IMIGRANCI Z UKRAINY W POLSCE

Wśród cech charakteryzujących współczesne migracje do Polski należy podkreślić bliskość geograficzną pomiędzy państwem pochodzenia migrantów a naszym krajem, co niejednokrotnie idzie w parze z niewielkim poziomem dystansu kulturowego. Od ćwierćwiecza dominują przepływy migracyjne z obszaru byłego Związku Radzieckiego, z czego wyraźnym liderem jest Ukraina, kolejne zaś miejsca zajmują inni nasi wschodni sąsiedzi – Białoruś i Rosja. Co ciekawe w tym ostatnim przypadku w dużej części nie są to osoby o rosyjskim pochodzeniu etnicznym, ale Czeczeni.

Genezy współczesnych przepływów migracyjnych z Ukrainy do Polski upatrywać należy w liberalizacji polityki paszportowej na przełomie lat 80. i 90. XX w. zarówno w ZSRR, jak i innych krajach demokracji ludowej. Tylko w 1988 r.

mieszkańcom Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej wydano 360 tys.

paszportów z odpowiednimi wizami wyjazdowymi, w kolejnym roku – 1,5 mln, zaś w latach 1990-91, a więc jeszcze przed upadkiem federacji radzieckiej – 2-2,3 mln.

W 1993 r. ukraińskie władze zniosły obowiązek rejestracji zezwoleń na wyjazd poza

83 L. F. Korzeniowski, Podstawy nauk o bezpieczeństwie, Warszawa 2012, s. 88-92.

55

terytorium kraju, dlatego też dla okresu następującego dysponujemy jedynie szacunkami dotyczącymi wielkości i kierunków ruchów migracyjnych ukraińskich obywateli, jednoznacznie wskazującymi wzrost dynamiki migracji⁸⁴. Trzeba podkreślić, że na taki stan rzeczy wpływ miała również zmiana metodologii statystycznej, gdyż do końca 1991 r. przepływy migracyjne pomiędzy radzieckimi republikami związkowymi traktowane były w kategoriach wewnętrznych. Do dzisiaj najpopularniejszym wśród Ukraińców krajem wyjazdowym jest Federacja Rosyjska⁸⁵.

Nie mniej zainteresowanie Polską jako kierunkiem migracji od początku było ponad przeciętne. Związane to było z rozwojem handlu przygranicznego. Wśród czynników zachęcających obywateli Ukrainy do wyboru naszego państwa jako kierunku migracji dłuższych niż dominujące krótkookresowe czy wręcz wahadłowe (przekraczanie granicy w obydwu kierunkach najczęściej tego samego dnia) można podkreślić bliskość geograficzną, a w konsekwencji niskie koszty wyjazdu, a ponadto niewielki poziom dystansu kulturowego pomiędzy dwoma społeczeństwami.

Posiadacze paszportów z tryzubem stali się nie tylko największą grupą cudzoziemską w Polsce, ale również najliczniejszą grupą obcokrajowców podejmujących pracę. Pod koniec lat 90. XX w. i na początku pierwszej dekady obecnego stulecia wydawano im średnio ok. 2,5 tys. zezwoleń na pracę rocznie, ale trzeba podkreślić, że jeszcze przed przystąpieniem Polski do strefy Schengen szacowano skalę obywateli Ukrainy zatrudnionych w szarej strefie nawet na kilkaset tysięcy osób⁸⁶.

Niewątpliwie przepływy migracyjne z Ukrainy do Polski wzrosły po wybuchu wojny w Donbasie i pogorszeniu sytuacji ekonomicznej społeczeństwa ukraińskiego, ale – co warte podkreślenia – nie dostrzeżono zwiększonych wyjazdów do innych

84 A. Fihel, A. Górny, P. Kaczmarczyk, Rynek pracy a integracja cudzoziemców z Ukrainy i z Wietnamu posiadających zezwolenie na osiedlenie się w Polsce, [w:] Między jednością a wielością. Integracja odmiennych grup i kategorii imigrantów w Polsce, red. A. Grzymała-Kazłowska, Warszawa 2008, s. 54-55.

85 W latach 1989-1996 według danych Organizacji Narodów Zjednoczonych migracja wewnątrz krajów członkowskich Wspólnoty Niepodległych Państw i pomiędzy nimi objęła ponad 9 mln osób, w tym 3,632 mln stanowili opuszczający strefy konfliktów (uchodźcy, repatrianci, osoby przemieszczające się w granicach jednego państwa), kolejne 3,296 mln osób powróciło do swojej ojczyzny etnicznej, 1,184 mln osób rekrutujących się spośród deportowanych w epoce stalinowskiej narodów powróciło na swoje historyczne miejsca zamieszkania, a 689 tys. osób migrowało z przyczyn ekologicznych. Liczba ta nie obejmuje migrantów ekonomicznych wewnętrznych i zewnętrznych, a także migracji spowodowaną zmianą miejsca pobytu jednostek wojskowych. Zob. szerzej: W. Marciniak, Rozkład Związku Radzieckiego – konsekwencje migracyjne, [w:]

Upadek imperiów i rozwój migracji, red. J. E. Zamojski, Warszawa 2003, s. 95.

86 A. Fihel, A. Górny, P. Kaczmarczyk, Rynek pracy a integracja cudzoziemców…, op. cit., s. 54-55.

56

państw Unii Europejskiej. Do tej pory przeważająca część poszukująca zatrudnienia poza granicami Ukrainy kierowała się do wielkich aglomeracji miejskich w Rosji. Jak w 2014 r. można było przeczytać w raporcie Narodowej Akademii Nauk Ukrainy w Rosji miało pracować ok. 2 mln Ukraińców, we Włoszech i w Stanach Zjednoczonych – po pół miliona, w Polsce – 450 tys., kolejne 250 tys. w Hiszpanii i 150 tys. w Czechach. Od tego czasu nastąpił masowy odpływ ukraińskich imigrantów zarobkowych z Rosji⁸⁷.

Cechą dystynktywną ukraińskich imigrantów na tle innych imigrantów z obszaru postradzieckiego są realne możliwości dywersyfikacji wychodźców zarobkowych. Dzięki wprowadzeniu bardzo liberalnych przepisów dotyczących podejmowania przez wybrane grupy obcokrajowców legalnej pracy w Polsce pod koniec ubiegłego roku 103 tys. ukraińskich obywateli posiadało ważne karty pobytu, zaś w całym 2016 r. zarejestrowano 1263tys. oświadczeń uprawniających Ukraińców do podjęcia pracy krótkoterminowej. Dla porównania w przeciągu 2015 r.

zarejestrowano ich 762 tys., zaś rok wcześniej – 218 tys. Ten krótkoterminowy charakter pracy oznacza, że w ubiegłym roku jednocześnie na terenie Polski nie przebywało więcej, aniżeli pół miliona Ukraińców⁸⁸. Właśnie możliwość podjęcia legalnego zatrudnienia może być wciąż magnesem przyciągającym obywateli naszego południowo-wschodniego sąsiada do wyboru Polski po zniesieniu obowiązku wizowego do strefy Schengen, ale część może wybrać inne kierunki, gdzie oferowane są wyższe zarobki i istnieje zapotrzebowanie na tanich gastarbeiterów (Czechy, Niemcy, Włochy)⁸⁹.

87 A. Szabaciuk, Wpływ kryzysu ukraińskiego na procesy migracyjne na obszarze posowieckim, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 2016, nr 5, s. 238.

88 I. Chmielewska, G. Dobroczek, J. Puzynkiewicz, Obywatele Ukrainy pracujący w Polsce – raport z badania. Badanie zrealizowane w 2015 r., Warszawa 2016, s. 6.

89 M. Jaroszewicz, Zniesienie wiz dla Ukraińców – konsekwencje i wyzwania, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2017-04-26/zniesienie-wiz-dla-ukraincow-konsekwencje-i-wyzwania, [dostęp z dnia: 10.07.2017].

57

4. WYZWANIA DLA SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA POLITYCZNEGO