UKRAIŃSCY STUDENCI W WYŻSZEJ SZKOLE INFORMATYKI I ZARZĄDZANIA W RZESZOWIE – WCZEŚNIEJSZE BADANIA

Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie co roku wita setki ukraińskich studentów rozpoczynających naukę na I roku studiów. Od pięciu lat mam możliwość obserwować i porównywać ze sobą te roczniki, gdyż prowadzę lektorat

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%100%

Ich obecność już teraz stanowi niebezpieczeństwo dla Polski, należy poddać ich ograniczeniom i kontroli, a może nawet usunąć przynajmniej część

z nich z kraju.

Teraz nie widzę niebezpieczeństwa, ale takie może się pojawić, trzeba to zjawisko zacząć konrolować

i ewentualnie ograniczyć.

Nie widzę tu żadnego

niebezpieczeństwa, Ukraińcy szybko się u nas zasymilują, a poza tym potrzebni są do prac, które

nie interesują Polaków.

Trudno udzielić tu jednoznacznej odpowiedzi.

Nie interesuje mnie to.

113

języka polskiego jako obcego dla studentów z Ukrainy z I roku. Wiedzę o nich buduję nie tylko na podstawie licznych rozmów i dyskusji w czasie naszych zajęć, ale przede wszystkim w toku licznych badań. Warto wspomnieć najważniejsze wnioski z badań wcześniejszych, które dotyczą społecznego profilu badanych, w szczególności: ich stosunku do Polski, Polaków i polszczyzny; ich wyobrażeń na temat Polski; planów na przyszłość, motywacji do wyjazdu z Ukrainy, wyznawanych wartości¹⁹⁰.

Badanie wykonane w roku akademickim 2013/2014 na próbie 253 osób. Brali w nim udział niemal wszyscy studenci I roku studiów z Ukrainy, studiujący w języku polskim. Pytanie projekcyjne dało odpowiedź na temat wizerunku Polski u studiujących na WSIiZie Ukraińców. Okazało się, że obraz Polski u respondentów jest wyłącznie pozytywny, wręcz sielankowy, co wskazało na przeżywany przez nich szok kulturowy w pierwszych miesiącach pobytu w naszym kraju. Najważniejszym dla studentów okazał się fakt przynależności Polski do Unii Europejskiej, jej

„europejskość”, dostępność wszystkiego, co „europejskie”. Według badanych Polskę i Ukrainę więcej dzieli niż łączy – głównie w sferze państwowości i warunków życia codziennego, przy czym Polska jest oceniana pozytywnie, zaś Ukraina negatywnie.

Ponadto Polska oznacza dla studentów potencjalny sukces edukacyjny, a co za tym idzie życiowy; ma funkcję ocalającą: przed biedą, bezrobociem, wykluczeniem społecznym. Nasz kraj to potencjał, który respondenci postanowili wykorzystać, by zdobyć „europejskie” wykształcenie i dobrą pracę¹⁹¹.

Badanie sondażowe na temat planów życiowych ukraińskich studentów uczących się na WSIiZie, z tego samego roku akademickiego (na takiej samej próbie), wykazało, iż przyjeżdżający na studia Ukraińcy zamierzają w większości pozostać w Polsce na stałe i związać z naszym krajem swoje plany zawodowe i osobiste.

Respondenci dążą do zdobycia „europejskiego” dyplomu, ale nie wykazują motywacji czysto instrumentalnej. Mają świadomość tego, że na sukces należy zapracować, są gotowi wykonać pracę w celu zdobycia wiedzy i umiejętności. Są nastawieni

190 Dokładna charakterystyka społeczności ukraińskich studentów rzeszowskiego WSIiZu w: D. Izdebska-Długosz, Ukraińscy studenci uczący się polszczyzny w Rzeszowie – próba charakterystyki, w: Ukraina – Polska:

Doświadczenia oraz perspektywy strategicznego partnerstwa. Tom 1, red. R. Kordonski, O. Kordonska, Lwów-Olsztyn 2016.

191 Zob. D. Izdebska-Długosz, Wizerunek Polski wśród Ukraińców..., op. cit., 272–284.

114

zadaniowo i zorientowani na wyznaczanie sobie długofalowych celów. Polska ma być dla badanych „trampoliną” do przyszłego sukcesu zawodowego i życiowego. Młodzi Ukraińcy wierzą, że dzięki studiom w Polsce uda im się osiągnąć sukces¹⁹².

Celem badania eksploracyjnego z roku akademickiego 2015/2016 na niewielkiej próbie studentów polskich (z UR – 15 osób) i ukraińskich (ze WSIiZu – 25 osób) było ustalenie, jaką wiedzę o sobie nawzajem, o warunkach życia i nauki w krajach ojczystych posiadają studenci z Polski i Ukrainy. Studenci z Ukrainy zwrócili uwagę na lepszą sytuację ich kolegów z Polski: na mnogość szans na rozwój naukowy i osobisty, dostęp do programów pomocowych, projektów unijnych i możliwości wyjazdów na Zachód. Wyrażono także duże zaniepokojenie o własną przyszłość i rozczarowanie Ukrainą, w której korupcja na wszystkich szczeblach edukacji uniemożliwia naukę, której podstawą powinna być realna i rzetelna ocena wiedzy i umiejętności ucznia. Korupcja pogarsza i tak złą sytuację w kraju¹⁹³.

Wysokie aspiracje w zakresie znajomości języka polskiego potwierdzili studenci także w kolejnym badaniu ankietowym, wykonanym w 2015/2016 r. (próba 23 osoby uczące się polskiego na poziomie B1). Respondenci w zdecydowanej większości wyrazili wolę uzyskania poziomu biegłości językowej w polszczyźnie równą Polakom, negatywnie odnosząc się do własnych błędów językowych¹⁹⁴.

Badanie przyczyn emigracji młodych Ukraińców do Polski wykonano także już po wydarzeniach na Euromajdanie – w roku akademickim 2016/2017. W tych badaniach poszukiwano różnic z wynikami podobnych analiz wykonanych na miesiąc przed tzw. rewolucją godności. Główne motywy wyboru studiów w Polsce pozostały takie same: wyższa jakość studiów w Polsce, bardziej praktyczny profil, szansa na znalezienie pracy w zawodzie. Ujawniły się jednak także różnice: w 2016 r. Polska występuje bardziej jako kraj tranzytu do Europy aniżeli punkt docelowy; praca i życie w Polsce ma charakter „planu B”. Znika młodzieńczy idealizm, marzenia o wielkiej

192 Zob. D. Izdebska-Długosz, Plany życiowe młodych Ukraińców rozpoczynających studia w Polsce, [w:] Youth Policy: Problems and Prospects. Молодіжна політика: проблеми та перспективи. Nr 6, red.

S. Shchudlo, P. Długosz, Drohobycz-Rzeszów 2015.

193 Zob. D. Izdebska-Długosz, Czy naprawdę tak bardzo się różnimy? Studenci polscy i ukraińscy o sobie nawzajem – komunikat z badań, „Youth in Central and Eastern Europe. Sociological Studies”, 2 (4)/2015.

194 Zob. D. Izdebska-Długosz, Inność/Obcość akceptowana czy odrzucana? – Polacy i Ukraińcy wobec błędów językowych w polszczyźnie, Rzeszów (w druku).

115

karierze – teraz dominuje postawa realistyczna, chłodna kalkulacja właściwa ludziom dojrzałym. Młodzi Ukraińcy z 2016 r. w stosunku do rówieśników z 2013 r. są skromniejsi: pragną dobrej pracy gdziekolwiek, byle poza Ukrainą, z której uciekają przed wojną (nowy wątek „ucieczkowy”)¹⁹⁵.

Młodzi Ukraińcy mają więc dalekosiężne plany związane z podjętymi w Polsce studiami. Część z badanych bierze pod uwagę możliwość pozostania w Polsce na stałe, większość z nich zamierza jednak wyjechać do innych krajów Unii Europejskiej lub do USA. Jedynie pojedyncze głosy respondentów świadczą o chęci powrotu na Ukrainę po ukończeniu studiów w Polsce. Studenci ci stanowią więc w większości falę emigracyjną.

Z roku akademickiego 2016/2017 pochodzi badanie wartości wyznawanych przez młodych Ukraińców studiujących na WSIiZie (badanie jakościowe, próba 17 osób), którego dotyczy także niniejszy tekst. Studenci konstruowali własne hierarchie wartości, a następnie definiowali je subiektywnie. Okazało się, iż hierarchia wartości studentów ukraińskich studiujących w Polsce nie uległa znaczącym przemianom (w stosunku do dostępnych badań starszych – sprzed wydarzeń na Majdanie) pod wpływem trudnych warunków społeczno-ekonomicznych panujących na Ukrainie oraz konfliktu wojennego. Najważniejsze wartości pozostają takie same, a są to: rodzina, miłość i przyjaźń. Wartości te pozwalają młodemu człowiekowi na budowanie własnego poczucia bezpieczeństwa poprzez sieci wsparcia wśród najbliższych. Dla badanych istotne okazało się także zdrowie, posiadanie celu w życiu, rozwój, praca oraz wolność. Są to pragnienia uniwersalne dla młodych ludzi¹⁹⁶.

Badanie wartości w wymiarze organizacyjnym, opisane w oddzielnym tekście, dowiodło dodatkowo, iż studenci z Ukrainy wyznają tradycyjne wartości wyniesione z domu rodzinnego i kultury swojego narodu. Najważniejsza dla nich jest rodzina, stanowiąca wartość kategorialną, bezdyskusyjną. Na wysokich miejscach w hierarchiach swoich wartości umieszczają oni przede wszystkim wartości duchowe,

195 Zob. D. Izdebska-Długosz, Dlaczego Polska? Motywy wyboru studiów w Polsce u młodzieży ukraińskiej – perspektywa porównawcza, w: Ukraina – Polska: doświadczenia oraz perspektywy strategicznego partnerstwa.

Tom 2, red. R. Kordonski, O. Kordonska, Ł. Muszyński, Lwów-Olsztyn 2017.

196 Zob. D. Izdebska-Długosz, W stronę wartości – priorytety w życiu ukraińskiej młodzieży studiującej w Polsce, [w:] Ukraina – Polska. doświadczenia oraz perspektywy strategicznego partnerstwa. Tom 2, red.

R. Kordonski, O. Kordonska, Ł. Muszyński, Lwów-Olsztyn 2017.

116

na niższych zaś: hedonistyczne (jest ich bardzo niewiele) i utylitarne. Ukraińcy studiujący w Polsce pragną lepszej przyszłości, wykształcenia, pracy, samorozwoju, możliwości realizowania swych planów, marzeń i zamierzeń. Tak silne nastawienie prorodzinne może u tych młodych ludzi, zmuszonych do emigracji, powodować dysonans natury emocjonalnej. Zdarzające się dość często wśród nich przypadki depresji mogą więc być związane nie tylko z szokiem kulturowym, ale przede wszystkim z rozłąką z rodziną. Okazuje się, iż młodzi Ukraińcy nie są już typowymi homo sovieticus – przejawiają więcej cech właściwych kulturze demokratycznej Europy niż kulturze realnego socjalizmu. Pragnąc kształcić się, pracować oraz rozwijać się, mają duże szanse na osiągnięcie tych celów. Z tradycyjną hierarchią wartości studenci ci mogą czuć się w konserwatywnej – na tle Europy Zachodniej – Polsce komfortowo¹⁹⁷.