Wobec przytoczonych wcześniej wymiarów migracji, do przypadku ukraińskiego należy zaliczyć wymiary ekonomiczny, który determinowany jest czynnikiem politycznym. Jest on spowodowany bardzo złą sytuacją ekonomiczną tego kraju i objawia się m.in. niskimi płacami i wysokim poziomem bezrobocia. Przyczyn takiej sytuacji należy upatrywać przede wszystkim w niestabilnej sytuacji politycznej tego kraju, która w różnej formie i skali ma miejsce praktycznie od początku jego istnienia, czyli od 1991 r. Wydawać może się, że Ukraina poprzez pozostawanie w ścisłej strefie wpływów Federacji Rosyjskiej nigdy nie miała okazji wykształcić demokracji znanej ze świata zachodniego, opartej na równości obywateli wobec prawa i kierowaniem się dobrem państwa, nie zaś osobistymi korzyściami polityków.
W efekcie tego kraj ten pomimo wysiłków społeczności międzynarodowej (m.in.
wsparcia ze strony Unii Europejskiej) zmaga się z wysokim poziom korupcji, kumoterstwa oraz nepotyzmu w przestrzeni publicznej, nierzadko wśród najwyższych rangą polityków.
W historii niepodległego państwa ukraińskiego dwukrotnie dochodziło do rewolucji politycznych, spowodowanych masowymi protestami społecznymi wobec sytuacji w kraju. Pierwsza z nich, tzw. pomarańczowa rewolucja, miała miejsce w 2004 r. i ostatecznie zakończyła się wyborem prozachodniego prezydenta Wiktora Juszczenki41. Od tego momentu polityka zagraniczna Ukrainy została zdecydowanie
39 Konwencja dotycząca statusu uchodźców, art. 1, Dz. U. z dnia 20 grudnia 1991 r.
40 Ibidem, art. 12.
41 Tzw. pomarańczowa rewolucja na Ukrainie wybuchła na skutek masowych protestów społecznych wobec
22
zorientowana na zbliżenie z państwami skupionymi w ramach NATO oraz Unii Europejskiej. Druga, znacznie bardziej dotkliwa w skutkach rewolucja polityczna w tym kraju miała miejsce na przełomie 2013 i 2014 roku, kiedy na ulicach Kijowa wybuchł tzw. Euromajdan. Nazwano tak protesty społeczne, których przyczyną było niepodpisanie przez prezydenta Janukowycza umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską, co zablokowało dalszy proces integracji Ukrainy ze strukturami zachodnimi. Wskutek trwających blisko cztery miesiące protestów doszło do obalenia ówczesnej władzy i zadeklarowania przez nową ekipę rządową chęci wstąpienia w szeregi Sojuszu Północnoatlantyckiego oraz Unii Europejskiej.
Bezpośrednim następstwem tych niekorzystnych z punktu widzenia Federacji Rosyjskiej wydarzeń był wzrost separatystycznych nastrojów wśród zamieszkującej na Ukrainie mniejszości rosyjskiej. Efektem tego była z kolei przytaczana już aneksja Półwyspu Krymskiego oraz wybuch trwającego do dzisiaj konfliktu w obwodach donieckim oraz ługańskim. Konflikt ten, jak każdy inny determinował trudną sytuację humanitarną mieszkańców regionów nim objętych, którzy zostali zmuszeni do opuszczenia dotychczasowych miejsc zamieszkania w celu ochrony zdrowia i życia42. Widoczne jest to w oficjalnych statystykach, które przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Liczba Ukraińców przybyłych do Polski w latach 2012-2017
Rok 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Liczba Ukraińców przybyłych do Polski
18915 20615 27414 55074 98840 130339
Źródło: Witryna Urzędu do Spraw Cudzoziemców migracje.gov.pl [dostęp z dnia 17.07.2017]
nieprawidłowości przy wyborach prezydenckich, w których pierwotnie zwycięstwo odniósł znany z prorosyjskich poglądów Wiktor Janukowycz. Przy znacznym wsparciu społeczności międzynarodowej (z istotną rolą Polski), doszło do powtórzenia drugiej tury wyborów, w której zwyciężył polityk o prozachodniej orientacji politycznej – Wiktor Juszczenko.
42 W analizowanym przypadku dotyczy to ludności ukraińskiej, która jest ofiarą trwającego konfliktu.
23
Zasadniczym pytaniem, które należy postawić w kontekście niniejszej publikacji jest to, czy wobec przytoczonych wcześniej definicji, należy nazywać ich uchodźcami, czy po prostu imigrantami ekonomicznymi. Ze względu na położenie geograficzne oraz geopolityczne, Polska jest dla obywateli Ukrainy najbliższym krajem cywilizacji zachodniej43. Jak już wspomniano, Ukraina jest mocno zróżnicowana pod kątem poziomu życia, ze względu na słabe uprzemysłowienie zachodniej części tego kraju, w porównaniu do części wschodniej. Fakt ten, a także relatywna bliskość geograficzna powoduje, że do 2013 r. (początku tzw.
Euromajdanu), aż 93,7 % obywateli ukraińskich przybywających do Polski stanowiły osoby pochodzące z zachodnich i środkowych obwodów tego kraju44. Po analizowanych wcześniej wydarzeniach mających miejsce od jesieni 2013 r., liczba ta zmalała do 71,6 %, jednak nadal wyraźnie przekracza liczbę Ukraińców przybywających do Polski ze wschodnich i południowych obwodów – 28,4 % (zob.
Mapa 1)45. Świadczy to o tym, że większość Ukraińców przybywających do Polski nie ucieka przed skutkami konfliktu zbrojnego z Federacją Rosyjską, ponieważ w okolicach Lwowa czy Kijowa nie toczą się obecnie walki zbrojne. Potwierdzeniem tej tezy może być fakt, że spośród blisko 130 tys. obywateli Ukrainy przybyłych do Polski w 2017 r., tylko 80 osób uzyskało status uchodźcy46. Można zatem stwierdzić, że sam konflikt rosyjsko-ukraiński nie ma bezpośredniego wpływu na liczbę obywateli ukraińskich trafiających do Polski, jednak może stanowić do tego pretekst, podobnie jak dla wielu osób przybywających do Europy z Bliskiego Wschodu, których życie nie musi być bezpośrednio zagrożone wojną domową w Syrii. Nie oznacza to, że do Polski w ogóle nie przyjeżdżają osoby, których motywacją jest chęć ochrony zdrowia i życia przed skutkami konfliktów zbrojnych i wojen (jak w przypadku mieszkańców
43 Amerykański politolog Samuel Huntington w swojej publikacji pt. „Zderzenie cywilizacji?” z 1993 r.
podzielił świat na osiem cywilizacji. W myśl tego podziału, Polska kwalifikuje się do cywilizacji zachodniej, natomiast Ukraina do prawosławnej.
44 I. Chmielewska, G. Dobroczek, J. Puzynkiewicz, Obywatele Ukrainy pracujący w Polsce – raport
z badania,
www.nbp.pl/aktualnosci/wiadomosci_2016/20161212_obywatele_ukrainy_pracujacy_w_polsce_%E2%80%93_
raport_z_badania.pdf, s. 13, [dostęp z dnia 12.06.2017].
45 Portal Urzędu do Spraw Cudzoziemców dotyczący problematyki migracji, https://migracje.gov.pl/statystyki/zakres/polska/typ/dokumenty/widok/tabele/rok/2017/kraj/UA, [dostęp z dnia 12.06.2017].
46 Ibidem.
24
Półwyspu Krymskiego oraz obwodu donieckiego i ługańskiego), jednak wśród osób napływowych wciąż stanowią one zdecydowaną mniejszość. Istotnym faktem motywującym zwłaszcza stosunkowo młodych obywateli ukraińskich do emigracji do Polski może być wzrost przestępczości, determinowany wciąż niestabilną sytuacją wewnętrzną w kraju. Związane jest to z problemami natury ekonomicznej i stosunkowo łatwym dostępem do broni palnej, przede wszystkim w rejonie, gdzie toczone są walki.
Mapa 1.Podział na regiony, z których Ukraińcy przyjechali do Polski
do 2013 r. od 2014 r.
Źródło: I. Chmielewska, G. Dobroczek, J. Puzynkiewicz, Obywatele Ukrainy pracujący w Polsce – raport z badania,
www.nbp.pl/aktualnosci/wiadomosci_2016/20161212_obywatele_ukrainy_pracujacy_w_polsce_%E2%80%93_
raport_z_badania.pdf, s. 13, [dostęp z dnia 12.06.2017].