• Nie Znaleziono Wyników

w historii języka polskiego

JOANNA KRUK

A

nalizę semantyczną wyrazów oznaczających dowcip: ‘śmieszne,  komiczne  powiedzenie,  historyjka’  (SZgół)  należy  rozpocząć  od  rozdzielenia  znaczenia  odnoszącego  się  do  słów  od  znacze‑

nia odnoszącego się do czynów. Do analizy posłuży materiał po‑

chodzący z SStp, SXVI, SL, SW, SWil, SD, SSz i SZgół. Na wstępie  warto przywołać Słownik terminów literackich, gdzie dowcip definio‑

wany jest jako: ‘przyrodzona zdolność umysłu polegająca na umie‑

jętności  tworzenia  zaskakujących  obrazów,  kojarzenia  odległych  pojęć oraz błyskotliwego i eleganckiego wysłowienia’ oraz ‘celowy  przejaw komizmu, utrwalony najczęściej w formie językowej, która  jest  bądź  przekaźnikiem  komicznej  treści  (np.  w  wypadku  aneg‑

doty lub fraszki), bądź też samoistnym źródłem komicznych efek‑

tów (np. w grze słów, kalamburach, paronomazjach)’1. Jedno ze zna‑

czeń wyrazu dowcip odsyła do leksemu kawał: ‘popularny gatunek  z pogranicza literatury i folkloru będący formą towarzyskiej roz‑

rywki;  zwięzły  utwór  przeznaczony  do  opowiadania,  odznacza‑

jący się dowcipem, uderzającą pomysłowością językową (gra słów,  kalambur, paradoks, paronomazja), zmierzający do nieoczekiwanej  humorystycznej lub złośliwej pointy, mający w efekcie zaskoczyć,  rozbawić i ewentualnie zakłopotać słuchacza. Kawały z reguły do‑

tyczą tematów zakazanych, czerpiąc swą atrakcyjność z przełamy‑

1 Słownik terminów literackich. Red. J. Sławiński. Wrocław 2000, s. 104.

5*

wania tabu obyczajowego (obscena), politycznego, narodowego lub  środowiskowego (rodzinnego, szkolnego, służbowego itp.)’2.

Współczesne  słowniki  języka  polskiego  wymieniają  znaczenie 

‘przejaw komizmu, utrwalony najczęściej w formie językowej’ jako  pierwsze. SZgół podaje, że dowcip oznacza: ‘śmieszne, komiczne po‑

wiedzenie, historyjka itp.; także: figiel, psota’. Do jego synonimów  należą: żart, kawał, heca, wic, dowcipas, półżart, figiel, psota, psikus, gag, greps, jajo, szpas, zbytek, krotochwila, zgrywa, koncept, dwuznacznik, anegdota3. W SD i SSz dowcip to: ‘powiedzenie zawierające treść ko‑

miczną, pobudzającą do śmiechu; anegdota, żart, kawał; figiel, for‑

tel’. Równocześnie podają inne jego znaczenia: ‘zdolność spostrze‑

gania śmiesznych stron zjawisk oraz zdarzeń i przedstawiania ich  w sposób zabawny’, a także z kwalifikatorem dawny ‘rozum, umysł,  inteligencja; talent; spryt’4. Znaczenie to różni się od znaczeń noto‑

wanych we wcześniejszych słownikach. I tak, w SXVI (w SStp wy‑

raz  nie  występuje)  dowcip  to:  ‘rozum,  inteligencja,  bystrość  umy‑

słu, przemyślność, spryt’, ‘zdolność do czego, biegłość, umiejętność,  sztuka’, ‘myśl, koncept; wymysł’, a także ‘wybieg, fortel, podstęp’. 

Synonimem wyrazu dowcip jest między innymi wyraz fortel: ‘nie‑

uczciwy, wykrętny sposób osiągnięcia lub uniknięcia czegoś, pod‑

stęp, wybieg, chytry postępek, zdrada; przemyślny sposób stano‑

wiący  tajemnicę  określonej  umiejętności’.  Dowcip  nie  był  trakto‑

wany w kategoriach komizmu (synonimy: baczenie, bystrość, cnota, mądrość, rozsądek, roztropność, rozum, umysł, wyrozumienie, zmysł; bie‑

głość, industryja, misterstwo, sztuka, umiejętność, myśl), a jego synonim  – fortel był wartościowany negatywnie, o czym świadczą takie po‑

łączenia jak: fortel chytry, dziwny, niecnotliwy, nieprzystojny. Dotyczy  to zarówno dowcipów odnoszących się do czynów, jak i do zacho‑

wań językowych. Agnieszka Piela stwierdza, że najczęściej żartu‑

jemy z innych ludzi, rzadko z rzeczy i siebie samych. Głównym ce‑

lem takich żartów jest wyrządzenie przykrości drugiej osobie, a jed‑

2  Ibidem, s. 239.

3  Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że synonimy obejmują wyrazy odno‑

szące się zarówno do słów, jak i do czynności np.: heca, figiel, zgrywa.

4  Będę je pomijać, gdyż nie mają związku z analizowanym polem semantycz‑

nym DOWCIP: ‘śmieszne, komiczne powiedzenie, historyjka’.

nostki leksykalne, które oznaczają ‘oszukiwać, zwodzić, kłamać ko‑

goś’ oraz ‘wyśmiewać, szydzić, drwić, kpić, urągać, bawić się czyim  kosztem’ mieszczą się w kręgu negatywnych wartości moralnych. 

Współczesna polszczyzna zawiera wiele frazeologizmów związa‑

nych z naśmiewaniem się z kogoś, które mają takie samo znacze‑

nie jak pojedyncze leksemy5.

SL podaje, że dowcip to: ‘szybkość, bystrość, zwrotność myśli, dar  przyrodzenia’, o czym świadczy przykład:

Szczególnie dowcip, ten dar umysłu, który między wielą rze‑

czami z łatwością obejmuje związki i stosunki, podobieństwo  i równość.

Pir.Wym.1Prz46

Występuje  w  nim  również  wyraz  dowcipek,  który  oznacza  ‘po‑

spolicie z przyganą: niedoźrzały, niedowarzony, fałszywy dowcip’.

SWil jest pierwszym słownikiem, który wśród znaczeń wyrazu dowcip:  ‘szybkość,  bystrość  myśli;  łatwość  pojęcia  i  żywość  wy‑

obraźni’, wymienia również ‘co dowcipnego, koncept, żart’, np. Ga‑

dać dowcipy, oraz ‘sztuka, fortel’. Również SW obok znaczeń wyrazu  dowcip (dochcip, dościp, docip [dowścip]): ‘bystrość umysłu, łatwe poję‑

cie, zdolność kombinowania, rozgarniania, spryt, zmyślność, zdol‑

ność, pomysłowość’ i ‘łatwość w wyszukiwaniu stron śmiesznych,  humor,  żartobliwość’  podaje:  ‘żart,  koncept,  facecja,  krotochwila’. 

Zauważyć można, że znaczenie ‘bystrość umysłu’ zmieniło się na 

‘łatwość w wyszukiwaniu stron śmiesznych’, czym nawiązuje do  współczesnego znaczenia leksemu dowcip.

Wśród współczesnych synonimów wyrazu dowcip występują: żart, kawał, anegdota, dykteryjka, krotochwila. Synonimy te można podzielić  na dwie grupy. Grupę pierwszą tworzą wyrazy niejednoznaczne,  które odnoszą się do czynności lub/i do słowa wywołującego ko‑

mizm w sposób bardzo ogólny. Mogą występować w różnych kon‑

5  A. Piela: Jednostki leksykalne nazywające sytuację żartowania w polszczyźnie. W: 

Antynomie wartości. Problematyka aksjologiczna w językoznawstwie. Red. A.  Oskie‑

ra. Łódź 2007, s. 281–291.

6  Skróty pod przykładami podaję za SL.

tekstach, ponieważ ich zakres użycia jest szeroki. Grupa druga to  wyrazy o ściśle określonym znaczeniu, najczęściej zawierającym  wyznaczniki gatunkowe, odnoszące się tylko do czynności mow‑

nych.

Do grupy pierwszej należą wyrazy: dowcip, żart i kawał. Wyraz  żart nie występuje w SStp, nie można też stwierdzić, czy pojawia  się w SXVI. SL podaje żart, obok: nieużywanego żert, oraz form żar‑

cik, żarteczek, pożartek, żarciki, żartule, żartuleńki w znaczeniu: ‘żart,  słowo żartowne, wyraz żartobliwy, mowa żartowna’, np.: Żarteczki się go trzymają. (Teat. 1,47). Występuje tu również wartościujące po‑

łączenie: żart uszczypliwy: ‘sznypka, szyderstwo’.

Żart,  obok  staropolskiego  żert,  w  SW  to: ‘słowo,  wyrażenie  jo‑

wialne, koncept, dowcip ucieszny, facecja, krotochwila’, równocze‑

śnie oznacza: ‘żartowanie, igraszka, kpinki, śmiech, drwiny, facecja,  krotochwila, zabawka, szpas, sztuczka, kawał’. W SD i SSz ozna‑

cza: ‘coś powiedziane lub zrobione nie na serio, lecz dla rozrywki,  zabawy,  zakpienia  z  kogoś;  figiel,  kawał,  dowcip’.  Występowanie  kilku znaczeń odnoszących się zarówno do języka, jak i do czyn‑

ności, potwierdza różnorodność kontekstów, w których może wy‑

stępować omawiany leksem.

Podobnie  jest  z  wyrazem  kawał. W  SStp  nie  występuje,  nato‑

miast w SXVI leksem kawalec oznacza między innymi: ‘zbiór róż‑

nych kawałków prozą i wierszem’ np.: On ma swoje kawałki w zna‑

czeniu: ‘powie niekiedy dowcipnie’. SL podaje równocześnie: ‘ka‑

wałek,  figiel,  sprawka,  wypadek’,  a  także:  ‘żarciki,  psikusy,  kon‑

cepta’. W SWil kawał to z kwalifikatorem figlarny: ‘zam. głupiec,  człowiek  bardzo  ograniczony’.  Kawałek  to:  ‘zbiór  różnych  kawał‑

ków prozą i wierszem’, a zdanie: On ma swoje kawałki oznacza: ‘po‑

wie niekiedy dowcipnie, szczypliwie lub uszczypliwie’. SW z kwa‑

lifikatorem przenośny i rubaszny podaje: ‘figiel, psikus, sztuczka,  żart, psota, farsa, szpas’.

Wziąć  kogo  na  kawał.  (=  wyprowadzić  w  pole,  zakpić,  za‑

drwić, wystrychnąć na dudka, urządzić psikusa, zażartować,  oszukać,  zażyć  z  mańki,  pokazać  gruszki  na  wierzbie,  otu‑

manić)

Kawał w SSz i SD to, z kwalifikatorem: potoczny, ‘dowcipna, czę‑

sto  dwuznaczna  anegdotka;  dowcip’,  a  w  SZgół  (również  z  kwa‑

lifikatorem: potoczny): ‘popularny, żartobliwy gatunek z pograni‑

cza literatury i folkloru będący formą towarzyskiej rozrywki, czę‑

sto dwuznaczny i nieprzyzwoity; opowiastka humorystyczna, dow‑

cip’. Słowniki te równocześnie podają znaczenie ‘żartowanie z kogo; 

figiel, psota’ (SSz), lub z kwalifikatorem potoczny ‘umyślna psota,  psikus zrobiony dla żartu, zgrywy’ (SZgół). Znaczenia odnoszące  się do ‘czynu’, jak i do ‘czynności mownej’ pojawiają się w słowi‑

kach w zasadzie na zmianę.

Drugą grupę synonimów leksemu dowcip tworzą wyrazy od‑

noszące się bezpośrednio do czynności językowych i są to: aneg‑

dota, facecja, dykteryjka, krotochwila, koncept, fraszka.  Wielość  ter‑

minów jest tendencją charakterystyczną dla języka potocznego,  która również obejmuje wyrazy nazywające gatunki literackie. 

Przykładem jest aforyzm, który „zakorzeniony w piśmiennictwie  europejskim względnie stabilny, ponadto żywotny, bywa iden‑

tyfikowany  za  pomocą  kilku  terminów  nazywających  jego  od‑

miany (maksyma, gnoma, sentencja i fragment) […]. Dlatego ga‑

tunek ten wciąż znajduje nowe środki wyrazu oraz ewoluuje, ale  tak, że zaobserwować dziś można przeobrażenie nie tyle samej  formy, ile raczej materii, z której aforyzmy są budowane – języ‑

kowych sposobów wysłowienia, oddających ducha danych cza‑

sów, ich niepokoje i szczególnie pielęgnowane lub poszukiwane  w nich wartości”7.

O zmianie znaczenia wyrazu dowcip świadczy liczba jego syno‑

nimów. Odnoszą się one do form językowych, zawierają wyznacz‑

niki gatunkowe. Należy jednak zaznaczyć, że funkcjonują one ra‑

czej na zasadzie etykiety, w rzeczywistości nie nazywając wielu ga‑

tunków literackich.

Warto zestawić wyrazy anegdota, dykteryjka, facecja i krotochwila, aby porównać ich zmieniające się znaczenie, sytuujące je w obrębie  wymienionej grupy. Wyraz dykteryjka, który ma najbardziej ogólne 

7  E.  Filipczuk:  Aforyzm w mowie potocznej.  W:  Gatunki mowy i ich ewolucja.

T. 2: Tekst a gatunek. Red. D. Ostaszewska. Katowice 2004, s. 117.

znaczenie (w SStp i SXVI nie występuje), według SL, oznacza: ‘po‑

wiastka, osobliwie dowcipna, żartobliwa’, np.:

Chcącemu delikatnie przyciąć, powiada jaką dykteryjkę o dru‑

gim takimże sędziu.

Mon.71,394

Dykteryjka w SWil to: ‘gadka, powiastka, dowcipnie żartobliwa’, a SW  podaje, że dykteryjka to: ‘krótkie opowiadanie żartobliwe, anegdotka,  facecja’. Podobnie jest w słownikach dwudziestowiecznych, np. w SSz  dykteryjka to: ‘krótkie, dowcipne opowiadanie; anegdotka’, ale wyraz  pojawia się z kwalifikatorem przestarzały, SZgół podaje: ‘krótkie opo‑

wiadanie o błahej treści, zwykle o zabawnym wydarzeniu’.

Wyraz anegdota nie występuje w SStp, SXVI i SL. W SWil ozna‑

cza:  ‘zabawna,  pocieszna  i  dowcipna  powiastka;  osobliwie  cie‑

kawa historyjka’, a w SW: ‘krótkie dowcipne opowiadanie, dykte‑

ryjka’. Znaczenie we współczesnych słownikach staje się bardziej  precyzyjne, SD podaje: ‘krótkie, zabawne lub charakterystyczne  opowiadanie z dowcipnym zakończeniem; dykteryjka, żart’, a SSz  dodaje:  ‘także  krótkie  opowiadanie  o  charakterystycznym  zda‑

rzeniu z czyjegoś życia’. W SZgół anegdota to: ‘krótkie, zabawne  opowiadanie o charakterystycznym zdarzeniu z czyjegoś życia,  z dowcipnym, zaskakującym słuchaczy zakończeniem’. Do syno‑

nimów wyrazu anegdota należą: historyjka, dykteryjka, kawał, face‑

cja, anegdotka.

Leksem facecja występuje już w SXVI, gdzie facecyja oznacza: ‘żart,  dowcip [facetiae – kunszty, śmieszki Mącz. 1136; – żartowna mowa]’,  a do jego synonimów należą: kunszt, śmieszki, żart. SL podaje, że fa‑

cecya to: ‘kunsztownie i śmiesznie powiedziana rzecz, koncept za‑

bawny, dowcipny żarcik’. W SWil facecja to: ‘żart, koncept’, a w SW: 

‘żart, koncept, dowcip, anegdota, dykteryjka’. SD podaje, że facecja to: ‘anegdota, dowcip, żart, koncept, dykteryjka’ oraz z kwalifikato‑

rem literacki ‘krótki, żartobliwo ‑satyryczny utwór literacki, częsty  w literaturze staropolskiej, a zwłaszcza w literaturze sowizdrzal‑

skiej  XVII  w.’.  SSz  również  wymienia  dwa  znaczenia:  ‘żart,  dow‑

cip, koncept, dykteryjka’, a także z kwalifikatorem literacki: ‘krótki, 

żartobliwo ‑satyryczny  utwór  epicki,  często  frywolny,  pokrewny  anegdocie lub fraszce, rozpowszechniony w epoce odrodzenia’. Po‑

dobnie jest w SZgół: ‘anegdota, dowcip, żart’, a z kwalifikatorem: 

literaturoznawczy ‘krótki, żartobliwy lub satyryczny utwór epicki,  często  frywolny,  bliski  anegdocie  lub  fraszce,  oraz  z  kwalifikato‑

rem: dawny ‘figiel’.

Wyraz krotochwila jeszcze w SXVI to: ‘żart, figiel, dowcip, psikus’,  podobnie jak w SL (obok nieużywanego krotofila, a także krotofilla, krótkachwila): ‘zabawka chwilę, czyli czas krócąca’. SWil podaje kro‑

tochwila, krotofila w takim samym znaczeniu jak SL, a także ‘żart,  swawola, figiel’ i ‘komedja zabawna’. W SW krotochwila to: ‘swa‑

wola, figiel, żart’ oraz ‘krótki, wesoły utwór dramatyczny, farsa’,  podobnie jak w SD ‘krótki, wesoły utwór sceniczny, farsa’, oraz  z kwalifikatorem przestarzały ‘dowcip, żart, figiel’ i ‘zabawa, ucie‑

cha, rozrywka’. SSz natomiast odnosi się do konkretnego już ga‑

tunku  literackiego:  ‘wesoły  utwór  sceniczny  oparty  na  błahych  konfliktach i intrygach, operujący środkami komizmu sytuacyj‑

nego, karykaturą i groteską’, podobnie w SZgół z kwalifikatorem  literaturoznawczy:  ‘komediowy  utwór  satyryczny  wykorzystu‑

jący  błahe  konflikty,  komizm  sytuacyjny,  elementy  karykatury  i groteski; żywa, dynamiczna akcja pozbawiona jest najczęściej  głębszych treści intelektualnych, jej jedynym celem jest wywoła‑

nie śmiechu’.

Wymienione w grupie drugiej leksemy oznaczają krótkie, dow‑

cipne opowiadanie o określonej tematyce, występujące w pew‑

nej  epoce.  Znaczenie  może  być  uzupełnione  o  takie  szczegóły,  jak: występowanie środków komizmu sytuacyjnego, karykatury,  groteski. Należy jednak zaznaczyć, że mimo wyznaczników ga‑

tunkowych  wyrazy  te  nie  odnoszą  się  do  poszczególnych  ga‑

tunków  literackich  i  charakteryzują  się  dużym  stopniem  ogól‑

ności. Różnice między nimi są bardzo niewielkie, wydaje się, że  mogą być w zasadzie używane wymiennie, choć nie zawsze jest  to możliwe.

Synonimy omawianych wyrazów to: anegdota, fraszka, apoftegmat, krotochwila, żart, kuplet, limeryk, kalambur, dykteryjka, humoreska, bur‑

leska, skecz, groteska, opowiadanie humorystyczne, powiastka satyryczna.

Stanowią zupełne przeciwieństwo w stosunku do niejednoznacz‑

nych wyrazów oznaczających dowcip, żart i kawał, gdyż charakte‑

ryzują się stałym znaczeniem. Przykładem wyrazu, który nie zmie‑

nił swojego znaczenia, jest wyraz fraszka. SXVI podaje: ‘wierszyk  krótki,  najczęściej  żartobliwy,  zbliżony  rodzajem  do  epigramatu’,  a SW: ‘wierszyk drobny, często żartobliwy, epigramat’. Jedynie SL  wprowadza rozróżnienie, fraszka to: ‘mała rzecz, półrzeczy, maleń‑

stwo, bagatela’, ale także ‘dzieło Kochanowskiego, jest ich ksiąg trzy  i liczba dosyć znaczna’. Fraszka w SZgół z kwalifikatorem literatu‑

roznawczy to: ‘krótki, wierszowany utwór poetycki, zwykle o żar‑

tobliwym charakterze, oparty na dowcipnym pomyśle, będący od‑

mianą  epigramatu’.  Synonimy:  epigramat, figlik, dykteryjka, facecja, scenka, skecz, frantówka.

Niektóre synonimy leksemu dowcip zmieniły swe znaczenie, jak  np. wyraz koncept. W SZgół z kwalifikatorem przestarzały oznacza: 

‘wypowiedź, która głównie miała bawić towarzystwo’. Jeszcze SW  podaje: ‘żart, dowcip’, choć SL nie wymienia takiego znaczenia. Tam  koncept to ‘wymysł, myśl przypadająca’, ‘snowanie myśli, zdolność  miewania konceptów, fantazya’. Do jego synonimów należą: kawał, figiel, facecja, dowcip, żart, psota, dykteryjka.

Wyróżniona grupa opiera się na podziale humoru na kategorie. 

W tym miejscu można przywołać klasyfikację Amerykanina Evana  Esara, który wymienia wśród typów humoru: zabawne uwagi odno‑

szące się do konkretnej osoby, rzeczy, epigramy, czyli myśli ogólne,  zagadki, zagadki oparte na grze słów, gagi, czyli formy ograniczone  do pewnego typu komicznego dialogu, dowcipy i anegdoty8. Róż‑

norodność tych klasyfikacji potwierdza złożoność zjawiska, które  ma odbicie w materiale leksykalnym.

Podsumowując, wśród synonimów wyrazu dowcip, znajdują się  zarówno wyrazy odnoszące się do czynności, jak i języka. Leksemy  mogą być używane w różnych kontekstach, które warunkują zna‑

czenie. Próby rozgraniczenia tych znaczeń prowadzą do wydziele‑

nia dwóch grup wyrazów. Pierwszą tworzą współczesne wyrazy  używane w zasadzie zamiennie: dowcip, żart, kawał. Do drugiej na‑

8  W. Chłopicki: O humorze poważnie. Kraków 1995, s. 49–50.

leżą  wyrazy  odnoszące  się  najczęściej  do  gatunków  literackich,  o mniej lub bardziej sprecyzowanych i określonych wyznacznikach  gatunkowych, których analiza mogłaby stać się tematem osobnej  pracy. Analiza semantyczna leksemów oznaczających dowcip wy‑

kazała ich różnorodność i niejednolitość.

Na zakończenie warto przywołać znaczenie wyrazu dowcip po‑

chodzące ze Słownika synonimów polskich Adama S. Krasińskiego. 

Leksem dowcip pojawia się w nim wśród synonimów wyrazu ro‑

zum: rozsądek, umysł, dowcip, mądrość, roztropność, instynkt, spryt, rozgarnienie, inteligencya.  Dowcip  ‘u  pisarzy  XVI  i  nawet  XVIII  wieku  oznaczał  zdolności  umysłowe  (ingenium),  które  to  zna‑

czenie prawie całkiem wyszło z użycia. Dzisiaj pod znaczeniem  dowcipu  rozumiemy  zdolność  do  żartów,  ucinków,  konceptów,  która między rzeczami najniepodobniejszemi wypatrzy jakieś po‑

dobieństwo,  a  między  najpodobniejszemi  różnicę,  która  bawiąc  rozśmieszyć, a niekiedy i ukąsić umie.’ (SKr, 32–33), Analiza se‑

mantyczna leksemów oznaczających dowcip wykazała, że są one  tak różnorodne, jak skomplikowane i niejednoznaczne jest zjawi‑

sko śmiechu.

Źródła i literatura

Źródła

Krasiński A.S.: Słownik synonimów polskich. T. 1–2. Kraków 1885 – SKr.

Linde S.B.: Słownik języka polskiego. T. 1–6. Lwów 1854–1860 – SL.

Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny. Red. H.  Zgółkowa.  T. 1–49. 

Poznań 1994–2004 – SZgół.

Słownik języka polskiego. Red. W.  Doroszewski.  T. 1–11. Warszawa 1958–

1969 – SD.

Słownik języka polskiego.  Red.  J.  Karłowicz,  A.  Kryński,  W.  Niedź‑

wiedzki. T. 1–8. Warszawa 1900–1927 – SW.

Słownik języka polskiego. Red. M. Orgelbrand. T. 1–2. Wilno 1861 – SWil.

Słownik języka polskiego. Red. M. Szymczak. T. 1–3. Warszawa 1995 – SSz.

Słownik polszczyzny XVI wieku. Red. M.R.  Mayenowa.  T. 1–33. Wrocław  1966–2009 – SXVI.

Słownik staropolski.  Red.  S.  Urbańczyk.  T.  1–11.  Wrocław  1953–2004  –  SStp.

Słownik terminów literackich. Red. J. Sławiński. Wrocław 2000.

Literatura

Chłopicki W.: O humorze poważnie. Kraków 1995.

Filipczuk  E.: Aforyzm w mowie potocznej. W: Gatunki mowy i ich ewolucja.

T. 2: Tekst a gatunek. Red. D. Ostaszewska. Katowice 2004.

Piela  A.: Jednostki leksykalne nazywające sytuację żartowania w polszczyźnie. 

W:  Antynomie wartości. Problematyka aksjologiczna w językoznawstwie. 

Red. A. Oskiera. Łódź 2007, s. 281–291.

Joanna Kruk

A semantic analysis of lexemes denoting dowcip (joke) in the history of the Polish language

Abstract

The article includes the semantic analysis of lexemes denoting dowcip (joke) on the basis of the lexical material deriving from selected historical and contempo‑

rary dictionaries of the Polish language. A change of lexeme meanings denoting  a joke in the linguistic form was contrasted with the meaning referring to the  activity or the activity and word at the same time. The words dowcip, żart and kawał were compared with the words referring to the literary genres: anegdota (anecdote),  dykteryjka (anecdote), facecja (anecdote), krotochwila (anecdote).

Иоанна Крук

Семантический анализ лексем, обозначающих анекдот, в истории польского языка

Резюме

В статье содержится семантический анализ лексем, обозначающих анекдот, на основании лексического материала, почерпнутого из избранных истори‑

ческих и современных словарей польского языка. Изменение значений лексем,  обозначающих анекдот, в языковой форме сопоставляется со значением, отно‑

сящимся к действию или к действию и слову одновременно. Слова анекдот, шутка и острота сравниваются со словами, относящимися к литературным  жанрам: anegdota (смешная история), dykteryjka (забавная история), facecja (пи‑

кантная история), krotochwila (шуточная пьеса).

Polisemia czasownika przebaczyć