Rys historyczny

1DMVWDUV]D Z]PLDQND R OHNDU]X ]DMPXMąF\P VLĊ OHF]HQLHP ]Ċbów pochodzi ze VWDURĪ\WQHJR(JLSWX1DJURERZFX+HVL-5DSRFKRG]ąF\P]RNUSQHXPLHV]F]RQR

napis: ÄZLHONL]OHNDU]\NWyU]\OHF]ą]ĊE\´ [1] %yO]ĊEDWáXPDF]RQRQDMF]ĊĞFLHMMDNRHIHNW

G]LDáDQLD ÄUREDND ]ĊERZHJR´ E\WXMąFHJR PLĊG]\ ]ĊEDPL L G]LąVáDPL 3U]HNRQDQLH R WDNLHM

przyczynie chorób jamy ustnej utrzym\ZDáR VLĊ RG F]DVyZ VWDURĪ\WQ\FK DĪ GR ;9,,,

wieku n.e. [2]

3LHUZV]H SUyE\ OHF]HQLD FKRUyE ]ĊEyZ L MDP\ XVWQHM RSLVDQR Z SDpirusie Ebersa GDWRZDQ\PQDRNUSQH=DZLHUDRQLQIRUPDFMHGRW\F]ąFHOHF]HQLD]DSDOHQLDG]LąVHá

]DSDOHQLDPLD]JL]ĊEyZUR]FKZLDQ\FK]ĊEyZDWDNĪHÄSXOVXMąF\PEyOXSĊFKHU]DSU]\]ĊELH´.

[1, 3] 5yZQLHĪ ]H VWDURĪ\WQHM 0H]RSRWDPLL RNUHVX  U SQH SRFKRG]ą LQIRUPDFMH

o „medykamentach” ]DOHFDQ\FKZSU]\SDGNXEyOX]ĊEyZĞURGNDFKGRF]\V]F]HQLD]ĊEyZ

]ąENRZDQLXXG]LHFL. [4]

:LHG]D PHG\F]QD Z G]LHG]LQLH VWRPDWRORJLL UR]ZLMDáD VLĊ Z VWRVXQNRZR

KHUPHW\F]Q\P JURQLH D QDMSRZV]HFKQLHMV]\P UHPHGLXP QD GROHJOLZRĞFL ]ĊEyZ E\áR

ichXVXZDQLHFR]NROHLVW\PXORZDáRGRUR]ZRMXSURWHW\NLVWRPDWRORJLcznej. [2]

:UGU&KDUOHV*DLOODUGRWRGNU\áQDWHUHQLHDQW\F]QHJRPLDVWD6\GRQG]LVLHMV]\

/LEDQSURWH]Ċ]ĊERZąGDWRZDQąQDRNUSQH6NáDGDáDVLĊRQD]GZyFKQDWXUDOQ\FK

]ĊEyZSU]\PRFRZDQ\FK]áRW\PGUXWHPGRF]WHUHFKZáDVQ\FK]ĊEyZĪXFKZ\[5] Sposoby X]XSHáQLDQLDEUDNyZ]ĊERZ\FKZ\GDZDá\VLĊQLH]PLHQLDüSU]H]QDVWĊSQHVHWNLODW: r.

de Chauliac w swoim dziele „Chirurgia magna” ]DOHFDá V]\QRZDQLH UR]FKZLDQ\FK ]ĊEyZ

]áRW\PGUXWHP:PLHMVFHEUDNXMąF\FK]ĊEyZUDG]LáZVWDZLDü]DVWĊSF]HOXG]NLH]ĊE\OXE]ĊE\

Z\NRQDQH]NRĞFLZRáXZ]PRFQLRQHV]\QDPL]GUXWX3U]\NáDGHPXĪ\FLDOXG]NLFK]ĊEyZ

doX]XSHáQLDQLDEUDNyZ]ĊERZ\FKVąW]Z„zĊE\]:DWHUORR´. [6, 7]

W 1728 r. francuski chirurg Pierre Fauchard w dziele „Le Chirurgien Dentiste”RSLVDá

w\NRU]\VWDQLHW]ZÄWHQRQyZ´F]\OLPHWDORZ\FKWU]SLHQLPRFRZDQ\FKQDNRU]HQLDFK]ĊEyZ

celem utrzymania protezy. [8] =NROHL&ODXGH0RXQWRQZUSU]HGVWDZLáVZyMSURMHNW

]áRWHM NRURQ\ ]H ]áRW\P ZNáDGHP PRFRZDQ\P Z NDQDOH NRU]HQLRZ\P [9] Bardzo dobrze SR]QDQD MHVW UyZQLHĪ KLVWRULD OHF]HQLD SURWHW\F]QHJR SLHUZV]HJR SUH]\GHQWD 6WDQyZ

=MHGQRF]RQ\FK$PHU\NL-HU]HJR:DV]\QJWRQDNWyU\ZPáRG\PZLHNXVWUDFLáSUDNW\F]QLH

ZV]\VWNLH]ĊE\:MHJRSURWH]LHZ\NRU]\VWDQR NRĞüVáRQLRZąRUD]QDWXUDOQHOXG]NLH]ĊE\

aSURWH]Ċ áXNu górnego SRáąF]RQR ] GROQ\P ]D SRPRFą VSUĊĪ\Q FR SRZRGRZDáR ]QDF]Q\

G\VNRPIRUWSRGF]DVPyZLHQLDLMHG]HQLDRUD]FKDUDNWHU\VW\F]Q\ÄVSLĊW\´Z\UD]WZDU]\ . [10]

Rycina 1. Jerzy Waszyngton –ZLGRF]Q\FKDUDNWHU\VW\F]Q\VSLĊW\Z\UD]WZDU]\

6NUDMQ\ SU]\SDGHN SRS\WX L SRGDĪ\ QD QDWXUDOQH OXG]NLH ]ĊE\ QLH]EĊGQH GR

Z\NRQ\ZDQLDSURWH]RSLVDQRSRELWZLHSRG:DWHUORRZU=ĊE\SR]\VNLZDQRZyZF]DV

RGRNZZLĊNV]RĞFL]GURZ\FKPáRG\FKPĊĪF]\]QNWyU]\SROHJOLZELWZLHDSURFHGHU

QD]ZDQRÄ]ĊEDPL]:DWHUORR´[6, 7]

3R]DX]XSHáQLDQLHPEUDNXMąFHJRX]ĊELHQLDSRGHMPRZDQRUyZQLHĪSUyE\RGWZRU]HQLD

UR]OHJá\FK EUDNyZ WNDQHN ]ĊED ] Z\NRU]\VWDQLHP NRU]HQLD ]ĊED. W 1878 r. Richmond RSXEOLNRZDá SUDFĊ RSLVXMąFą NRURQĊ PRFRZDQą QD JZLQWRZDQ\P WU]SLHQLX XPLHV]F]RQ\P

wNDQDOH NRU]HQLRZ\P : SyĨQLHMV]\FK ODWDFK ]RVWDáR RQR ]PRG\ILNRZDQH GR SRVWDFL

MHGQROLWHM NRURQ\ L ZNáDGX N-k. [11] 7DNLH UR]ZLą]DQLH RND]DáR VLĊ MHGQDN EDUG]R

QLHSUDNW\F]QHJáyZQLH]HZ]JOĊGXQDF]ĊVWRZ\VWĊSXMąFHUyĪQHWRU\ZSURZDG]DQLDGODZNáDGX

k-NLSR]RVWDá\FK]GURZ\FKWNDQHN]ĊED'RGDWNRZ\SUREOHPVWDQRZLáDWUXGQRĞüZSU]\SDGNX

NRQLHF]QRĞFLXVXQLĊFLDOXEZ\PLDQ\WHMNRQVWUXNFML7RVSRZRGRZDáRLĪ]DF]ĊWRVWRVRZDü

RVREQHZNáDG\N-k oraz mocowane na nich korony protetyczne. [12] We wczesnych latach 50

;;ZLHNXXJUXQWRZDQRQDXNRZHSRGVWDZ\RSLVXMąFHSRZRG]HQLHOHF]HQLDNDQDáRZHJR=ĊE\

NWyUH GRW\FKF]DV NZDOLILNRZDQR GR XVXQLĊFLD PRJá\ E\ü OHF]RQH HQGRGRQW\cznie z]DFKRZDQLHPPRĪOLZRĞFLLFKGáXJRWHUPLQRZHJRSU]HWUZDQLDZMDPLHXVWQHM.RQLHF]QHVWDáR

VLĊ]DWHPRGEXGRZDQLH ]QDF]ąFR]QLV]F]RQ\FK NRURQ]ĊEyZ2GWHMSRU\QDVWąSLáSU]HáRP

wUXW\QRZ\PVWRVRZDQLXZNáDGyZN-k i koron protetycznych. [12, 13]

3.2. =DVDGQRĞüVWRVRZDQLDZNáDGyZNRURQRZR– korzeniowych.

=DVWRVRZDQLH ZNáDGX N-N SR XSU]HGQLP OHF]HQLX HQGRGRQW\F]Q\P GDMH PRĪOLZRĞü

przetrwania naturalnego filaru w jamie ustnej, poGF]DV JG\ XVXQLĊFLH ]ĊED ZLąĪH VLĊ

zQLHRGZUDFDOQ\PL NRQVHNZHQFMDPL GOD RWDF]DMąFHM NRĞFL WNDQHN PLĊNNLFK RUD] ]ĊEyZ

VąVLHGQLFKLSU]HFLZVWDZQ\FKQDOHĪąF\FKGRW]ZWULDG\F]\QQRĞFLRZHM3URFHVJRMHQLDUDQ\

SRHNVWUDNF\MQHMSROHJDQDZ\SHáQLHQLX]ĊERGRáXQRZRSRZVWDáąWNDQNąNRVWQąMHGQDNSURFHV

WHQWUZDRNRáRW\JRGQLLWRZDU]\V]\PX]PQLHMV]HQLHV]HURNRĞFLRUD]Z\VRNRĞFLZ\URVWND

]ĊERGRáRZHJR :\ND]DQR LĪ UHGXNFMD REMĊWRĞFL WNDQNL NRVWQHM MHVW ZLĊNV]D Z Z\PLDU]H

SR]LRP\PQLĪSLRQRZ\PDXE\WHNWNDQNLjest rozleglejszy po stronie policzkowej (wargowej) Z\URVWNDQLĪSRVWURQLHMĊ]\NRZHMSRGQLHELHQQHM [14-21] :\QLNDWR]IDNWXLĪSRXVXQLĊFLX

]ĊEDSLHUZV]\PIUDJPHQWHPNWyU\XOHJDUHVRUSFMLMHVWSROLF]NRZDF]ĊĞüNRĞFL]ĊERGRáXF]ĊVWR

zbudowana z bardzo cienkiej tkanki kostnej tzw. „bundle bone”. JesWWRW]ZÄNRĞüVSORWRZDWD´

F]\OL F]ĊĞü NRĞFL Z\URVWND EH]SRĞUHGQLR Z\ĞFLHODMąFD ZQĊWU]H ]ĊERGRáX Z NWyUHM

REMĊWRĞü QRZR SRZVWDáHM NRĞFL QLJG\ QLH MHVW UyZQD ZF]HĞQLHMV]ym wymiarom wyrostka ]ĊERGRáRZHJR2FHQLDVLĊĪHVWRSLHĔXWUDW\REMĊWRĞFLZ\URVWND]ĊERGRáRZHJRMHVWQDMZLĊNV]\

w 1 roku po ekstrakcji i wynosi in situRNRáRFDáNRZLWHMXWUDW\NRĞFL[22-25]

.ROHMQR XWUDWD QDZHW SRMHG\QF]\FK ]ĊEyZ SURZDG]L GR SU]HUZDQLD FLąJáRĞFL áXNX

]ĊERZHJR, FR PRĪH VNXWNRZDü ]DEXU]HQLHP UyZQRZDJL DUW\NXODF\MQHM Z\ZRáDQHM

]DFKZLDQLHPNRQWDNWyZDUW\NXODF\MQ\FK]ĊEyZ]SU]HFLZVWDZQ\FKáXNyZ]ĊERZ\FKDWDNĪH

NRQWDNWyZPLĊG]\]ĊEDPLWHJRVDPHJRáXNX [26] Nawet w przypadku pojedynczych braków GRFKRG]L GR SU]HPLHV]F]HQLD ]ĊEyZ VąVLDGXMąF\FK ] OXNą; DQWDJRQLĞFL Z\VXZDMą VLĊ

wNLHUXQNXOXNLW]ZHIHNW*RGRQDD]ĊE\]QDMGXMąFHVLĊSRERNDFKEUDNyZQDFK\ODMąVLĊ

iSU]HVXZDMą Z NLHUXQNX OXNL SR EUDNXMąF\P ]ĊELH [27-29] Generuje to powstanie niekorzystnych ZDUXQNyZRNOX]\MQ\FKZW\PREFLąĪHĔERF]Q\FKF]\OLQLH]JRGQ\FK]GáXJą

RVLą ]ĊED ]DEXU]HĔ SU]HELHJX SáDV]F]\]Q\ RNOX]\MQHM FR ] NROHL PRĪH SURZDG]Lü

doSRZVWDZDQLDZĊ]áyZXUD]RZ\FKL]HVSRáX]JU\]XXUD]RZHJR[26, 30, 31] Przemieszczone ]ĊE\ F]ĊVWR XWUXGQLDMą OXE XQLHPRĪOLZLDMą ]DSURMHNWRZDQLH X]XSHáQLHQLD SURWHW\F]QHJR

VWDáHJR LOXE UXFKRPHJR .RQLHF]QH MHVW ZyZF]DV RUWRGRQW\F]QH SU]\JRWRZDQLH

SU]HGSURWHW\F]QHPDMąFHQDFHOXSU]\ZUyFHQLHSUDZLGáRZHJRSRáRĪHQLD]ĊEyZDZVNUDMQ\FK

SU]\SDGNDFKMHG\Q\PUR]ZLą]DQLHPSR]RVWDMHHNVWUDNFMDkolejnych ]ĊEyZFRSRJáĊELDVWDQ

ÄNDOHFWZD´XNáDGXVWRPDWRJQDW\F]QHJR

Kamieniem milowym w stomatologii VWDáD VLĊ PRĪOLZRĞü ]DVWąSLHQLD XWUDFRQ\FK

QDWXUDOQ\FKILODUyZZV]F]HSDPLĞUyGNRVWQ\PLEH]NRQLHF]QRĞFLQDUXV]DQLDFLąJáRĞFLWNDQHN

]ĊEyZ VąVLDGXMąF\FK [32] 0RĪOLZH jest RGWZRU]HQLH EUDNXMąF\FK ]ĊEyZ SU]\ SRPRF\

X]XSHáQLHĔprotetycznych VWDá\FKEH]LQJHUHQFMLZVąVLDGXMąFH]ĊE\1LHMHVWWRMHGQDNPHWRGD

pozbawiona wad, wymagDERZLHPNRU]\VWQ\FK ZDUXQNyZ DQDWRPLF]Q\FKZREUĊELHNRĞFL

Z\URVWND ]ĊERGRáRZHJR FR MHVW PRĪOLZH MHG\QLH Z NUyWNLP RNUHVLH F]DVX SR XWUDFLH

QDWXUDOQHJRILODUX:SU]\SDGNX]QDF]Q\FKXE\WNyZREMĊWRĞFLNRĞFLZ\URVWND]ĊERGRáRZHJR

leczenie implantologiczne Z\PDJDZ\NRQDQLDGRGDWNRZ\FKSURFHGXURNRáRLPSODQWDF\MQ\FK

FR]QDF]ąFRSU]HGáXĪDF]DVOHF]HQLD]ZLĊNV]DU\]\NR]DELHJXLGUDVW\F]QLHSRGQRVLNRV]W\

[33, 34]6WąG, QDMZáDĞFLZV]\PSRVWĊSRZDQLHPOHF]QLF]\PZSU]\SDGNXUR]OHJáHMXWUDW\WNDQHN

NRURQ\]ĊEDZ\GDMHVLĊ]DFKRZDQLHNRU]HQL]ĊEyZZáDVQ\FKMDNRVZRLVW\FKÄQDWXUDOQ\FK´

LPSODQWyZ 'RGDWNRZR NRU]HĔ ]ĊED SUDZLGáRZR SU]HOHF]RQ\ HQGRGRQW\F]QLH VWDQRZL

QDMOHSV]\QDWXUDOQ\LPSODQWSU]H]Z]JOąGQDREHFQRĞüZáyNLHQR]ĊEQHMFRSR]ZDODFDáRĞFL

X]XSHáQLHQLDZ\GáXĪ\üRNUHVMHJRIXQNFMRQRZDQLDMDNRQDWXUDOQ\]ąE

3.3. 5RG]DMHZNáDGyZNRURQRZR– korzeniowych.

:NáDG\ N-N Vą WR VWDáH X]XSHáQLHQLD SURWHW\F]QH WUZDOH XPRFRZDQH QD ]ĊEDFK

ZáDVQ\FK SDFMHQWD QDMF]ĊĞFLHM ]D SRPRFą FHPHQWyZ 6NáDGDMą VLĊ ] F]ĊĞFL NRU]eniowej üZLHND]QDMGXMąFHMVLĊZNDQDOHNRU]HQLRZ\PEĊGąFHMJáyZQ\PHOHPHQWHPUHWHQF\MQ\P

ZNáDGXRUD]F]ĊĞFLNRURQRZHM– RGWZDU]DMąFHMF]ĊĞüXWUDFRQ\FKWNDQHNNRURQ\]ĊED,VWQLHMH

ZLHOHURG]DMyZZNáDGyZNRURQRZR– korzeniowych. (Ryc. 2)

Rycina 2. PRG]LDáZNáDGyZNRURQRZR– korzeniowych.

3.3.1. :NáDG\NRURQRZR– korzeniowe standardowe, metalowe.

6WDQGDUGRZH ZNáDG\ N-N Vą X]XSHáQLHQLDPL SUHIDEU\NRZDQ\PL SU]H] SURGXFHQWD

SU]\JRWRZDQ\PLZUyĪQ\FKNV]WDáWDFKLUR]PLDUDFKSR]ZDODMąF\PLQDRGEXGRZĊ]UĊEXi/lub NRURQ\ ]ĊED Z SURFHGXU]H MHGnej wizyty. Jednym z roG]DMyZ ZNáDGyZ VWDQGDUGRZ\FK

Vą ZNáDG\N-NZ\NRQDQH]UyĪQ\FKVWRSyZPHWDOLZW\PVWDORZHOXEW\WDQRZH

:NáDG\ VWDQGDUGRZH, PHWDORZH PRĪQD SRG]LHOLü QD DNW\ZQH L SDV\ZQH $NW\ZQH

SRVLDGDMą QD VZRMHM SRZLHU]FKQL NRU]HQLRZHM HOHPHQW\ ]ZLĊNV]DMąFH UHWHQFMĊ Z SRVWDFL

JZLQWRZDQLD OXE QDFLĊü SRGF]DV JG\ SDV\ZQH SRVLDGDMą JáDGNą SRZLHU]FKQLĊ F]ĊĞFL

korzeniowej, a ich retencja w kanaOHNRU]HQLRZ\P]DOHĪQDMHVWJáyZQLHRGPDWHULDáXáąF]ąFHJR

FHPHQWX XĪ\WHJR GR RVDG]HQLD ZNáDGX [35] :\EyU ZNáDGyZ VWDQGDUGRZ\FK SDV\ZQ\FK

versus DNW\ZQ\FK QLHVLH ]D VREą SHZQH LPSOLNDFMH NOLQLF]QH 6WRVRZDQLH ZNáDGyZ

JZLQWRZDQ\FK ]ZLĊNV]D U\]\NR Z\]ZDODQLD QLHUyZQRPLHUQ\FK QDSUĊĪHĔ Z ]ĊELQLH

korzeniowej, a tym samym podnosi U\]\NR SĊNQLĊFLD NRU]HQLD [36] Z uwagi na fakt NRQLHF]QRĞFL XVXQLĊFLD GXĪHM LORĞFL ]ĊELQ\ Z RNROLF\ SU]\ZLHU]FKRáNRZHM SRGF]DV

SU]\JRWRZDQLDNDQDáXNRU]HQLRZHJRSU]HGRVDG]HQLHPZNáDGX, nLHEH]SLHF]HĔVWZRSĊNQLĊFLD

korzenia stwarzaUyZQLHĪ XĪ\FLe ZNáDGXF\OLQGU\F]QHJR[37] Lepsze rokowanie GDMą ZNáDG\

R NV]WDáFLH VWRĪNRZ\P L F\OLQGU\F]QR-VWRĪNRZ\P SU]\ NWyU\FK QDSUĊĪHQLD UR]NáDGDMą VLĊ

UyZQRPLHUQLHZNRU]HQLXLFKUHWHQFMDMHVWQDWRPLDVWQLHFRPQLHMV]DQLĪZNáDGyZR NV]WDáFLH

cylindrycznym. [38] :VND]DQLHPGRVWRVRZDQLDZNáDGyZN-N JZLQWRZDQ\FKSRZLQQ\E\ü

tylko przypadki krótkich lub zakrzywionych korzeni. [35]

3.3.2. :NáDG\NRURQRZR– korzeniowe z dwutlenku cyrkonu.

&HUDPLF]QHZNáDG\N-NPRJąE\üZ\NRQDQH]GZXWOHQNXF\UNRQXOXEWOHnku glinu oraz PRJąE\üPRGHORZDQHMDNRZNáDG\LQG\ZLGXDOQHOXESUHIDEU\NRZDQHZUyĪQ\FKNV]WDáWDFK

6WDQGDUGRZHZNáDG\]GZXWOHQNXF\UNRQXZ\VWĊSXMąZSRVWDFLJáDGNLFKV]W\IWyZRNV]WDáFLH

Z\NRQ\ZDQLDWDNLFKZNáDGyZZ\PDJDSURFHGXU\GZXHWDSRZHM:SLHUZV]\PHWDSLHQDOHĪ\

RSUDFRZDü NDQDá NRU]HQLRZ\ L GRSDVRZDü GR QLHJR UR]PLDU VWDQGDUGRZHJR ZNáDGX N-k.

1DVWĊSQLHSRELHUDVLĊZ\FLVNWUDQVIHURZ\]ZNáDGHPDZODERUDWRULXPQDVWĊSXMHGRWáRF]HQLH

GRQLHJRF]ĊĞFLNRURQRZHM]FHUDPLNLGZXNU]HPRZROLWRZHM&RVPR3RVW,YRFODU9LYDGHQW [39]:SU]\SDGNXZNáDGyZ(5&HUD3RVWF]ĊĞüNRURQRZD]Rstaje wykonana w laboratorium iRGHVáDQDZUD]]ZNáDGHPGROHNDU]DDSRáąF]HQLHQDVWĊSXMHSRGF]DVFHPHQWRZDQLDZNáDGX

Z]ĊELH]Z\NRU]\VWDQLHPFHPHQWyZNRPSR]\WRZ\FKRSRGZyMQ\PVSRVRELHZLą]DQLD[40]

=DGRZDODMąFDHVWHW\NDLELR]JRGQRĞüZNáDGyZFHUDPLF]Q\FKSRZRGXMąLĪPRJąE\üRQHGREUą

DOWHUQDW\ZąZSU]\SDGNXRGEXGRZ\]ĊEyZSU]HGQLFKMHGQDNZSU]\SDGNX]áDPDQLDZNáDGX

FHUDPLF]QHJR FR ]GDU]D VLĊ ]QDF]ąFR F]ĊĞFLHM QLĪ Z SU]\SDGNX ZNáDGyZ PHWDORZ\FK

XVXQLĊFLHWDNLHJRX]XSHáQLHQLDMHst bardzo trudne EąGĨZUĊF]QLHPRĪOLZH. [35, 41-43]

3.3.3. :NáDG\NRURQRZR– NRU]HQLRZHZ]PDFQLDQHZáyNQHPZĊJORZ\P

kwarcowym i/lub szklanym

:SRV]XNLZDQLXLGHDOQHJRZNáDGX]DSURSRQRZDQRUR]ZLą]DQLHZSRVWDFLZNáDGyZ

Z]PDFQLDQ\FK ZáyNQDPL ZĊJORZ\PL [44] :  U ILUPD 57' ZSURZDG]LáD QD U\QHN

ZNáDG\ &RPSRVLSRVW VNáDGDMąFH VLĊ ] UR]FLąJQLĊW\FK L UyZQROHJOH XáRĪRQ\FK ZáyNLHQ

ZĊJORZ\FK VWDQRZLąF\FK  REMĊWRĞFL ZNáDGX ]DWRSLRQ\FK Z Ī\ZLF\ HSRNV\GRZHM

3LHUZV]H Z\QLNL EDGDĔ RFHQLDMąF\FK MDNRĞü QRZHJR SURGXNWX RSXEOLNRZDQR Z URNX 

WEDGDQLDFKRFHQLRQR]ĊEyZRGEXGRZDQ\FKZNáDGDPL&RPSRVLSRVW[45] W badaniach QLH RGQRWRZDQR ĪDGQ\FK przypadków odcementowania ZNáDGyZ 1LH VWZLHUG]RQR UyZQLHĪ

przypadków]áDPDĔZNáDGXi/lub RGEXGRZ\ZDQ\FK]ĊEyZ oraz UHVRUSFMLNRĞFLZRNyáNRU]HQL

lub perforacji korzenia. [45, 46]'DOV]HEDGDQLDRSLV\ZDá\Z\VRNLHSRZRG]HQLHOHF]HQLDRUD]

PDáą LORĞü SRZLNáDĔ Z ZLĊNV]RĞFL QLH ]ZLą]DQ\FK EH]SRĞUHGQLR ] ZNáDGDPL WDNLFK MDN

SDWRORJLH RNRáRZLHU]FKRáNRZH OXE RGcementowanie koron protetycznych. [47] Nieliczne SRZLNáDQLD GRW\F]ąFH ZNáDGyZ QLH E\á\ QDWRPLDVW X]QDQH ]D ÄQLHQDSUDZLDOQH´

RGFHPHQWRZDQLD ZNáDGyZ Z SU]HFLZLHĔVWZLH GR SRZLNáDĔ REVHUZRZDQ\FK SR OHF]HQLX

PHWDORZ\PL ZNáDGDPL N-N NWyUH Z ZLĊNV]RĞFL NRĔF]\á\ VLĊ HNVWUDNFMą ]ĊED ]áDPDQLD

iSĊNQLĊFLDNRU]HQL[48-52]

:NáDG\ N-N Z]PDFQLDQH ZáyNQDPL ZĊJORZ\PL PLPR wielu udowodnionych zalet, nieVSHáQLDá\Z\PDJDĔHVWHW\F]Q\FK]HZ]JOĊGXQDVZyMF]DUQ\NRORU6WąGZ odpowiedzi na]DSRWU]HERZDQLH NOLQLF\VWyZ ZSURZDG]RQR ZNáDG\ N-N Z]PDFQLDQH ZáyNQDPL

NZDUFRZ\PLLV]NODQ\PLMDNRHVWHW\F]QąDOWHUQDW\ZĊGODFLHPQ\FKZNáDGyZZĊJORZ\FK[53]

*áyZQ\P VNáDGQLNLHP REHFQ\P Z REX URG]DMDFK ZNáDGyZ MHVW GZXWOHQHN NU]HPX NWyU\

po stopieniu iRFKáRG]HQLX IRUPXMH VLĊ GR SRVWDFL ZáyNLHQ NZDUFRZ\FK HIHNW SRZROQHJR

RFKáDG]DQLD OXE ZáyNLHQ V]NODQ\FK Z\QLN V]\ENLHJR VFKáDG]DQLD :áyNQD Vą QDVWĊSQLe zatapiane w matrycy epoksydowej lub polimerowej. [35] Podobnie jak w pr]\SDGNXZNáDGyZ

ZĊJORZ\FKSRZLNáDQLDSRZVWDáHSR]DVWRVRZDQLXZNáDGyZQDED]LHZáyNLHQNZDUFRZ\FKOXE

V]NODQ\FK RSLV\ZDQH Vą Z SLĞPLHQQLFWZLH MDNR ÄQLH WHUPLQDOQH´ F]\OL WDNLH NWyUH URNXMą

PRĪOLZRĞFLą GDOV]HM RGEXGRZ\ L QLH Z\PXV]DMą NRQLHF]QRĞFL ekstraNFML NRU]HQLD ]ĊED

JáyZQLHRGFHPHQWRZDQLDU]DG]LHM]áDPDQLDZNáDGX[46, 54] %DGDQLDZVND]XMąQDZLĊNV]ą

Z\WU]\PDáRĞü QD ]áDPDQLD ZNáDGyZ Z]PRFQLRQ\FK ZáyNQDPL NZDUFRZ\PL Z SRUyZQDQLX

zZáyNQDPLV]NODQ\PL[55, 56] =DOHFDVLĊXĪ\ZDQLHZNáDGyZ)53RGáXJRĞFLVWDQRZLąFHM

od²/3GRôGáXJRĞFLNRU]HQLDLĞUHGQLF\QLHSU]HNUDF]DMąFHMóĞUHGQLF\NRU]HQLD[57]

3.4. 2SUDFRZDQLH]ĊEDSRGZNáDGNRURQRZR- korzeniowy

3RGF]DV RSUDFRZ\ZDQLD ]ĊED SRG ZNáDG N-N QDOHĪ\ PLHü QD XZDG]H LORĞü

SR]RVWDZLRQ\FK WZDUG\FK WNDQHN ]ĊED 2ERZLą]XMe zasada „LP ZLĊFHM W\P OHSLHM” JG\Ī

SR]RVWDZLHQLHZLĊNV]HMLORĞFLWNDQHNZáDVQ\FKSU]HNáDGDVLĊEH]SRĞUHGQLRQDZ\WU]\PDáRĞFL

SU]\V]áHMRGEXGRZ\ protetycznej. [58] 3ROHFDQHZSU]HV]áRĞFLRSUDFRZDQLHNDQDáXQDNV]WDáW

WHOHVNRSXSRZRGXMH]QDF]QHNRQFHQWUDFMHQDSUĊĪHĔZRNyáVWRSQLZNáDGXFRPRĪHVWDüVLĊ

po]DFHPHQWRZDQLXZNáDGXN-N]QDF]QDLORĞüWkanek zlokalizowanych ekscentrycznie zostaje ]DREVHUZRZDQR LĪ REHFQRĞü REUĊF]\ ]PQLHMV]D U\]\NR ]áDPDĔ L SĊNQLĊü ]ĊEyZ

RGEXGRZDQ\FK]DUyZQRZNáDGDPLN-NPHWDORZ\PLMDNLZNáDGDPL)53[61-63]

1DXPDQQ]DSURSRQRZDáNODV\ILNDFMĊXE\WNyZWZDUG\FKWNDQHN]ĊEDZUD]]]DOHFDQ\P

sposobem odbudowy (Tab. 1):

Tabela 1..ODV\ILNDFMDXE\WNyZWZDUG\FKWNDQHN]ĊEDZUD]]]DOHFDQ\PVSRVREHPRGEXGRZ\ wg. Naumann.

[64]

przednich jak i bocznych.

Klasa II

=ąE]]DFKRZDQ\PL

kompozytem ubytków typu MOD VSUDZLDLĪ]ĊE\VWDMąVLĊRGSRUQH

QD]áDPDQLDSRGREQLHGR

QLHQDUXV]RQ\FK]ĊEyZ

Klasa III

=ąE]]DFKRZDQ\PL

2ĞFLDQDPL

Klasa IV

=ąE]]DFKRZDQąĞFLDQą

korona, onlay lub overlay.

Klasa V

%UDN]DFKRZDQ\FKĞFLDQ

]ĊED

Konieczna odbudowa zZ\NRU]\VWDQLHPZNáDGyZN-k.

Kluczowe jest zachowanie REUĊF]\IHUUXOHWNDQHNWZDUG\FK

FHOHP]ZLĊNV]HQLDRGSRUQRĞFL

na]áDPDQLD

3RPLPR ZLHOX ]DOHW VWDQGDUGRZ\FK ZNáDGyZ N-N Z]PDFQLDQ\FK ZáyNQDPL ZLHOH

SU]\SDGNyZ NOLQLF]Q\FK QLH QDGDMH VLĊ GR RGEXGRZ\ SU]\ SRPRF\ W\FK X]XSHáQLHĔ %UDN

REUĊF]\ ]GURZHM ]ĊELQ\ G\VNZDOLILNXMH ]DVWRVRZDQLH )53 EH] GRGDWNRZ\FK SURFHGXU

Z\GáXĪHQLHNRURQ\ NOLQLF]QHMOXEHNVWUX]MDRUWRGRQW\F]QDLZ\PXV]DXĪ\FLHLQG\ZLGXDOQ\FK

PHWDORZ\FKZNáDGyZN-k. [35, 52, 65]] 7HQURG]DMZNáDGyZSR]RVWDMHUyZQLHĪUR]ZLą]DQLHP

z wyboru w przypadku zastosowania protez typu overdenture z elementami precyzyjnymi np. ]DWU]DVNDPLNXORZ\PL8Ī\FLHVWDQGDUGRZ\FKZNáDGyZN-NZ\PXV]DRSUDFRZDQLHNDQDáX

NRU]HQLRZHJRLGRSDVRZDQLHMHJRJHRPHWULLGRJHRPHWULLVWDQGDUGRZHJRZNáDGXN-k, podczas JG\ LQG\ZLGXDOQH ZNáDG\ N-N SR]ZDODMą QD ]DFKRZDQLH minimalnej preparacji tkanek, RJUDQLF]DMąFVLĊGRXVXQLĊFLDPDWHULDáXZ\SHáQLDMąFHJRNDQDáLQLH]EĊGQHJRSRV]HU]HQLDNDQDáX

3.5. 0HWRG\X]\VNDQLDQHJDW\ZXZQĊWU]DNDQDáX

korzeniowego.

Dla precyzyjnego i optymalnego wykonania indywidualnego wNáDGX N-k kluczowe Vą 2 HWDS\SRVWĊSRZDQLD1) RSUDFRZDQLHNDQDáX, 2) uzyskanie negatywuDQDVWĊSQLHSR]\W\ZX ZQĊWU]DNDQDáXQD SRGVWDZLHNWyUHJR]RVWDQLHZ\NRQDQ\LQG\ZLGXDOQ\ZNáDGN-k. Pierwszy etap polega naRSUDFRZDQLX F]ĊĞFL NRURQRZHM ]ĊED tj. usunLĊFLX ZV]\VWNLFK WNDQHN

]PLHQLRQ\FKSUyFKQLFRZRXIRUPRZDQLXZQĊWU]DNRPRU\]ELHĪQLHZNLHUXQNXMHMGQDRUD]

RV]OLIRZDQLX ]DFKRZDQHM F]ĊĞFL NRURQ\ NOLQLF]QHM MDN SRG NRURQĊ SURWHW\F]Qą 1DVWĊSQLH

QDOHĪ\ XVXQąü PDWHULDá Z\SHáQLDMąF\ ] NDQDáX NRU]HQLRZHJR ] pozostawieniem ok 5,0 PLOLPHWURZHJRZ\SHáQLHQLDOLF]ąFRGZLHU]FKRáNDUDGLRORJLF]QHJR(ZHQWXDOQHSRV]HU]HQLH

NDQDáX QLH SRZLQQR SU]HNUDF]Dü  ĞUHGQLF\ korzenia, JG\Ī SU]HNURF]HQLH WHM ZDUWRĞFL

]ZLĊNV]DSUDZGRSRGRELHĔVWZRSĊNQLĊFLDNRU]HQLD[35] 'UXJLHWDSSRVWĊSRZDQLDklinicznego, czyliPRGHORZDQLHZNáDGX PRĪH]RVWDüZ\NRQDQ\PHWRGąEH]SRĞUHGQLąOXESRĞUHGQLą

3.5.1. 0HWRGDEH]SRĞUHGQLD

: PHWRG]LH EH]SRĞUHGQLHM OHNDU] PRGHOXMH ZNáDG N-k w ustach pacjenta zZ\NRU]\VWDQLHP ZRVNX RGOHZRZHJR OXE VDPR VSDODMąF\FK VLĊ WZRU]\Z DNU\ODQRZ\FK

(np. Pattern-5HVLQ 1DVWĊSQLH, wyPRGHORZDQ\ ZNáDG MHVW Z\V\áDQ\ GR ODERUDWRULXP

protetycznego, gdzie w procesie odlewnictwa wosk zostaje zamieniony na metal. Istotnym jest, DE\ Z PHWRG]LH EH]SRĞUHGQLHM GR Z\PRGHORZDQLD ZNáDGX XĪ\ü SURGXNWyZ XOHJDMąF\FK

bezresztkowemu spaleniu. [66]

0HWRGDSRĞUHGQLDSROHJDQDSREUDQLu wycisku opracowanego NDQDáX]ĊED]NWyUHJR

w laboratorium zostanie odlany model roboczy, D QDVWĊSQLH dalsze etapy pracy. Obecnie SUHIHUXMHVLĊZ\NRQDQLHLQG\ZLGXDOQ\FKZNáDGyZPHWDORZ\FKPHWRGąSRĞUHGQLą]SREUDQLHP

wycisku.

3.5.2. 0HWRGDSRĞUHGQLD– wykonanie wycisku, masy wyciskowe.

:\FLVNL SRG LQG\ZLGXDOQH ZNáDG\ N-N SRZLQQ\ E\ü Z\NRQ\ZDQH PDVDPL

VLOLNRQRZ\PLRDGG\F\MQ\PLVSRVRELHZLą]DQLD$-silikony lub poliwinylosiloksany - PVS).

0DWHULDá\WHGRVWĊSQHVąQDU\QNXRGODW;;ZLHNXZNRQV\VWHQFMDFK bardzo rzadkiej, -rzadkiej, - ĞUHGQLHM - JĊVWHM L EDUG]R JĊVWHM putty) zawsze w postaci pasty bazy i pasty NDWDOL]DWRUD:VNáDGED]\ZFKRG]ąZ\SHáQLDF]HRUD]SROLPHU\RPDáHMPDVLHF]ąVWHF]NRZHM

SROLZRGRURVLORNVDQPHW\OXVNáDGDMąFHVLĊ]WU]HFKGRG]LHVLĊFLXERF]Q\FKOXENRĔFRwych JUXS ZRGRURVLODQRZ\FK SU]\SDGDMąF\FK QD MHGQą F]ąVWHF]NĊ 3DVWD NDWDOLW\F]QD ]DZLHUD

QLVNRF]ąVWHF]NRZH VLOLNRQ\ ] ZROQ\PL JUXSDPL ZLQ\ORZ\PL Z\SHáQLDF] RUD] NZDV

KHNVDFKORURSODW\QRZ\3URFHVZLą]DQLDDGG\F\MQ\FKPDVVLOLNRQRZ\FKSU]HELHJDZFDáRĞFL

w jamie ustnej bez wytworzenia produktu ubocznego. [67] (Ryc.3 = WHJR WHĪ Z]JOĊGX

PDWHULDá\ 396 Z\ND]XMą GXĪą VWDELOQRĞü Z\PLDUyZ D PRGHOH PRĪQD RGOHZDü ZLHOH GQL

poSREUDQLXZ\FLVNX6ąRQHUyZQLHĪGREU]HWROHURZDQHSU]H]pacjentów, JG\ĪQLHSRVLDGDMą

SU]\NUHJRVPDNXOXE]DSDFKXLPRĪQDMHGH]\QIHNRZDüUyĪQ\PLĞURGNDPLEH]REDZ\R]PLDQĊ

REMĊWRĞFLLNV]WDáWX

Rycina 3. Przebieg procesu polimeryzacji addycyjnej masy silikonowej.

:LĊNV]RĞü SURGXFHQWyZ PDV VLOLNRQRZ\FK RUD] SROLZLQ\ORVLORNVDQRZ\FK RNUHĞOD

swoje masy mianem „hydrofilnych”,FRQLHMHVWGRNRĔFDSUHF\]\MQH7HFKQLF]QLHPRĪQDWDN

QD]ZDüMHG\QLHPDV\ hydrokoloidalne. [76] 2U\JLQDOQHPDWHULDá\SROLZLQ\ORVLORNVDQRZHE\á\

K\GURIRERZH D NąW\ NRQWDNWX ] ZRGą EDUG]R GXĪH. Natomiast wszystkie elastomerowe PDWHULDá\ Z\FLVNRZH PDMą SRVWĊSXMąFH L XVWĊSXMąFH NąW\ ]ZLOĪDQLD ZLĊNV]H QLĪ 

°

. [76]

=DF]ĊWR ZLĊF GRGDZDü GR QLFK QLHMRQRZH VXUIDNWDQW\ ĪHE\ ]PQLHMV]\ü QDSLĊFLH

SRZLHU]FKQLRZHSRSUDZLü]ZLOĪDOQRĞüL]PQLHMV]\üNąW\NRQWDNWXFRSR]ZROLáRQDX]\VNDQLH

NąWDRZLHONRĞFLRN

°

ZSU]\SDGNXPDVVLOLNRQRZ\FKRDGG\F\MQ\PVSRVRELHZLą]DQLD

W efekcie w masLH WZRU]\ VLĊ PQLHM SĊFKHU]\ SRZLHWU]D MHGQDN SRJDUV]DMą VLĊ ZDUXQNL

Z\NRQ\ZDQLD]DGRZDODMąF\FKZ\FLVNyZZZLOJRWQ\PĞURGRZLVNX[68, 69]

=MDZLVNLHP LVWRWQ\P Z SUDF\ PDWHULDáDPL 396 MHVW W]Z Äshear thinning” czyli ]PQLHMV]HQLH OHSNRĞFL ZUD] ]H Z]URVWHP SUĊGNRĞFL ĞFLQDQLD RNUHĞODQH LQDF]HM MDNR

SVHXGRSODVW\F]QRĞü). [70] 5yĪQH JĊVWRĞFL PDV FHFKXMą VLĊ UyĪQ\PL OHSNRĞFLDPL – im masa U]DGV]D W\P OHSNRĞü PQLHMV]D LP PDVD JĊVWV]D QS putty W\P OHSNRĞü ZLĊNV]D Zasada GRW\F]ąFa PDWHULDáyZ R UyĪQHM OHSNRĞFL PyZL ĪH LP PQLHMV]D OHSNRĞü masy, tym lepsze RGZ]RURZDQLH V]F]HJyáyZ 1DOHĪ\ MHGQDN SDPLĊWDü LĪ PQLHMV]D OHSNRĞü VNXWNXMĊ

]ZLĊNV]HQLHPVWRSQLDNXUF]OLZRĞFLPDV\ [69]

:]ZLą]NX ]SRZ\ĪV]\PNRU]\VWQLHMMHVWJG\GRSRELHUDQLDZ\FLVNX]DVWRVXMHP\MDN

QDMPQLHMV]ąLORĞüPDV\RPDáHMOHSNRĞFLU]DGNLHMDE\RGZ]RURZDüSU]\MHMSRPRF\GUREQH

V]F]HJyá\ SUHSDUDFML D JáyZQą PDVĊ Z\FLVNX VWDQRZLü EĊG]LH PDVD R GXĪHM OHSNRĞFL

(np. putty) &R ZLĊFHM, ]DVWRVRZDQLH PDV\ JĊVWV]HM MDNR W]Z SLHUZV]HM ZDUVWZ\ SRZRGXMH

Z\WZRU]HQLHWáRF]QLFRprzyspiesza SUĊGNRĞü ĞFLQDQLD masy. Efektem jest dalsze, chwilowe ]PQLHMV]HQLHOHSNRĞFLPDV\G]LĊNLF]HPXOHSLHM]DSá\ZDRQDZJáąENLHV]RQHNG]LąVáRZ\FK

lXE NDQDáyZ NRU]HQLRZ\FK =MDZLVNR Äshear thinnig´ ]DFKRG]L UyZQLHĪ EH]SRĞUHGQLR

wNRĔFyZFHPLHV]DMąFHMOXEVWU]\NDZFHZ\FLVNRZHM[69, 71]

W\FLVNLSRGLQG\ZLGXDOQHZNáDG\N-NZ\NRQXMHVLĊREHFQLHWHFKQLNąGZXZDUVWZRZą

W\FLVNLSRGLQG\ZLGXDOQHZNáDG\N-NZ\NRQXMHVLĊREHFQLHWHFKQLNąGZXZDUVWZRZą

W dokumencie Analiza porównawcza sposobów aplikacji masy wyciskowej stosowanych przy wykonywaniu indywidualnych wkładów koronowo-korzeniowych w zębach jedno- i wielokorzeniowych (Stron 10-24)