grzeczniejszym Mateuszkiem?
2. Tabu i gorszące słowa, czyli czego brakuje Lópezowi
Analizę fragmentów problematycznych, z punktu widzenia za-gadnienia interwencjonizmu tłumaczeniowego, zacznę od jednego z tematów tabu, zaskakująco często pojawiającego się w Mateuszku, czyli od śmierci. Aczkolwiek warto podkreślić, że właściwie nigdy nie mówi się o niej na poważnie. Zresztą Manolito, śpiący w jednym łóżku z wiekowym dziadkiem, wcale nie uważa, że nie powinno się poru-szać tego tematu i podkreśla, że to „Mama nie lubi, jak rozmawiamy o śmierci”12. Jak pokazują poniższe przykłady Trznadel-Szczepanek, przekładając słowa takie jak muerte (śmierć), morirse (umierać), muerto (martwy), entierro (pogrzeb), enterrar (pogrzebać) i ataúd (trumna), zawsze używa ekwiwalentu – oprócz jednego fragmentu, w którym używa transpozycji, tłumacząc rzeczownik muerto, czasownikiem umrzeć. Tłumaczka nie ucieka się jednak do eufemizmów ani peryfraz, które świadczyłyby o paternalizmie i chęci zaoszczędzenia polskiemu czytelnikowi potencjalnie nieprzyjemnych refleksji o śmiertelności.
10 Tłumaczenie nazw technik tłumaczeniowych B.G.
11 Hurtado Albir, op. cit., s. 305.
Technika Manolito Gafotas13 Mateuszek Ekwiwalent A mi madre no le gusta que
hablemos de la muerte, pero mi abuelo dice que en los cinco años de vida que le quedan piensa hablar de lo que le dé la gana.
Mama nie lubi, jak rozma-wiamy o śmierci, ale dziadek mówi, że przez najbliższe pięć lat, które jeszcze mu pozosta-ły, zamierza rozmawiać o tym, o czym mu się będzie podoba-ło. (s. 10)
Ekwiwalent Mi abuelo siempre dice que quiere morirse antes del año 2000 […]. Está empeñado en morirse en 1999 y de la próstata, porque ya que lleva un montón de tiempo aguan-tando el rollo de la próstata, tendría poca gracia morirse de otra cosa.
Dziadek zawsze powtarza, że chce umrzeć przed rokiem 2000 […]. Uparł się, że umrze w roku 1999, i to na prosta-tę, bo już tyle czasu się z nią męczy, że głupio by mu było umrzeć na coś innego. (s. 10)
Ekwiwalent Si mi abuelo se muriera yo tendría que compartir la te-rraza de aluminio visto con el Imbécil, y eso me cortaría bastante el rollo. muertos en dos cajas, uno al lado de otro. No me moles-taba estar en aquel ataúd; lo que sí me molestaba era que nadie se había preocupado de limpiarme el famoso per-digón del señor Solís, y no podía ver quién había asisti-do a mi entierro.
przeszkadzało mi natomiast, że nikt się nie zatroszczył o to, żeby zetrzeć z moich okula-rów ślinę pana Solísa, i nie mogłem zobaczyć, kto przy-szedł na mój pogrzeb. (s. 95) Ekwiwalent así evitaba que me
condena-ran a muerte może dzięki temu nie zostanę skazany na śmierć (s. 99)
13 Numeracja stron nie została uwzględniona, ponieważ wykorzystana wersja elek-troniczna powieści jej nie posiada.
O paternalizmie w literaturze dziecięcej, czyli czy szelmowski Manolito Gafotas Elviry Lindo...
Ekwiwalent Yo apago ochenta velas y me enterráis después del Cum-pleaños feliz.
Zdmuchnę osiemdziesiąt świe-czek i pocho-wacie mnie po od-śpiewaniu „Sto lat”! (s. 125) Ekwiwalent Siempre he dicho que tenía
pensado morirme en 1999, unos días antes de que acaba-ra el siglo XX, bueno, pues, he pensado que voy a probar dos o tres años del siglo XXI.
Zawsze mówiłem, że zamie-rzam umrzeć w roku 1999, na parę dni przed końcem XX wieku. No więc pomyślałem sobie, że spróbuję jeszcze po-żyć dwa albo trzy lata w XXI wieku. (s. 140)
Transpozy-cja Pero esto era mucho mejor porque en la película de mi vida no habría ningún muer-to de momenmuer-to, me lo había prometido mi abuelo.
Ale ja mam dużo lepiej, bo w filmie, jakim jest moje życie, nikt w najbliższym cza-sie nie umrze. Dziadek mi to obiecał. (s. 142)
Kolejnym elementem, który mógłby razić małych czytelników lub ich rodziców, są inwektywy i innego rodzaju dosadne słownictwo pojawiające się czasami w historyjkach Manolito. Już na pierwszych stronach powieści chłopiec nazywa swojego najlepszego przyjaciela świnią, zdrajcą i wręcz zdradziecką świnią, dobierając równie mocne słowa w obu językach. W innym fragmencie jego kolega Yihad używa słowa mierda (delikatnie wulgarnego określenia na ekskrementy), żeby wyrazić swoje niezadowolenie, tymczasem w wersji polskiej pojawia się kolokwialny zwrot guzik prawda, znacznie łagodniejszy i można powiedzieć wręcz idealnie pasujący do słownika grzecznych dzieci.
Z kolei w jednej z wielu rozmów z dziadkiem Manolito stwierdza z przerażeniem, że jeśli ten stanie w jego obronie, to koledzy nazwą go babą (w oryginale zdrobnienie od marica, czyli niepoprawnego poli-tycznie określenia na zniewieściałego mężczyznę lub homoseksualistę – po polsku „ciota”). W tym przypadku przekład jest może mniej dosadny, ale również niepoprawny politycznie. Co ciekawe, w innym urywku (czwarty wiersz tabeli) to samo hiszpańskie słowo zostało przełożone za pomocą bardzo obraźliwego ekwiwalentu, jaki, wydaje mi się, raczej nie padłby z ust ośmioletniej dziewczynki nawet tak szelmowskiej jak Zuzia-w-Brudnych-Majtkach. W ostatnim fragmencie uwzględnio-nym w tabeli Yihad w typowo dziecięcy sposób kwestionuje męskość
Lópeza, co Trznadel-Szczepanek zastępuje przyśpiewką, w której wprawdzie pada nieszczególnie pochlebny przydomek chłopca, ale nie pojawiają się żadne zarzuty odnośnie do jego anatomicznej budowy.
Biorąc pod uwagę fakt, że ludzką seksualność otacza w Polsce silne tabu, można to uznać za przejaw paternalizmu tłumaczki.
Technika Manolito Gafotas Mateuszek
Ekwiwalent aunque algunas veces sea un cochino y un traidor y otras, un cochino traidor
chociaż czasami zachowuje się jak świnia i zdrajca albo zdradziecka świnia (s. 6) Twór
dyskursywny Una mierda vas a ser tú el
rey Guzik prawda, że jesteś
królem (s. 38)
Adaptacja me llamarán mariquita nazwą mnie babą (s. 44) Ekwiwalent A ver si vas ser mariquita. Ciekawe, czy będziesz
pedałem. (s. 68) Twór
dyskursywny ¡El Orejones no tiene pilila! Na zielonej łące, raz, dwa, trzy, skakały Uszatki, raz, dwa, trzy! (s. 62)