Indie i Iran łączą liczne interesy strategiczne. Dowodem na to
jest szlak lądowy prowadzący do Afganistanu58 i Azji Środkowej.
Irański port w Czabaharze59 urzeczywistnił indyjski plan dotarcia do
Afganistanu, bez konieczności wkraczania na terytorium trudnego sąsiada. Nowy szlak transportowy budzi niepokój nie tylko Paki-stanu, Chin, ale także USA. Jego głównym założeniem jest bowiem stworzenie jak najsilniejszej więzi gospodarczej z Afganistanem
i budowanie przewagi nad Pakistanem60. W październiku 2017 roku
odbyło się uroczyste otwarcie szlaku. Przy tej okazji minister spraw zagranicznych Indii w towarzystwie swego afgańskiego odpowied-nika powiedział, iż:
(…) Owa pierwsza dostawa jest przełomową chwilą, po-nieważ oficjalnie uruchamia port w Czahabarze oraz
alterna-58 Afganistan stanowi dla Indii istotny z punktu widzenia ich interesów region
nie tylko dlatego, że łączy Azję Południową z Azją Centralną, ale również dlatego, iż jest on krajem bogatym w zasoby naturalne. Według ostatnich szacunków zasoby mineralne Afganistanu mogą być warte aż 3 bln USD (B. Farmer, Afghanistan
cla-ims mineral wealth is worth $3trillion, „The Daily Telegraph”, London 2010). Na tym
polu Indie osiągnęły pierwsze sukcesy w 2011 roku otrzymując prawo do wydobycia rudy żelaza w Hadżigak przez konsorcjum siedmiu indyjskich firm wydobywczych. Jednak najważniejszym aspektem wydaje się być rywalizacja o wpływy w Afgani-stanie pomiędzy Indiami a wrogim im Pakistanem.
59 Port w Czabaharze leży na południowo-wschodnim krańcu wybrzeża Iranu,
a zatem jest to miejsce strategiczne, gdyż posiada doskonałe wyjście na Ocean In-dyjski. Dystans między portem w Czabaharze a portem w Mumbaju wynosi około 1400 km, zaś mniejsze porty w indyjskim stanie Gudźarat znajdują się jeszcze bliżej.
60 K. Iwanek, Bawełniany Szlak Indii,
99
Wyzwania w polityce indyjskiej na Bliskim Wschodzie
tywny, trwały i godny zaufania szlak handlowy łączący Indie z Afganistanem. Otwiera to nowe możliwości do rozwijania importu i eksportu samego Afganistanu, a także daje impuls do rozwoju handlu w regionie61.
Rysunek 1 Trasa handlowa łącząca Afganistan z Indiami przez nowo otwarty port
w irańskim Czahabarze
Źródło: R. Borah, To Counter China’s Belt and Road Initiative, Japan, India Can Look to Iran’s
Chabahar Port,
https://japan-forward.com/to-counter-chinas-belt-and-road-initiative-japan--india-can-look-to-irans-chabahar-port/, data odczytu 18 listopada 2017.
W świetle faktu, iż Indie de facto nie biorą udziału w chińskim szlaku handlowym Jeden Pas, Jedna Droga (ang. One Belt One
Road62), budowanie współpracy z Iranem staje się swoistą
alterna-tywą nie tylko gospodarczą, ale i strategiczną. Zarówno Afganistan, jak i Iran są bowiem ważnymi partnerami z punktu widzenia bezpie-czeństwa energetycznego Indii. Otwarcie szlaku stymuluje także re-lacje irańsko-indyjskie, które pod wpływem słabnących stosunków
61 R. Borah, To Counter China’s Belt and Road Initiative, Japan, India Can Look to
Iran’s Chabahar Port,
https://japan-forward.com/to-counter-chinas-belt-and-road-i-nitiative-japan-india-can-look-to-irans-chabahar-port/, data odczytu 18 listopada 2017.
62 Jeden Pas, Jedna Droga to zapoczątkowana w 2013 roku inicjatywa władz
Chińskiej Republiki Ludowej mająca na celu reaktywację Jedwabnego Szlaku. Została przedstawiona jako strategiczny projekt ekonomiczny i inicjatywa politycz-na przez przewodniczącego Xi Jinpinga.
100
Natalia Zajączkowskairańsko-amerykańskich uległy pogorszeniu. Indie rozważały rów-nież budowę rurociągu łączącego je z Iranem, jednak spotkało się to z chłodnym przyjęciem Stanów Zjednoczonych obawiających się rosnących sympatii irańsko-indyjskich. Plany te jak na razie zostały
odłożone na przyszłość63.
Jeśli mowa o innych przejawach współpracy, ich ucieleśnieniem będzie z całą pewnością sprzeciw Iranu przy próbach przeforso-wania przez Pakistan niekorzystnych dla Indii rezolucji na forum organizacji międzynarodowych, między innymi Organizacji Współ-pracy Islamskiej czy Komisji Praw Człowieka. Współpraca ma także wymiar kulturalny i edukacyjny. W Indiach studiuje ponad 8 tys. irańskich studentów, a liczba ta stale rośnie. Indyjscy szyici cie-szą się wieloma swobodami i udogodnieniami ze strony państwa.
Jako przykład może posłużyć uznanie szyickiego święta Aszura64
za święto narodowe. Co więcej, stolica indyjskiego stanu Uttar Pradeś, Lucknow, uchodzi za kolebkę kultury szyickiej i perskiej na subkonty-nencie indyjskim, co wzbudza naturalną aprobatę rządu w Teheranie.
Zakończenie
Reasumując, współczesne relacje Indii z Arabią Saudyjską i Iranem uległy znaczącej transformacji ze stosunków stricte transakcyjnych naznaczonych okresowymi konfliktami spowodowanymi wpływem państw trzecich (np. Pakistanu) do pogłębiającego się
wielopozio-mowego partnerstwa strategiczno-politycznego65. Na pierwszy plan
wysuwa się dążenie Indii do zabezpieczenia swych interesów i po-trzeb, w tym rosnącego zapotrzebowania na surowce, w których
do-63 R. Borah, To Counter China’s Belt and Road Initiative, Japan, India Can Look to
Iran’s Chabahar Port,
https://japan-forward.com/ to-counter-chinas-belt-and-road-i-nitiative- japan-india-can-look-to-irans-chabahar-port/, data odczytu 18 listopada 2017.
64 Aszura to jedno z najważniejszych świąt szyitów obchodzone 10 dnia
miesią-ca muharram (pierwszy miesiąc kalendarza muzułmańskiego). Aszura jest świętem upamiętniającym męczeńską śmierć wnuka Muhammada, Husajna ibn Alego.
65 B. Gopalaswamy, Can Iran and India Turn the Page?, http://nationalinterest.
org/feature/can-iran-india-turn-the-page-19057; Z. Hussain, India-Saudi Arabia
Re-lations: New Bilateral Dynamics,
101
Wyzwania w polityce indyjskiej na Bliskim Wschodzie
chodowy eksport do Indii chętnie angażują się kraje Zatoki Perskiej. Indie, będąc drugim największym konsumentem energii na świecie, stanowią atrakcyjnego nabywcę surowców energetycznych krajów Zatoki Perskiej. Jest to układ wysoce opłacalny dla obu stron. Choć główną determinantę stosunków z Arabią Saudyjską wciąż stano-wi zależność energetyczna na osi dostawca-konsument, stosunki te uległy znacznemu ociepleniu i zostały rozciągnięte na wiele nowych aspektów, m.in. obronność, politykę międzynarodową, transfer no-wych technologii czy przestrzeń kosmiczną.
Kwestia szerzej pojętego partnerstwa strategicznego pozostaje otwarta. Stanowi to zupełnie nową kartę w relacjach badanych kra-jów. Współpraca opierająca się na sprzedaży-kupnie ropy naftowej to czynnik niewystarczający dla kreowania solidnego partnerstwa stra-tegicznego. Bardzo ważną kwestią pozostaje wizerunek Indii w opty-ce bliskowschodniej jako państwa o największej mniejszości muzuł-mańskiej na świecie (14% w skali całego społeczeństwa). W ostatnim czasie obserwujemy jednak, iż kwestie ideologii i solidarności muzuł-mańskiej tracą na znaczeniu na rzecz polityki wzajemnych korzyści i pragmatyzmu. Rywalizacja, konflikty czy wynikająca z tego izolacja przestała się opłacać. W ciągu minionej dekady państwa bliskow-schodnie zyskały większą świadomość swych interesów i korzyści wypływających z zacieśniającej się współpracy. Daje to Indiom nie-powtarzalną szansę na wybicie się do roli lidera w regionie i zdys-kredytowanie trudnego sąsiada w konflikcie indyjsko-pakistańskim. Istotna zmiana kursu polityki zagranicznej Indii wraz z wyłonieniem rządu Narendry Modiego w wyborach 2014 roku również zmieniły oblicze indyjskiej polityki bliskowschodniej na zdecydowanie
bar-dziej pragmatyczną i proaktywną66, co jest bardzo dobrą prognozą
na przyszłe relacje zarówno z Iranem, jak i Arabią Saudyjską.
66 H. Pant, Under Modi, India Challenges Old Assumptions, https://yaleglobal.yale.
edu/content/under-modi-india-challenges-old-assumptions, data odczytu 23 listo- pada 2017.