 14.06.2004);

– poker:

„Ciekawy życia, po prostu, i różnych sytuacji, ale tutaj rozegrał pokera, po-nieważ nie chciał pokazać, jakie ma możliwości. Spokojnie biegł za Gatlinem. Trzech pierwszych wchodzi do półfinału, a więc nie chciał się specjalnie spie-szyć” (Marek Jóźwik, IO Ateny 2004, TVP1, 24.08.2004);

– taniec:

„Tymczasem już trzydzieści metrów za linią środkową są Anglicy. Bridge, lewa strona. Obok niego Żewłakow. Bridge, taniec w lewo, Żewłakow nie dał się na to nabrać, także zatańczył całym swoim ciałem, balansując w tę samą stronę. Odebrał piłkę rywalowi” (Tomasz Zimoch, EMŚ w piłce nożnej, PR1 Polskiego Radia, 8.09.2004);

– wirtuoz:

„Wśród polskich piłkarzy często krąży anegdota, że Zidane to jest piłkarz, który nie ma wiązadeł, […] natomiast jest to po prostu wirtuoz futbolu, piłkarz

95 kompletny, fenomen” (Mateusz Borek, LM w piłce nożnej, Polsat Sport, brak daty emisji);

– zaprezentować się:

„Williams zaprezentowała się jak mała torpeda” (Włodzimierz Szarano-wicz, IO Ateny 2004, TVP2, 20.08.2004).

Pryzmat zaprezentować się zaliczam do modelu ROZRYWKA, ponieważ chodzi tu o prezentowanie się publiczności, zupełnie tak samo, jak w przypadku aktorów w teatrze.

Powyższy cytat jest jednocześnie przykładem łączenia modeli metaforycznych w jednej wypowiedzi. Obok pryzmatu zaprezentować się występuje tu także torpeda, a więc modele ROZRYWKA i WOJNA zostają połączone. Jest to zjawisko, które wskazuje na pewną równoważność w sposobach postrzegania sportu. Poszczególne modele metaforyczne mogą współwystępować ze sobą bez szkody dla odbioru – ze-stawienia takie nie rażą, nie ma więc wyraźnych rozgraniczeń – sport może być

jed-nocześnie, w tej samej chwili postrzegany jako rozrywka, wojna czy religia. Model metaforyczny konwencjonalny – pryzmat konwencjonalny

(8 powtórzeń, 34,79%)

W ramach tego schematu mieszczą się trzy pryzmaty konceptualne, powta-rzające się łącznie osiem razy. Są one jednak pokrewne ze sobą wzajemnie lub z innymi pryzmatami, dlatego ich rzeczywisty udział w puli pryzmatów w tek-stach radiowo-telewizyjnych może być minimalnie większy. Zaliczam do tej gru-py następujące słowa (w nawiasach frekwencja):

– występ (3):

„Rewelacyjny występ Australijek. Proszę zwrócić uwagę, jak fantastycz-nie swoją zmianę popłynęła Petria Thomas” (Paweł Słonimski, IO Ateny 2004, TVP3, 22.08.2004);

– występować (3):

„Jest cień szansy na to, że Marta Domachowska jeszcze w tym turnieju głów-nym US Open 2004 wystąpi” (Karol Stopa, tenisowy turniej US Open, Eurosport, 30.08.2004).

Pryzmaty te postanowiłem rozdzielić, ponieważ forma czasownikowa jest ważna ze względu na zasygnalizowane wyżej spostrzeżenie, że punkt widzenia kreatora jest wzmacniany dzięki używaniu czasowników w stronie czynnej.

Wy-stęp również zawiera ów punkt widzenia, ale nie wyeksponowany do tego stopnia,

co w występować; – prezentować (2):

„Ja widziałem, co tutaj Amanda Berg starała się zrobić na drugiej zmianie, w stylu klasycznym, ona zdawała sobie sprawę z tego, że Jenny Thompson nie

prezentuje tutaj tak rewelacyjnej formy, jak chociażby przed rokiem” (Paweł

96

Powyższy pryzmat spokrewniony jest z pryzmatem zaprezentować się, jed-nak nie można traktować ich jako tożsamych. Różnicę w ich przypadku stanowią przedmioty odniesienia. Ponieważ zaprezentować się jest czasownikiem zwrot-nym, odnosi się do podmiotu czynności (czyli sportowiec prezentuje sam siebie), natomiast drugi z omawianych pryzmatów profiluje czynność, cechę lub stan pod-miotu (por. wyrażenie „prezentować formę”).

Kreator na poziomie modelu – kreator na poziomie pryzmatu

(21 powtórzeń, 91,3%)

W przypadku opozycji pod względem stopnia skonwencjonalizowania model metaforyczny ROZRYWKA, zgodnie z przewidywaniami, wykazuje dużą liczbę przypadków krzyżowania punktów widzenia. Jednakże punkt widzenia podmiotu kształtującego swój świat i punkt widzenia obserwatora nie łączą się już tak często w poszczególnych pryzmatach. Bardzo wyraźna dominacja schematu „nieskrzy-żowanego” stanowi kolejne potwierdzenie przypuszczenia, że Zinkenowski punkt widzenia na poziomie modelu silnie wpływa na swój odpowiednik na poziomie pryzmatu. Obok przytaczanych już wyżej pryzmatów wprowadzających model metaforyczny ROZRYWKA realizują ten schemat także następujące wyrazy:

– festiwal:

„Ten, który rozpoczął strzelecki festiwal reprezentacji Czech, gotowy do wej-ścia Milan Baros” (Dariusz Szpakowski, ME w piłce nożnej, TVP2, 23.06.2004);

– kariera:

„Wydawało się, że to piszczy przecież młody chłopak, Żewłakow, że przecież jakby wczoraj rozpoczynał reprezentacyjną karierę, a przecież tych spotkań w re-prezentacji u 28-letniego gracza Anderlechtu Bruksela już ponad 40” (Tomasz Zimoch, EMŚ w piłce nożnej, PR1 Polskiego Radia, 8.09.2004);

– rola:

„Podnosi się z trudem z boiska Mariusz Lewandowski, niewidoczny zupełnie, tak się wydaje, ale to jest taki piłkarz, którego rola na boisku jest nie do przece-nienia”. (Andrzej Janisz, EMŚ w piłce nożnej, PR1 Polskiego Radia, 04.09.2004).

Kreator na poziomie modelu – obserwator na poziomie pryzmatu

(2 powtórzenia, 8,7%)

Jak wyżej zaznaczyłem, krzyżowanie punktów widzenia kreatora i obserwa-tora jest zjawiskiem rzadkim. Również model metaforyczny ROZRYWKA wyka-zuje tendencję do wymuszania na nadawcach stosowania odpowiednich pryzma-tów. Z 23 słów reprezentujących ten model tylko 2 realizują omawiany schemat:

– artyzm, – poezja:

„Zidane. To jest momentami po prostu artyzm, poezja piłki, co próbuje grać Zizou” (Mateusz Borek, LM w piłce nożnej, Polsat Sport, brak daty emisji).

97 Jak widać, oba pryzmaty wprowadzające punkt widzenia obserwatora poja-wiają się w jednej wypowiedzi. Jest to przytaczany już wyżej przykład nagroma-dzenia pryzmatów. Ich funkcją jest wyrażenie podziwu dla gry piłkarza. Skupiają uwagę na jej cechach, sprawiających, że staje się podobna do poezji. Właśnie to skupienie na aspekcie charakterystyki cech, podobnie jak w przypadku siły

ognia, czyni omawiane pryzmaty nośnikami punktu widzenia raczej obserwatora

niż kreatora, mimo że zarówno artyzm, jak i poezja są efektami działań człowieka.