grzeczniejszym Mateuszkiem?
3. Imiona, nazwiska i przezwiska, czyli transformacja Manuela w Mateusza
Jako że pojawiło się już kilka imion bohaterów, przejdę do kwestii onomastyki. Jeśli chodzi o praktykę przekładu literatury dziecięcej naturalizowanie imion jest tym częściej stosowane, im młodsi są czy-telnicy14, a Mateuszek jest skierowany do dzieci w wieku wczesnosz-kolnym. Wszystkie imiona bohaterów zostały zatem spolszczone (choć niekoniecznie za pomocą swoich ekwiwalentów), co niewątpliwie ułatwia lekturę i pozwala uniknąć wątpliwości dotyczących sposobu wymawiania każdego z nich. I tak Manolito (forma zdrobniona
imie-14 Jan Van Coillie, Character names in translation: A functional approach, w: Chil-dren’s Books in Translation: Challenges and strategies. red. Jan Van Coillie and Walter P. Verschueren, Nowy Jork 2006, s. 135, za Carmen Martín Fernández, De la traducción de la literatura infantil a la traducción de series para niños: estu-dio de las normas en un corpus auestu-diovisual francés, „Çédille, revista de estuestu-dios franceses”, 2018, nr 14, s. 329.
O paternalizmie w literaturze dziecięcej, czyli czy szelmowski Manolito Gafotas Elviry Lindo...
nia Manuel) zostaje Mateuszkiem, Susana – Zuzią, Catalina – Kasią, Nicolás – Mikołajem, Ezequiel – Eustachym (a nie Ezechielem), Pa-quito – Kubą (a nie Frankiem), Jessica – Aśką (choć obecnie ta zmiana byłaby już chyba niepotrzebna), Arturo – Arturem, a Joaquina – Jolantą.
Z kolei nauczycielka Manolita – pani Asunción, której imię wywodzi się z tradycji katolickiej i dosłownie oznacza Wniebowzięcie, w tłu-maczeniu traci je i nazywana jest po prostu „naszą panią”. Tak samo pani psycholog Esperanza (literalnie Nadzieja), dla przyjaciół w skrócie Espe, zwana jest „p-sze panią” albo bardzo formalnie „panią magister”.
Jeśli chodzi natomiast o nazwiska, to te pozostały w większości w swojej oryginalnej formie, choć zabrakło konsekwencji w kwestii zachowania akcentów graficznych. Uszatek Lopez stracił go w przekładzie, ale już w nazwisku słynnego malarza Diego Velázqueza15 został on zachowany.
Akcent pojawia się również w nazwisku Kuby Martíneza, który w ory-ginale nazywał się Paquito Medina. Ta zmiana danych personalnych wydaje się zupełnie zbędna, jako że wymowa tego nazwiska nie sprawi osobie polskojęzycznej żadnych kłopotów. Podobny los spotkał Arturo Romána, który w polskim tłumaczeniu przybiera nazwisko Ramon.
Technika Manolito Gafotas Mateuszek
Ekwiwalent Orejones López Uszatek Lopez (s. 6) Adaptacja
i ekwiwalent Manolito Gafotas Mateuszek Okularnik (s. 6) Adaptacja mi sita Asunción nasza pani (s. 26)
Pominięcie la sita Espe [pominięcie]
Adaptacja Llámame Esperanza żeby do niej mówić „pani magister” (s. 27)
Twór
dyskursywny ¿Qué tengo que hacer,
sita Espe? Co mam robić, p-sze pani?
(s. 28)
Adaptacja Joaquina, alias La Ceporra Jolanta, wołali na nią Wariatka (s. 57) Ekwiwalent Susana Bragas-sucias
Zuzia-w-Brudnych-Majtkach (s. 64) Twór
dyskursywny Paquito Medina Kuba Martínez (s. 77)
Adaptacja Jessica, La Gorda Gruba Aśka (s. 83) Ekwiwalent Arturo Román Artur Ramon (s. 84)
Ekwiwalent Catalina Kasiu (s. 101)
Adaptacja el señor Ezequiel pan Eustachy (s. 136) Ekwiwalent Don Nicolás Pan Mikołaj (s. 137)
Warto jeszcze krótko skomentować imiona znaczące oraz przezwiska bohaterów. Wspomniany już wcześniej Yihad, chłopiec ze skłonnościami do agresji, który chce wodzić prym wśród kolegów, w polskiej wersji językowej staje się najzwyklejszym Kamilem, znikają więc wszelkie konotacje związane z zaciekłą wojną i zatwardziałością, co może świad-czyć o paternalizmie tłumaczki. Decyzja ta sprawia, że znika również gra słów, w której Manolito nazywa Yihada separatystą, kiedy ten decyduje się odpisywać z własnej ściągi, a nie tak jak wszyscy od klasowego pry-musa. W przypadku imienia innego dziecka – Óscara – jest ono o tyle znaczące, że kojarzy się jego złośliwym kolegom z nazwiskiem znanego na Zachodzie producenta parówek: Oscarem Mayerem. Polska tłumaczka słusznie decyduje się w tym przypadku na adaptację, ale wybiera zupeł-nie inne pole odzupeł-niesienia (futbol) i osobę raczej cenioną, przynajmzupeł-niej ze względu na dokonania sportowe, przez co w wersji docelowej znika zupełnie zgryźliwość oryginalnego przydomku. Inne przezwiska zostały przetłumaczone na polski dosłownie, nawet jeśli są dobitne i niepoprawne politycznie jak choćby Głupek czy Gruba Aśka. Wyjątek stanowi epizo-dyczna Joaquina, alias la Ceporra (dosłownie Joaquina, zwana Głupią, Durną), którą tłumaczka zmienia w Wariatkę, mimo że nie licuje to ze świętą cierpliwością przypisywaną tej prostej kobiecie. Jednakże, biorąc pod uwagę dosadność tego przydomku, nie może tu być mowy o postawie paternalistycznej, ale raczej o arbitralnej decyzji Trznadel-Szczepanek.
Z kolei dwie inne „ksywy”: Uszatek Lopez i Zuzia-w-Brudnych-Majt-kach, mimo ekwiwalencji nie brzmią zbyt zgrabnie. Ta pierwsza, dlatego że automatycznie kojarzy się z rezolutnym misiem z dobranocki, a Lopez do najbystrzejszych dzieci raczej nie należy. Tymczasem dałoby się tej asocjacji uniknąć nazywając go Uszatym Lopezem. Natomiast prze-zwisko Zuzi zostało w wersji docelowej wydłużone przez zastosowanie innej składni. Być może ta bohaterka mogłaby nosić miano Zuzy Brudne--Majtki albo, dosadniej jeszcze, Zuzy Brudne-Majty?
O paternalizmie w literaturze dziecięcej, czyli czy szelmowski Manolito Gafotas Elviry Lindo...
Technika Manolito Gafotas Mateuszek Twór
dyskur-sywny Yihad Kamil (s. 26)
Opis Yihad, que es un
separa-tista ale on chodzi własnymi
ścieżkami (s. 87) Adaptacja Óscar Mayer. (Sólo se
lla-ma Óscar, lo de Mayer se lo hemos puesto nosotros por las salchichas.)
Diego Maradona. (Przezwa-liśmy go tak, bo kiedy usły-szeliśmy jego imię, od razu nam się skojarzyło z nazwi-skiem sławnego piłkarza) (s. 81)
Ekwiwalent Orejones López Uszatek Lopez (s. 6) Adaptacja i twór
dyskursywny Joaquina, alias La
Cepor-ra Jolanta, wołali na nią
Wa-riatka (s. 57)
Ekwiwalent Susana Bragas-sucias Zuzia-w-Brudnych-Majt-kach (s. 64)
Adaptacja Jessica, La Gorda Gruba Aśka (s. 83)
Ekwiwalent el Imbécil Głupka (s. 10)