Kwestia przekładu

Choć wszystkie z powyższych książek dla dzieci spotkały się w Finlandii z ogromnym zainteresowaniem czytelników i uznaniem specjalistów od literatury dziecięcej, żadna z nich nie doczekała się jak dotąd publikacji na polskim rynku. Nie ma oczywiście jednoznacznej

12 A. Havukainen, S.Toivonen, Tatun ja Patun (päivitetty) Suomi, Helsinki 2017, s. 1.

odpowiedzi na pytanie, jaka jest tego przyczyna, można jednak zasta-nowić się nad kilkoma związanymi z tym kwestiami. Najbardziej oczy-wista wydaje się sytuacja ostatniej z omawianych książek, czyli Tatun ja Patun Suomi, jak również jej uwspółcześnionej wersji. Choć wiedza o Finlandii jest z pewnością interesująca również dla dzieci spoza jej terytorium czy kręgu kulturowego, trzeba przyznać, że wiele elementów, zwłaszcza tych przekazywanych poprzez ilustracje, pozostałoby dla polskich dzieci nieczytelnymi, lub wymagałoby dodatkowych obja-śnień. Biorąc pod uwagę choćby liczne nawiązania do kultury fińskiej na ilustracjach przedstawiających Virtanenów można być pewnym, że przekaz zostałby znacznie ograniczony. Nie ma bowiem możliwości umieszczenia w tłumaczeniu przypisów do ilustracji, a nawet gdyby taka możliwość istniała, stanowiłyby one w tym przypadku znaczną większość całego tekstu książki. Fińska kultura obecna na plakatach, obrazach, książkach czy płytach znajdujących się w domu Virtanenów pozostałaby więc dla większości polskiej publiczności zupełnie nieczy-telna. To samo dotyczyłoby także innych elementów fińskiej kultury, jak choćby ukazanych na ilustracjach przedmiotów codziennego użytku, będących dziełami fińskich designerów (obrus Marimekko, czy słynny wazon Alvara Aalto). Z drugiej jednak strony książka ta została przetłu-maczona na szwedzki, angielski i niemiecki, są więc kraje, w których uznano, że nawet przy ograniczonych możliwościach dostrzeżenia wysmakowanych niuansów warto jest zapoznać rodzimych czytelników z Finlandią przy pomocy szalonych braci Tatu i Patu.

Biorąc pod uwagę wszystkie trzy wspomniane wyżej książki można również przypuszczać, iż tematyka imigrantów czy uchodźców nie wydaje się czytelnikom w naszym kraju wystarczająco interesująca.

Polska nadal pozostaje krajem (przynajmniej oficjalnie) dość niechęt-nie podchodzącym do kwestii przyjmowania potrzebujących z krajów ogarniętych wojną, czy też ogólnie mierzących się z większymi niż my problemami. Choć z jednej strony fakt ten mógłby mobilizować do wydawania większej liczby książek poświęconych tej tematyce, z drugiej może wydawać się, że potrzeba ukazywania się na naszym rynku tego typu pozycji nie jest aż tak paląca, gdyż polskie dzieci, zwłaszcza w mniejszych miejscowościach, rzadko miewają na co dzień do czynienia z innymi kulturami. Dodatkowo, choć wydawałoby się,

Wielokulturowość i doświadczenie inności we współczesnej fińskiej książce obrazkowej

że temat innych kultur w dzisiejszych czasach nie powinien już być kontrowersyjny, wciąż jednak dla wielu takim właśnie pozostaje. Może więc również z tej przyczyny, jako że literatura polska wciąż jeszcze nie jest tak odważna, jak literatura krajów nordyckich, książki traktujące o różnorodności kulturowej nie są w naszym kraju tak popularne, jak na Północy. Jak pisze w kontekście skandynawskich książek obrazko-wych Hanna Dymel-Trzebiatowska: „Literatura Północy szybko zyskała opinię odważnej, estetycznej, nowoczesnej i bezpardonowej – stąd w jej kontekście często padało słowo „tabu””¹⁴.

Warto także pamiętać, że pewne cechy literatury i języka fińskiego stawiają przed tłumaczem na język polski (i nie tylko) nie lada wy-zwanie. Wystarczy wspomnieć choćby kwestię ukrycia płci bohaterów dzięki pozwalającym na to zabiegom językowym. Nie wydaje się to jednak barierą nie do pokonania, ani wystarczającym argumentem, który przemawiałby za nietłumaczeniem tego typu literatury.

7. Podsumowanie

Kwestia różnorodności, przez którą rozumie się zarówno różnorod-ność etniczną, rasową, językową, religijną i wiele innych, jest obecnie bardzo aktualnym i wszechobecnym tematem w fińskiej literaturze dziecięcej. Z roku na rok liczba tego typu publikacji na rynku fińskim rośnie, zwłaszcza zaś różnorodność kulturowa stała się wyjątkowo często poruszanym w ostatnich latach tematem. Jest to z pewnością związane z napływem do Finlandii ludności z różnych stron świata.

Finowie starają się zapewnić jak najbardziej korzystne warunki do ży-cia zarówno mniejszościom rodzimym, jak i nowym, napływającym z zagranicy mniejszościom narodowym. Ich potrzeby są uwzględniane między innymi w programach nauczania, a z uwagi na to, iż fińskie dzieci na co dzień – w szkole czy na podwórku – mają do czynienia z przedstawicielami różnych kultur, osoby te coraz częściej stają się

14 H. Dymel-Trzebiatowska, Książka obrazkowa w Skandynawii dawniej i dziś, w:

Książka obrazkowa. Wprowadzenie, red. M. Cackowska, H.

Dymel-Trzebiatow-także bohaterami literatury dziecięcej, w tym również książek obraz-kowych. Choć omówione w artykule książki spotkały się z uznaniem zarówno w Finlandii, jak i poza jej granicami, żadna z nich nie docze-kała się publikacji w Polsce. Trudno jednak jednoznacznie stwierdzić, jaka jest tego przyczyna, można jedynie snuć rozważania na ten temat i formułować hipotezy.

Literatura:

Cackowska Małgorzata, Dymel-Trzebiatowska, Hanna, Szyłak, Jerzy (red.), Książka obrazkowa. Leksykon. Tom 2, Poznań, (w przygotowaniu).

Dymel-Trzebiatowska Hanna, Książka obrazkowa w Skandynawii dawniej i dziś, w: Książka obrazkowa. Wprowadzenie, red. M. Cackowska, Hanna Dymel-Trzebiatowska, Jerzy Szyłak (red.), Poznań 2017, s. 191-234.

Hallberg Kristin, Literaturoznawstwo a badania nad książką obrazkową, tłum.

Hanna Dymel-Trzebiatowska, w: Książka obrazkowa. Wprowadzenie, red.

M. Cackowska, H. Dymel-Trzebiatowska, J. Szyłak, Poznań 2017, s. 49-56.

Havukainen Aino, Toivonen, Sami, Tatun ja Patun (päivitetty) Suomi, Hel-sinki 2017.

Havukainen Aino, Toivonen, Sami, Tatun ja Patun Suomi, Helsinki 2007.

Katajavuori Riina, Savolainen, Salla, Mennään jo naapuriin, Helsinki 2017.

Kirjakori 2017, https://lastenkirjainstituutti.fi/2016/wp-content/uplo-ads/2018/03/Kirjakori-2017_katsaus-1.pdf (dostęp: 28 VII 2019).

Kirjakori 2018, https://lastenkirjainstituutti.fi/2016/wp-content/uplo-ads/2019/04/Kirjakori-2018-katsaus-1.pdf (dostęp: 28 VII 2019).

Köllönen Katja, Punni-palkinto Riina Katajavuoren ja Salla Savolaisen Men-nään jo naapuriin -kirjalle, https://www.kirjasampo.fi/fi/sivupiiri-punni--palkinto-2018 (dostęp: 28 VII 2019).

Majander Antti, Finlandia-voittaja Sanna Mander ei syyllistynyt plagiointiin – Tekijänoikeusneuvosto: Avain hukassa on itsenäinen teos, https://www.

hs.fi/kulttuuri/art-2000005700333.html (dostęp: 28 VII 2019).

Mander Sanna, Avain hukassa, Helsinki, 2017.

Mander Sanna, https://sannamander.com/hi (dostęp: 28 VII 2019).

Pesonen, Jaana, Monikulttuurisuudesta Tatun ja Patun Suomessa. Kansalli-sta tarinaa rakentamassa vai uudenlaiKansalli-sta suomalaisuutta tuottamassa?,

„Avain” 3: 2017, s. 38-55.

Wielokulturowość i doświadczenie inności we współczesnej fińskiej książce obrazkowej

Anna Domagała-Trzebuchowska

(Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)