IN THE STATEMENTS OF CANDIDATES FOR TEACHERS

Streszczenie: W niniejszym artykule ustosunkuję się do wybranych zagadnień związanych z relacją:

nauczyciel – uczeń, poruszanych w tekstach dawnych i współczesnych pedeutologów. Na tym tle ukażę wyniki sondażu przeprowadzonego wśród 90 studentów kierunków pedagogicznych dwóch bydgoskich uczelni, wspominających swoich byłych nauczycieli i przedstawiających wizję własnej pracy w tym zawodzie. Wnioski wysnute z badań wskazują na priorytetowe znaczenie właściwych relacji miedzy nauczycielem a uczniem w procesie nauczania i wychowania.

Abstract: In this article, I will express my opinion on selected issues related to the teacher – student relationship that have been discussed in the texts of past and contemporary pedeutologists. On this background, I will show the results of the survey conducted among 90 students of pedagogical pro-grammes of two Bydgoszcz universities, recalling their former teachers and presenting a vision of their own work in this profession. Conclusions drawn from the studies indicate the key significance of proper relationships between teacher and student in the process of teaching and educating.

Słowa kluczowe: nauczyciel, uczeń, wychowanie, kandydat na nauczyciela, kompetencje wychowawcze.

Keywords: teacher, student, education, candidate for teacher, educational competence.

Wprowadzenie

Pracując od wielu lat w instytucjach kształcących nauczycieli, obserwuję utrzy-mującą się niezmiennie popularność kierunków nauczycielskich, niezależnie od różnych opinii na temat tego zawodu i licznych trudności związanych z jego wy-konywaniem. Wobec wyzwań stojących przed nauczycielem XXI wieku słuszne wydaje się spostrzeżenie, że: Współczesne nauczycielstwo nie spełnia się w narracji i przekazie, ale w porządku dialogicznym. W dialogu z partnerem edukacyjnej rela-cji i dialogu ze sobą jako rozmówcą godnym szczególnej uwagi i refleksji¹. Ta

świa-1 A.A. Kotusiewicz, Wprowadzenie, [w:] A.A. Kotusiewicz, G. Koć-Seniuch (red.), Nauczyciel akademicki w refleksji nad własną praktyką edukacyjną, Warszawa 2008, s. 7.

domość stała się punktem wyjścia i myślą przewodnią podjętych badań sondażo-wych wśród studentów – kandydatów na nauczycieli. Celem osondażo-wych badań było pobudzenie studentów do refleksji nad relacją: nauczyciel – uczeń, na płaszczyź-nie wspompłaszczyź-nień, marzeń i wyobraźni. Natomiast wyniki badań wypowiadających się w sondażu studentów ukażą sytuacje wychowawcze, mające miejsce w latach ich nauki w szkole, w ich wyobrażeniach o „doskonałym” nauczycielu i wizji ich własnego miejsca w tym zawodzie.

Przed ukazaniem wyników badań zamierzam pokrótce przedstawić istotę rela-cji między nauczycielem i uczniem, poruszanych w pracach dawnych i współcze-snych pedeutologów w kontekście talentu pedagogicznego, osobowości i kompe-tencji zawodowych nauczyciela.

Wybrane myśli o nauczycielu w kontekście podjętej problematyki

Od zarania dziejów nauczyciel był obecny wszędzie tam, gdzie miało miejsce wychowanie i nauczanie. We wszystkich systemach oświatowych pełnił ważną rolę – od jego pracy zależały efekty szkoły w zakresie nauczania i wychowania. Zainte-resowanie zawodem nauczycielskim wyprzedzało znacznie jakiekolwiek naukowe teorie na jego temat. W ważnych sprawach dotyczących funkcjonowania państwa, w różnych okresach historycznych, rządzący krajem i światli ich doradcy poru-szali niekiedy problemy oświaty i nauki. Niezwykłą rolę zawodu nauczycielskiego zdecydowanie podkreślił Andrzej Frycz Modrzewski, przedstawiciel polskiego humanizmu. W jednym ze swoich postępowych traktatów, w których poruszał ważkie dla kraju problemy, odniósł się również do zagadnień związanych z oświa-tą i wychowaniem, nazywając zawód nauczycielski urzędem największego trudu pełnym. Podziw i uznanie dla pracy i zasług nauczyciela wyraził w następujących słowach: może iść słusznie z najwyższymi stanami w zawody, gdy mowa o współza-wodnictwie w zasługach wobec państwa².

Szczególne zainteresowanie zawodem nauczycielskim znalazło również od-zwierciedlenie w działalności i ustawach Komisji Edukacji Narodowej – w wiel-kiej trosce o rozwój oświaty, w tworzeniu seminariów nauczycielskich, reformie uniwersytetów, w podejmowaniu badań naukowych. Powołanie przez ten organ do życia świeckiego stanu nauczycielskiego, tzw. stanu akademickiego, miało na celu podniesienie kultury intelektualnej społeczeństwa i przebudowę jego społecznej i obywatelskiej świadomości³.

2 S. Wołoszyn, Wykształcenie i kultura umysłowa w epoce renesansu, [w:] Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika 1, Warszawa 2005, s. 111.

3 S. Wołoszyn, Kultura umysłowa i reformy szkolne w epoce oświecenia, [w:] Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), op. cit., s. 128–129.

169

RELACJA NAUCZYCIEL – UCZEŃ W WYPOWIEDZIACH KANDYDATÓW NA NAUCZYCIELI

Spośród wielkich sprzymierzeńców nauki i nauczycieli warto wspomnieć rów-nież żyjącego na przełomie XIX i XX wieku jednego z najwybitniejszych polskich pedagogów, Jana Władysława Dawida. Propagował on rozwijającą się wówczas w  Europie i  Ameryce psychologię i  pedagogikę eksperymentalną, a  także jako pierwszy w Polsce zajmował się badaniem poziomu umysłowego dzieci i mło-dzieży w różnych okresach ich życia. Był gorącym propagatorem kultury psycho-logicznej nauczycieli, twórcą nowoczesnego „Instytutu Pedagogicznego”, a także redaktorem „Przeglądu Pedagogicznego”, periodyku reprezentującego wysoki poziom naukowy⁴. Jednym z jego ważnych pedagogicznych pism jest rozprawka pt. „O duszy nauczycielstwa”, której treści do dziś przywoływane są przez wielu pedagogów. Stefan Wołoszyn uznawał to dzieło za najgłębsze, jakie pojawiło się na początku XX wieku i za najwyższe, jakie zna literatura współczesna ujęcie roli nauczyciela⁵. Ze względu na naukowe zainteresowanie nauczycielem Jana Wła-dysława Dawida uważa się za prekursora pedeutologii. Do kontynuatorów jego

„myślenia” o nauczycielu można zaliczyć Stefana Szumana, Zygmunta Mysłakow-skiego, Mieczysława Kreutza czy Stefana Baleya.

Wywodzące się z bogatych doświadczeń pedagogiki zainteresowanie nauczy-cielem przerodziło się w  dyscyplinę naukową zwaną pedeutologią. W  Polsce początek jej rozwoju przypada na lata 30. XX wieku. W kręgu jej zainteresowań znajdują się zjawiska, fakty i procesy związane z nauczycielem jako jednostką, z jego kształceniem i formowaniem oraz funkcjonowaniem zawodowym i spo-łecznym. W badaniach nad nauczycielem podejmuje się też problemy dotyczące jego osobowości, doboru kandydatów do tego zawodu, ich kształcenia i doskona-lenia, pracy i statusu zawodowego, kompetencji, etyki, świadomości twórczości zawodowej, określanej powszechnie jako innowacyjność⁶.

W  czasach współczesnych zainteresowanie nauczycielem przeżywa swój prawdziwy renesans, nie tylko naukowy. Składa się na to wiele czynników, które podkreślane są w dyskusjach przedstawicieli różnych dziedzin nauki, zwłaszcza pedagogów, a  także rodziców, uczniów i  wszystkich tych, którzy bezpośrednio lub pośrednio mają kontakt z tą grupą zawodową. Kolejne pokolenia nauczycieli, a także uczniów, stają wobec nowych wyzwań cywilizacyjnych, które wymagają nowego przygotowania do życia, do zawodu. Temperaturę tych dyskusji podnosi dodatkowo opinia o „słabości” szkoły – instytucji wychowania, o upadku autory-tetu nauczyciela i jego ogólnie trudnej sytuacji. Należy jednak mieć świadomość, że mimo wielkiego postępu techniki i rozwoju Internetu nie ma osoby, która

mo-4 S. Wołoszyn, Rozwój nowoczesnych systemów szkolnych w XIX wieku, [w:] Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), op. cit., s. 148.

5 Cyt. za: A.A. Kotusiewicz, op. cit., s. 294.

6 S Palka, Pedeutologia w perspektywie badawczej pedagogiki, [w:] D. Ekiert-Oldroyd (red.), Problemy współcze-snej pedeutologii. Teoria – praktyka – perspektywy, Katowice 2003, s. 63–65.

głaby uniknąć kontaktu z nauczycielem, osobą przekazującą jej w sposób profe-sjonalny usystematyzowaną wiedzę i formującą jej osobowość.

To wszystko, czym zajmuje się pedeutologia i co w teoretycznym ujęciu cha-rakteryzuje pracę i zawód nauczyciela, koncentruje się w głównej mierze na jego kompetencjach. Kompetencje, rozumiane jako wiedza i sprawności niezbędne do efektywnego wykonywania tego zawodu, mają charakter podmiotowy, są własno-ścią określonej osoby (nauczyciela) i ujawniają się w jej konkretnym działaniu, w relacji człowieka z konkretną rzeczywistością⁷. Zdając sobie sprawę z tego, jak wiele istnieje specjalizacji nauczycielskich związanych z  nauczaniem różnych przedmiotów w różnych typach szkół i na różnych poziomach, kompetencje obej-mują rozległy zakres działalności nauczyciela: różne jego kwalifikacje odnoszące się do spraw merytorycznych związanych z nauczanym przedmiotem, dydaktycz-no-metodycznych dotyczących warsztatu jego pracy, sposobów aktywizowania uczniów, stosowanych metod dydaktycznych i wychowawczych.

We współczesnej terminologii pedagogicznej podstawę kontaktów interper-sonalnych w wychowaniu określa się mianem „kompetencji wychowawczych”⁸. Dotyczą one różnych sposobów oddziaływania na uczniów, czyli umiejętności nawiązywania z nimi kontaktu. Podobny zakres rozumienia tego pojęcia wiąże się z określeniem „kompetencje komunikacyjne”, które są zdolnością do dialogowego sposobu bycia, a ich podstawą jest „zdolność empatycznego rozumienia i bezwa-runkowej akceptacji drugiej osoby”⁹, wczucia się w jej „inność” i jej zrozumienia, a także podtrzymywania więzi z uczniem czy klasą szkolną¹⁰. W tym znaczeniu każde działanie edukacyjne jest działaniem komunikacyjnym, jest wywieraniem wychowawczego wpływu nauczyciela na ucznia całym swoim sposobem bycia, a ostatecznym celem tego działania jest „wzajemne porozumienie”¹¹.

Współczesne pedagogiczno-psychologiczne refleksje na temat nauczyciela po-zwalają też zauważyć, że niezależnie od teorii naukowych niektóre kompetencje (właściwości, sprawności) nauczyciela mają charakter ponadczasowy, jedynie ich sformułowanie przybiera obecnie inną postać, właściwą dla współczesnego języ-ka naukowego. Taką ponadczasową wartością jest nazwana przez Jana Włady-sława Dawida „miłość dusz”, która zdaniem autora, stanowi niezbędny składnik powołania nauczycielskiego. To potrzeba i zdolność sympatyzowania, wzajemnego przenikania się, udzielania swoich i uczestniczenia w cudzych stanach duchowych,

7 W. Strykowski, Kompetencje współczesnego nauczyciela, „Neodidagmata”, 2005, nr 27/28, s. 17.

8 Ibidem.

9 R. Kwaśnica, Wprowadzenie do myślenia o nauczycielu, [w:] Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika 2, Warszawa 2007 s. 300–301.

10 G. Koć-Seniuch, Kształcenie komunikacyjnych kompetencji studentów w odpowiedzi na potrzeby rynku, [w:]

A.A. Kotusiewicz, G. Koć-Seniuch (red.), op. cit., s. 67.

11 R. Kwaśnica, op. cit., s. 295.

171

RELACJA NAUCZYCIEL – UCZEŃ W WYPOWIEDZIACH KANDYDATÓW NA NAUCZYCIELI

dążenia do zgodności, harmonii i jedności z duchowym życiem innych¹². Jest ona podstawą wszelkich kontaktów osobowych między nauczycielem i uczniem, gdyż w żadnym zawodzie człowiek nie ma tak wielkiego znaczenia, jak w zawodzie na-uczycielskim¹³.

Podobne rozumienie „miłości dusz” czy „skłonności do społecznego oddzia-ływania”, jako podstawowej relacji między nauczycielem a uczniem spotykamy – w  postaci różnych sformułowań – u  innych, wspomnianych już pedagogów ubiegłego wieku: Mieczysława Kreutza („zdolność sugestywna”), Zygmunta My-słakowskiego („kontaktowość”) czy Stefana Baleya („zdatność wychowawcza”)¹⁴. Stefan Szuman¹⁵ oddziaływanie empatyczne na wychowanka uważał za cechę konstytutywną talentu pedagogicznego. Łączył go z  pojęciem „taktu pedago-gicznego”, czyli umiejętnością postępowania z ludźmi w taki sposób, aby ich nie urazić, aby zachować ich przychylność. Według tego autora takt pedagogiczny wymaga od nauczyciela głębokiej znajomości, świadomości oraz trafnej oceny własnych wad i zalet, co może sprzyjać prawidłowej ocenie sytuacji wychowaw-czej i skutecznemu doprowadzeniu do jej rozwiązania¹⁶. Uważał też, że doskonały nauczyciel może osiągnąć wybitne rezultaty wychowawcze, jednak nie ma na to gotowych recept, że indywidualne sposoby wybitnych nauczycieli i wychowawców nie dają w przekroju jakiegoś cennego schematu wychowania, że umiejętność peda-gogiczna nie może być sprowadzona do ekstraktu tych głównych form i sposobów, jakie znajdujemy u pedagogów wybitnych¹⁷. Wybitni pedagodzy według Szumana to ci, którzy swoimi metodami potrafią zainteresować uczniów przedmiotem, są konsekwentni w wymaganiach, na ich lekcjach panuje dobry nastrój, dbają o wy-robienie u uczniów poczucia obowiązku i odpowiedzialności. To wszystko prze-kłada się na rezultaty ich poczynań wychowawczych¹⁸.

Źródło problemu

Jako nauczyciel pracujący w  zakładach kształcenia nauczycieli zadaję sobie niekiedy pytanie: czy aktualni studenci – przyszli nauczyciele – mają świadomość odpowiedzialności, jaka wiąże się z podjęciem przez nich pracy w tym zawodzie, jakiego poświęcenia wymaga jego rzetelne wykonywanie. Ciągłe doskonalenie

za-12 J.W. Dawid, O duszy nauczycielstwa, [w:] W. Okoń (red.), Osobowość nauczyciela, Warszawa 1959, s. 34.

13 Ibidem.

14 W. Okoń, Problem osobowości nauczyciela, [w:] idem, op. cit., s. 15.

15 S. Szuman, Talent pedagogiczny, [w:] W. Okoń (red.), op. cit., s. 73–108.

16 Ibidem, s. 95.

17 Ibidem, s. 87.

18 Ibidem, s. 86.

wodowe, zaskakujące sytuacje wychowawcze, krytyka nauczycieli przez rodziców i tych, którzy nie chcą się uczyć – to tylko niektóre trudności związane z pracą nauczyciela. Czy osoba wybierająca taki kierunek studiów jak pedagogika, zasta-nawiała się nad tym, jaką rolę w tej pracy odgrywa jej talent, osobowość, a może zdrowie i odporność psychiczna?

Takie i podobne pytania nasunęły mi pomysł przeprowadzenia wśród stu-dentów tego kierunku badań oscylujących wokół sylwetki nauczyciela. Za-owocowały one sformułowaniem trzech haseł tworzących zręby anonimowego sondażu: „mój nauczyciel”; „nauczyciel moich marzeń”; „ja – jako nauczyciel (realia i perspektywy)”. Zadanie obligowało studentów do wypowiedzenia się na te tematy. Ażeby to uczynić, trzeba było odświeżyć wspomnienia o swoich nauczycielach sprzed studiów, wywołać (stworzyć) w wyobraźni obraz idealne-go nauczyciela, a także ocenić swoje predyspozycje do wykonywania teidealne-go za-wodu. Wszystkie te zagadnienia wymagały zwrócenia uwagi na relację między nauczycielem a uczniem, która jest podstawą wszelkich prawidłowych oddzia-ływań wychowawczych, niezależnie od używanej ich nazwy (współcześnie róż-norodnie określane kompetencje wychowawcze, komunikacyjne, dialogowe czy

„miłość dusz”).

Sondaż został przeprowadzony w  roku akademickim 2012/2013 wśród 90 studentów kierunków pedagogicznych Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy i Bydgoskiej Szkoły Wyższej. Nie zamierzałam badać motywów podejmowania tego typu studiów przez respondentów, chociaż w  niektórych wypowiedziach oni sami o nich wspominali. Nie chodziło też w tym sondażu o teoretyczne odniesienie się do może już częściowo zdobytej wiedzy na temat tej profesji ani do naukowych rozważań na ten temat. Interesowało mnie jednak to, czy na podstawie wypowiedzi badanych można ulec pokusie przewidywania, jakimi nauczycielami mogą być w przyszłości. Zależało mi też na szczerych wy-powiedziach, dlatego nie sugerowałam niczego, co mogłoby tej szczerości czy spontaniczności zagrozić (np. formy czy rozmiarów wypowiedzi).

Wyniki sondażu

Wypowiedzenie się odnośnie pierwszego zagadnienia („mój nauczyciel”) wymagała cofnięcia się myślą do czasów szkoły podstawowej, gimnazjum czy liceum, by przypomnieć sobie najbardziej charakterystycznych, lubianych czy nielubianych nauczycieli. Zdarzały się też wspomnienia dotyczące lat przedszkol-nych. Chcąc wypowiedzieć się w drugiej kwestii („nauczyciel moich marzeń”), należało rozbudzić wyobraźnię, by stworzyć w niej obraz wymarzonego nauczy-ciela, takiego, jakiego chcielibyśmy widzieć w naszych szkołach, jaki miałby być wychowawcą naszych dzieci. Na koniec, niezależnie od wcześniejszych refleksji lub może niekiedy w oparciu o nie, należało niejako „zaprojektować” siebie jako

173

RELACJA NAUCZYCIEL – UCZEŃ W WYPOWIEDZIACH KANDYDATÓW NA NAUCZYCIELI

nauczyciela („ja – jako nauczyciel”), widzieć siebie w tej roli w kontekście cech swego charakteru, motywacji, wiedzy i umiejętności, a także przygotowania do tego zawodu. Wypowiedzi były anonimowe. Miały charakter i formę całkowicie swobodną, w związku z tym były bardzo różnorodne. Zazwyczaj bardziej rozbu-dowane były wspomnienia o dawnych nauczycielach. Również stosunkowo łatwo było stworzyć w  wyobraźni obraz wymarzonego nauczyciela, jednak znacznie trudniej było wyobrazić sobie siebie w takiej roli. Stąd te ostatnie wypowiedzi były na ogół krótsze i bardziej schematyczne, często zdradzały brak wyobraźni w tym zakresie.

Mój nauczyciel

Zagadnienie to można by ująć w pytaniach, które stały się kluczem do upo-rządkowania zebranego bogatego materiału badawczego:

˗ Jakie zachowania czy cechy nauczyciela były podstawą jego pozytywnej oce-ny?

˗ Jakie negatywne cechy nauczycieli stały się podstawą najczęstszej krytyki ze strony uczniów?

˗ Czy jakieś grupy nauczycieli były szczególnie często wymieniane w pozytyw-nej czy negatyww pozytyw-nej ocenie: np. wychowawcy, nauczyciele klas początkowych, gimnazjów czy szkół średnich i dlaczego?

Odpowiedzi było dużo. Kilka osób wspominało więcej niż jednego nauczy-ciela uczącego go w którejś ze szkół, toteż opisy dotyczyły łącznie 110 osób. W 16 wypowiedziach nie podano rodzaju szkoły, w której uczył omawiany przez nich nauczyciel, w 20 przypadkach opisy dotyczyły nauczycieli gimnazjum, a liczba wspominanych nauczycieli ze szkoły podstawowej i liceum była zbliżona (35 i 34).

Cały materiał dotyczący tego zagadnienia najogólniej można ująć w trzy gru-py: wypowiedzi w całości „pozytywne”, zdecydowanie „negatywne” oraz „mie-szane”, w których krytykowano jednych, a chwalono innych nauczycieli lub takie, w  których temu samemu nauczycielowi przypisywano pozytywne i  negatywne cechy. Nietrudno zauważyć, że wypowiedzi studentów przekładają się na teore-tyczny język kompetencji różnego typu. Na czele listy zagadnień, które zamierzam poruszyć, zarówno w pozytywnych, jak i negatywnych wypowiedziach studentów znalazła się sprawa stosunku nauczyciela do uczniów, co w teoretycznym spojrze-niu na nauczyciela znajduje się w obszarze jego kompetencji komunikacyjnych.

Dopiero w dalszych wypowiedziach respondenci ustosunkowywali się do wiedzy nauczyciela i umiejętności przekazywania jej uczniom.

Z  analiz wynika, że 49 osób (54,44%) wyrażających bardzo dobre zdanie o swoich nauczycielach podkreślało takie cechy, jak: pomoc uczniom w różne-go rodzaju trudnościach, opiekuńczość, cierpliwość, wyrozumiałość,

odpowie-dzialność, tolerancję, poszanowanie godności wychowanka, przyjazny stosunek do niego okazywany w  różny sposób, zwłaszcza poprzez pociechę i  wsparcie w niepowodzeniach, umiejętność pochylenia się nad nim, nawet niekiedy mimo sprawianych przez niego trudności wychowawczych. Stwierdzenia te były czę-sto poparte przykładami konkretnych sytuacji mających miejsce podczas lekcji lub poza nią w stosunku do pojedynczych osób. Do szczególnie podkreślanych walorów nauczycieli w odniesieniu do ogółu uczniów (do całej klasy) zaliczano m.in.: umiejętność utrzymania dyscypliny w czasie lekcji, autorytet, rygor mimo serdeczności, wyrozumiałość mimo wymagań. W  zaobserwowanych cechach charakteru nauczyciela, w odniesieniu do pełnionych przez niego obowiązków, ceniono często jego sumienność w pracy, fachowość, zdyscyplinowanie, praco-witość, konsekwencję, punktualność, opanowanie. Niejednokrotnie podkreślano także jego schludny wygląd czy dbałość o kulturę języka.

W grupie 24 wypowiedzi mieszanych (26,67%) znalazły się oceny pozytywne dotyczące jednego nauczyciela i negatywne – dotyczące innego. Niekiedy jednak cała tego typu wypowiedź skupiała się wokół tylko jednej osoby, u której podkre-ślano zarówno dobre, jak i złe cechy. W tych opisach na pierwszym miejscu sta-wiano profesjonalizm nauczyciela i jego determinację w doprowadzeniu wszyst-kich uczniów do pozytywnego końca okresu nauki. Podkreślano, że nauczyciel, którego początkowo nie lubiano, potrafił zaszczepić w uczniach chęć do nauki, zainteresowanie, przeradzające się niekiedy w trwałą fascynację jakąś dziedziną wiedzy czy przedmiotem.

Najwięcej (22) takich opisów (24,44%) dotyczyło matematyki i przedmiotów ścisłych, które na początku były przyczyną braku akceptacji nauczycieli tych spe-cjalności. Dla wszystkich uczniów, którzy w sondażu zachwycali się nauczycielami matematyki, początkowo przedmiot ten był trudny, niezrozumiały i z tego powo-du nielubiany. W trakcie nauki bardzo często sytuacja ta ulegała jednak zmianie dzięki nauczycielowi. Uczniowie „zarażali się” od swego nauczyciela pasją, która pozwalała pokonywać im trudności lub nawet w wielu przypadkach – w jakiś „cu-downy sposób” – odsunąć je na zdecydowanie dalszy plan. Przyczyniał się do tego sposób nauczania, bardzo często oryginalny, nawiązujący do sytuacji życiowych i dzięki temu bardziej zrozumiały. Ciekawie prowadzone zajęcia, przy jednoczenie życzliwym stosunku nauczyciela do uczniów (nawet tych najbardziej przeciwnych matematyce), pogodnej atmosferze na lekcji, utrzymywanej dyscyplinie i cierpli-wości, przyczyniały się do znakomitych efektów.

Szczególna sytuacja dotyczy wychowawców. Być dobrym wychowawcą jest niekiedy trudniej niż nauczycielem jakiegokolwiek przedmiotu. Bywa tak, że predyspozycje osoby do wykonywania tej funkcji nie zawsze występują w parze z jej zdolnościami dotyczącymi przekazywania wiedzy. Według Janusza Korcza-ka: Człowiek nielubiany, nieakceptowany przez dzieci nie może wychowywać,

do-175

RELACJA NAUCZYCIEL – UCZEŃ W WYPOWIEDZIACH KANDYDATÓW NA NAUCZYCIELI

brym wychowawcą nigdy nie będzie ten, kto się oburza, kto się dąsa, kto ma żal do dziecka, że jest tym, czym jest, kim się urodziło lub jakie doświadczenie je wy-chowało¹⁹. Od wychowawców wymagają uczniowie znacznie częściej większego niż od innych nauczycieli zainteresowania ich sprawami, troski nawet o sprawy codzienne, zaangażowania w wychowanie. Zdecydowanie pozytywnie oceniono 13 wychowawców, niekiedy zwracano uwagę na to, że jakiś nauczyciel, nieprzy-dzielony klasie jako jej wychowawca, pełnił w jej życiu taką właśnie rolę lub inny, będąc wychowawcą, nie interesował się klasą.

W  17 wypowiedziach zdecydowanie negatywnych (18,89%) na temat na-uczycieli różnych przedmiotów szczególne często zwracano uwagę na: używanie przez wielu z nich podniesionego głosu świadczącego o zdenerwowaniu, a nawet stosowanie kar cielesnych, niecierpliwość w oczekiwaniu na odpowiedzi wolniej myślących czy mniej zdolnych uczniów, niekiedy wręcz wypowiadanie obraźli-wych i złośliobraźli-wych określeń, nierówne traktowanie uczniów w klasie. Bardzo czę-sto w kontekście negatywnych ocen nauczycieli pojawiały się sprawy oceniania uczniów, klasówek, testów czy zadań domowych. Jednak również tutaj znalazły się wypowiedzi wyłącznie krytyczne dotyczące nauczycieli przedmiotów ścisłych.

Wysokie wymagania stawiane przez nauczycieli tych przedmiotów w stosunku do uczniów mniej zdolnych były powodem wyraźnego zaniżania ich oceny przez re-spondentów.

Ze względu na to, że w oczach ucznia niepałającego miłością do szkoły na-uczyciel jest uosobieniem czy główną przyczyną tego zła, można było spodziewać się więcej negatywnych cech jemu przypisywanych bądź bardziej agresywnych sformułowań jego nieudanych poczynań wychowawczych.

Nauczyciel moich marzeń

Należałoby zastanowić się, czy dla ucznia (lub w ogóle) może istnieć ktoś taki, jak idealny bądź wymarzony nauczyciel. Czy którykolwiek z badanych spotkał takiego nauczyciela w swoim życiu? Wszystkie pozytywne wypowiedzi w sondażu podkreślały jego zalety, jednak były one dość mocno zróżnicowane.

Należałoby zastanowić się, czy dla ucznia (lub w ogóle) może istnieć ktoś taki, jak idealny bądź wymarzony nauczyciel. Czy którykolwiek z badanych spotkał takiego nauczyciela w swoim życiu? Wszystkie pozytywne wypowiedzi w sondażu podkreślały jego zalety, jednak były one dość mocno zróżnicowane.