andrzej rejzner, paweł Szczepaniak (red.), te-rapia w reSocja-lizacji. ujęcie teo-retyczne. część i, warszawa 2009, wy-dawnictwo akademickie żak, ss. 309.
p
roblemy związane z reso-cjalizacją i terapią osób wy-kazujących zaburzenia w zacho-waniu nabierają obecnie szcze-gólnego znaczenia. Są przed-miotem dyskusji, opracowań, analiz i badań. Wielu autorów szuka odpowiedzi na pytanie:w czym tkwi problem niepowo-dzeń resocjalizacyjnych i jak je przezwyciężyć?
Sprawy resocjalizacji w kon-tekście najnowszych badań i przemyśleń prezentuje praca zbiorowa pod redakcją Andrzeja Rejznera i Pawła Szczepaniaka.
Opracowanie składa się z pięt-nastu artykułów, które wzajem-nie się dopełniają.
Publikacja ukazuje pedago-gikę resocjalizacyjną jako na-ukę otwartą na nowe kierunki współczesnej humanistyki.
Po-szukuje rozwiązań i możliwo-ści w koncepcjach do tej pory nie wykorzystywanych w pra-cy z osobami z zaburzeniami zachowania. Książkę otwiera artykuł Lesława Pytki doty-czący przeobrażeń pedagogiki resocjalizacyjnej w ciągu mi-nionych dziesięcioleci. W oce-nie badacza rozwój pedagogi-ki resocjalizacyjnej w Polsce zapoczątkowało utworzenie w 1922 r. przez Marię Grzego-rzewską Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej. Do roz-woju tej dyscypliny nauki przy-czyniły się dzieła Jana Konop-nickiego, Czesława Czapówa i Stanisława Jedlewskiego. Le-sław Pytka zauważa, iż brakuje ujednolicenia w obszarze pracy resocjalizacyjnej. Widoczne jest to szczególnie w najnowszych publikacjach akcentujących różne sfery wychowania, opie-ki i stosowanej terapii. Podkre-śla, iż niezbędne jest przyjęcie wspólnych założeń teoretycz-nych, które wskazywałyby drogę praktykom zajmującym się młodzieżą niedostosowaną społecznie.
Autor podkreśla, że w pla-cówkach oświatowych i wycho-wawczych istnieje potrzeba dzia-łań reformatorskich. Tradycyjne metody oddziaływań, opierające się na korekcji zachowań oraz systemach kar i nagród, a wyko-rzystywane powszechnie w pla-cówkach oświatowych, przy-noszą ograniczone efekty. Nie-zbędne więc wydaje się sięganie po nowe, alternatywne modele oddziaływań. Jednym z nich jest koncepcja „edukacji inklu-zyjnej”, która wykorzystywana jest w pedagogice rewalidacyj-nej. Autor uważa, że edukacja inkluzyjna może otwierać drogę do pracy z dziećmi zaburzonymi w środowisku szkolnym. Głów-ny akcent kładzie bowiem na or-ganizację środowiska, które do-stosowane jest do specyficznych potrzeb osób z zaburzeniami przystosowania, zmarginalizo-wanych oraz przestępców. Oma-wiając działania podejmowane w ramach wspomnianej eduka-cji, uważa, że zmierzać powinny do kształtowania samodzielności i ułatwiania samorealizacji wy-chowanków oraz ich dobrostanu
62
informacje i recenzje
psychospołecznego i wyrabia-nia poczucia odpowiedzialności przez sztukę i arteterapię.
Jarosław Utrat-Milecki oma-wia badania integralnokulturowe oraz możliwość ich stosowania w resocjalizacji i terapii. Jego zdaniem podejście integralnokul-turowe umożliwia wielowymiaro-we, holistyczne ujęcie problemu.
W resocjalizacji takie podejście jest szczególnie cenne. Wskazuje, że podstawą efektywnych oddzia-ływań powinno być opracowanie kompleksowego programu, który obejmowałby otaczające jednost-kę płaszczyzny: pedagogiczną, socjologiczną, filozoficzną, psy-chologiczną, historyczną, prawną i biologiczną.
Mariusz Jędrzejko w artykule
„Resocjalizacja i terapia resocja-lizacyjna w zderzeniu z nowymi tendencjami przestępczymi i ty-pami zachowań destrukcyjnych”
wykorzystał informacje zebrane przez Komendę Główną Policji.
Wskazuje na główne tenden-cje ujawniające się w dynamice przestępstw oraz formułuje wy-nikające z nich wskazówki re-socjalizacyjne. Podkreśla m.in., że młodzi przestępcy są coraz bardziej bezwzględni, odwzo-rowują zachowania szczególnie brutalne, rośnie ich udział w zor-ganizowanych grupach prze-stępczych, rozszerza się także wachlarz czynów przestępczych popełnianych przez nieletnich.
Na uwagę zasługuje artykuł Marka Konopczyńskiego. Au-tor analizuje koncepcje i teorie stanowiące podstawę teoretycz-no-metodyczną resocjalizacji.
Wyróżnia dwa nurty teoretycz-ne: koncepcje interakcyjne i ko-gnitywne, które uważa za istotne dla rozwoju pedagogiki reso-cjalizacyjnej. Zdaniem autora wspomniane teorie mają zasad-nicze znaczenie dla kształtowa-nia twórczej resocjalizacji jako
nowego i swoistego kierunku rozwoju teorii i praktyki resocja-lizacyjnej, różniącego się od tra-dycyjnego sposobu rozumienia wychowania resocjalizacyjnego.
W omawianej książce dużo miejsca poświęcono problema-tyce terapii. Bardzo ciekawą propozycję przedstawia Beata Boćwińska-Kiluk. Jej zdaniem konsultacja terapeutyczna jest etapem procesu resocjalizacji do-stosowanego do indywidualnych możliwości i potrzeb nieletnich z objawami nieprzystosowania i demoralizacji. Tak pojmowana resocjalizacja zakłada dokład-ne poznanie wychowanka oraz przyczyn jego zaburzeń. We-dług autorki lepsze rezultaty od-działywań wychowawczo-reso-cjalizacyjnych można osiągnąć w środowisku otwartym niż w warunkach instytucjonalnych.
W artykule zaprezentowana zo-stała konsultacja terapeutyczna jako samodzielna lub uzupełnia-jąca metoda pracy z dzieckiem.
Przedstawione zostały też zasa-dy prowadzenia konsultacji te-rapeutycznej oraz jej znaczenie z punktu widzenia resocjaliza-cji. Na uwagę zasługują podane przez autorkę przykłady prowa-dzonych konsultacji, ukazujące, w jaki sposób terapeuta nawią-zuje relacje z dzieckiem oraz jak formułowane są wskazówki do dalszej z nim pracy.
Jednym z wielu problemów w resocjalizacji nieletnich jest agresja. W założeniach teleolo-gicznych pedagogiki resocjali-zacyjnej – jak podkreśla Łukasz Kołomański – jako ostateczny cel określa się głębokie prze-miany tożsamości wychowan-ków, które uczynią z nich ludzi kreatywnych, a nade wszystko – szczęśliwych. Metodą zapropo-nowaną przez autora jest trening zastępowania agresji. Program oddziałuje na trzy komponenty:
deficyty umiejętności społecz-nych, trudności kontroli złości i specyficzne wzory myślenia.
Odpowiadają im poszczególne części treningu: umiejętności prospołecznych; kontroli złości;
wnioskowania moralnego. Poza resocjalizacją metodę tę – zda-niem autora – można stosować np. w rehabilitacji, prewencji, profilaktyce. Rozpowszechniona jest ona w 22 krajach. Program rekomenduje Departament Edu-kacji USA, Departament Spra-wiedliwości i Amerykańskie Towarzystwo Penitencjarne, posiada on też akredytację bry-tyjskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
Empirycznej egzemplifika-cji stosowanych form oddzia-ływań terapeutycznych, takich jak arteterapia, drama, bibliote-rapia i muzykotebibliote-rapia, dokonali w swoich pracach: Tomasz Ru-dowski, Jadwiga Królikowska, Krzysztof Stachyra i Bernadeta Szczupał. Badacze zwracają uwagę na ogólnorozwojowy walor proponowanych metod.
Za ich pośrednictwem mło-dzi lumło-dzie mogą odnaleźć sens życia, wyzwolić twórczą ak-tywność oraz odnaleźć w sobie nie wykorzystywane wcześniej potencjały.
Inny obszar oddziaływań terapeutycznych omawia Ro-bert Opora w artykule „Terapia poznawczo-behawioralna w re-socjalizacji”. W ocenie autora atutem terapii poznawczo-beha-wioralnej jest przejrzystość sto-sowanych interwencji oraz filo-zoficzne założenia, które dotyczą koncepcji przetwarzania infor-macji przez człowieka. W arty-kule przedstawione zostały także zasady i warunki stosowania in-terwencji poznawczo-behawio-ralnej. Efektywna interwencja terapeutyczna obejmuje między innymi indywidualizację
od-63
działywań, udzielenie wsparcia w rozpoznawaniu myśli i przeko-nań dysfunkcyjnych, kształtowa-nie samokontroli i edukację.
Na szczególny rodzaj oddzia-ływań w relacjach pomiędzy nieletnim sprawcą przestępstwa a ofiarą zwraca uwagę Katrzy-na Potaczała. Przedstawia oKatrzy-na możliwości zastosowania me-diacji w procesie resocjalizacji.
Według niej mediacja stanowi alternatywny model prawny, który zakłada rozstrzyganie sy-tuacji konfliktowych z udziałem nie dwóch, lecz trzech stron.
W procesie uczestniczy – oprócz sprawcy czynu karalnego i ofiary – bezstronny mediator, który jest inicjatorem postępowania. Au-torka wskazując na efektywność mediacji w resocjalizacji nielet-nich powołuje się na badania do-wodzące, że pokrzywdzonemu (zwłaszcza w sprawach o niskiej szkodliwości społecznej) nie za-leży na tym, aby sprawca został ukarany, ale na zadośćuczynie-niu. Ważny wydaje się ukazany w artykule terapeutyczny aspekt mediacji. Dostrzec go można w sytuacji, kiedy zwaśnione strony przystępują do rozwią-zania sporu. Bezpośrednie spo-tkanie ofiary ze sprawcą sprzyja nawiązaniu wzajemnej komuni-kacji. W takich okolicznościach strony zaczynają dostrzegać wzajemne motywy i rozumieć zachowania drugiej strony. Ła-twiej jest im także podjąć decy-zję o wypełnieniu zobowiązań wynikających z postępowania mediacyjnego.
Patrząc na zaprezentowane w książce refleksje odnosi się wrażenie, że autorzy opraco-wania wzajemnie się uzupeł-niają nadając pedagogice reso-cjalizacyjnej nową jakość. Usi-łują pokazać, że różne formy terapii mogą, a nawet muszą iść ze sobą w parze. Pedagodzy
pracujący z młodzieżą wykazu-jącą zaburzenia w zachowaniu powinni dysponować wiedzą umożliwiającą stosowanie za-równo klasycznych, jak rów-nież niekonwencjonalnych, alternatywnych metod wycho-wania i terapii.
Zaprezentowana książka stanowi ważną pozycję wydaw-niczą. Przedstawione w niej wyniki badań, studiów i analiz dotyczą różnych aspektów wy-chowawczego funkcjonowania współczesnych instytucji reso-cjalizacyjnych, form i metod pracy oraz terapii. Dlatego po-lecam ją pedagogom, pracowni-kom socjalnym i studentom.
beata świątek wojciech j. maliszewski, inetta nowosad, roman uździcki (red.), SzKoŁa w zmianie. zarząDza-nie i KomuniKacja w SytuacjacH SzKol-nych, toruń 2009, wy-dawnictwo adam mar-szałek, ss. 248.
r
ecenzowana praca zbioro-wa jest zbioro-wartościową próbą zaprezentowania problematyki funkcjonowania szkoły podlega-jącej ciągłym zmianom. Porusza zagadnienia dotyczące szkoły jako instytucji w kontekście za-rządzania i komunikacji w sy-tuacjach szkolnych. Składa się z wstępu autorstwa Wojciecha J.Maliszewskiego, Inetty Nowosad i Romana Uździckiego, czterech rozdziałów oraz bibliografii.
W części pierwszej, zaty-tułowanej Szkoła w systemie szkolnictwa, Kazimierz Uździc-ki zwraca uwagę na zależność pomiędzy jakością kształcenia a poszczególnymi obszarami przestrzeni edukacyjnej. Au-tor stara się znaleźć odpowiedź na pytania: W jaki sposób
prze-strzeń edukacyjna warunku-je wysoką jakość kształcenia w szkolnictwie wyższym zarów-no państwowym, jak i niepań-stwowym? Czy i w jaki sposób przestrzeń edukacyjna uczelni wyższych wpływa na zmianę współczesnej szkoły? Które ele-menty tej przestrzeni wywierają największy wpływ na jakość kształcenia?
Jan Franciszek Jacko w swo-im artykule analizuje rolę filo-zofii w nauczaniu zarządzania na poziomie studiów uniwersy-teckich. Katarzyna Borawska-Kalbarczyk omawia kategorie pojęciowe: informacji, wiedzy, kompetencji informacyjnych oraz ich znaczenie i wpływ na działanie uczniów w szkole.
W drugiej części książki – Szkoła wobec potrzeby zmia-ny i rozwoju – Vojtech Korima oraz Miroslav Valica prezentują problem kultury szkoły. Prze-wodnim zagadnieniem w tek-ście Inetty Nowosad jest poję-cie, rola i znaczenie ewaluacji w procesie rozwoju szkoły jako instytucji. Kazimierz Czerwiń-ski porusza wybrane aspekty i możliwości funkcjonowania
„małej demokracji” na terenie szkoły. Przywołuje przepisy prawne regulujące kwestie uczestnictwa w debacie, a tak-że przybliża warunki jej prowa-dzenia. Klaudia Błaszczyk za-jęła się podstawą programową jako narzędziem zmiany szkoły podstawowej. Roman Uździcki podjął kwestię zadań szkoły wobec wyzwań zmieniającego się rynku pracy.
Część trzecią pracy pt. Rola i znaczenie przywództwa w szko-le otwiera tekst Alicji Żywczok, w którym ukazuje rolę przy-wództwa kompetencyjnego jako jednego z czynników kształtu-jących autorytet pedagogicz-ny. Jacek Żbikowski dokonuje
64
analizy porównawczej działań menedżera i przywódcy. Swoje rozważania kończy wnioskiem:
„Zarówno menedżer, jak i przy-wódca są potrzebni współczesnej organizacji, a idealne rozwiąza-nie to takie, że menedżer jest także przywódcą” (s. 152). Mi-rosław Drzewowski zagadnienie przywództwa rozpatruje jako jedną z najważniejszych umie-jętności, która pozwala na two-rzenie silnej organizacji, jaką jest szkoła. Bogusława Błoch i Tomasz Grzyb analizują czyn-niki podwyższające i obniżające autorytet nauczyciela w oczach licealistów.
Ostatnia część omawianej skupia się na zagrożeniach i pro-blemach współczesnej szkoły.
Wojciech J. Maliszewski omawia zagadnienie kompetencyjności nauczycieli, zwracając uwagę na istniejące w szkolnictwie pro-blemy, które wynikły z braku podjęcia działań naprawczych.
Teresa Lewandowska-Kidoń – na podstawie wypowiedzi na-uczycieli i młodzieży – analizuje problem braku tolerancji.
O ukrytym programie szkoły oraz braku kompetencji nauczy-cieli jako przyczynach utrwa-lania nierówności społecznych pisze Sylwia Domagalska.
„Asertywność w szkole wyższej w ocenie studentów” to temat opracowania Teresy Zubrzyc-kiej-Maciąg.
Publikacja Szkoła w zmia-nie. Zarządzanie i komunika-cja w sytuakomunika-cjach szkolnych jest pozycją skłaniającą do re-fleksji nad funkcjonowaniem szkoły. Analizując rozważa-nia poszczególnych autorów czytelnik może poznać szkołę z różnych stron i w jej różnych zakresach. A także zmieniającą się rolę szkoły we współcze-snym świecie.
karol konaszewski