Infrastruktura i system wsparcia nowo tworzonych przedsiębiorstw w

Organy i urzędy administracji unijnej, państwowej i samorządowej funkcjonują na bazie instytucji formalnych i jednocześnie zajmują się stanowieniem prawa oraz jego wdrażaniem i egzekwowaniem. Organy te wytyczają politykę wobec przedsiębiorczości i sektora MŚP tworząc przepisy regulujące działalność przedsiębiorstw w gospodarce. Wyraźne są zarówno pozytywne jak i negatywne aspekty oddziaływania formalnych instytucji na funkcjonowanie małych przedsiębiorstw. Regulacje działalności gospodarczej oraz bariery wynikające z otoczenia prawnego zostały przedstawione w podrozdziale 4.2.3 niniejszej pracy.

W niniejszym podrozdziale skoncentrowano się na aspekcie pozytywnym związanym z prowadzeniem polityki wspierania przedsiębiorczości i tworzeniem sprzyjających uwarunkowań dla jej rozwoju. Na podstawie aktualnej polityki Unii Europejskiej oraz państw członkowskich możliwe jest wyodrębnienie systemu wsparcia przedsiębiorczości i sektora

MŚP obejmującego: podmioty udzielające wsparcia oraz różnego typu instrumenty i programy pomocowe. System ten umożliwia przyłączenie się do realizacji celów tej polityki

107 innych podmiotów i organizacji niezwiązanych z administracją publiczną. Do formalnego otoczenia instytucjonalnego przedsiębiorstw należy więc zaliczyć również te organizacje, które pośrednio przyczyniają się do osiągania celów polityki wspierania przedsiębiorczości, zarówno w ramach sektora prywatnego, jak i trzeciego sektora. Zgodnie z szeroką definicją trzeciego sektora zalicza się do niego między innymi: fundacje, stowarzyszenia i ich związki,

związki zawodowe, związki pracodawców, organizacje samorządów gospodarczych i zawodowych (izby gospodarcze, rzemieślnicze, cechy), kółka rolnicze oraz organizacje

kościelne [Wygnański 2011].

Rozwój infrastruktury wsparcia przedsiębiorstw następuje w Polsce od początku lat 90. XX wieku, a proces tworzenia tego systemu nie został jeszcze zakończony. Klasyfikacja podmiotów wsparcia sektora MŚP oparta jest na różnych kryteriach dotyczących form instytucjonalnych i organizacyjnych, typów oferowanych usług, docelowych grup wsparcia, a także etapu w rozwoju przedsiębiorstwa, na którym koncentruje się pomoc oferowana przez dany podmiot [Burdecka 2004].

W. Burdecka [2004, s. 5-6] do instytucji otoczenia biznesu zalicza: agencje rozwoju regionalnego i lokalnego, ośrodki szkoleniowo-doradcze, fundusze, organizacje reprezentujące przedsiębiorców, instytucje proinnowacyjne - centra transferu technologii, instytuty i ośrodki badawczo-rozwojowe oraz ośrodki innowacji i przedsiębiorczości, w tym inkubatory przedsiębiorczości i inkubatory technologiczne, centra naukowo-technologiczne oraz parki technologiczne.

Według K. B. Matusiaka [za: Mażewska i Bąkowski 2012, s. 11] instytucje wsparcia można zaklasyfikować do trzech grup:

• ośrodki przedsiębiorczości – zajmujące się promocją przedsiębiorczości oraz inkubacją nowych przedsięwzięć biznesowych, świadczeniem usług pomocy dla małych podmiotów gospodarczych, a także aktywizacją obszarów zmarginalizowanych i dyskryminowanych grup społecznych,

• ośrodki innowacji – koncentrujące się na świadczeniu usług proinnowacyjnych, promocji innowacyjnej przedsiębiorczości oraz przedsiębiorczości akademickiej, wsparciu współpracy nauki i biznesu oraz transferze technologii,

• instytucje finansowe – zapewniające łatwiejszy dostęp do finansowania dla nowych przedsiębiorstw.

Biorąc pod uwagę kryterium dotyczące zasięgu oddziaływania, system wsparcia sektora MŚP obejmuje trzy poziomy [Ministerstwo Gospodarki 2011]:

108 • krajowy (w tym Ministerstwo Gospodarki, PARP, Bank Gospodarstwa Krajowego), • wojewódzki (w tym urzędy marszałkowskie, regionalne instytucje finansujące), • lokalny (organizacje zarejestrowane w Krajowym Systemie Usług dla MŚP, w tym

Punkty Konsultacyjne, ośrodki Enterprise Europe Network, fundusze poręczeń kredytowych oraz fundusze pożyczkowe).

Szczególnie ważną rolę w systemie wsparcia przedsiębiorczości i sektora MŚP w Polsce powinny odgrywać ośrodki naukowe, edukacyjne i szkoleniowe, a ich zasadnicza funkcja powinna dotyczyć kształtowania postaw i umiejętności przedsiębiorczych oraz przekazywania wiedzy niezbędnej do prowadzenia działalności gospodarczej. Ośrodki te kształcąc przedsiębiorców powinny przyczyniać się pośrednio do lepszych perspektyw przetrwania podmiotów gospodarczych na rynku.

Aktualny system wsparcia sektora MŚP związany jest w dużym stopniu z przekazywaniem przedsiębiorcom publicznych środków finansowych bezpośrednio przez organy administracji publicznej lub za pośrednictwem wymienionych wcześniej organizacji. Do form pomocy publicznej w okresie objętym badaniem, a więc po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej należy zaliczyć bezzwrotne dotacje, zwolnienia z podatków i opłat, refundacje oraz udzielanie kredytów i pożyczek na preferencyjnych zasadach [Jankowska 2009, s. 26-27].

Badanie przedsiębiorstw utworzonych w Wielkopolsce w okresie od 2005 do 2011 roku wpisuje się w dwie perspektywy finansowe w ramach budżetu Unii Europejskiej: na lata 2004-2006 oraz na lata 2007-2013. W obu perspektywach istniały możliwości wsparcia procesu tworzenia i rozwoju przedsiębiorstw w Wielkopolsce w programach operacyjnych współfinansowanych z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w ramach polityki spójności. Wśród licznych podmiotów i organizacji, które odgrywają ważną rolę w systemie wsparcia sektora MŚP wyróżniono w pracy te, których działalność w szczególny sposób dedykowana jest nowo tworzonym przedsiębiorstwom i koncentruje się na pierwszym etapie ich rozwoju. Ogólny schemat systemu pomocy nowo tworzonym przedsiębiorstwom prezentuje rysunek 4.2.

109

Rysunek 4.2. Infrastruktura wsparcia nowo tworzonych przedsiębiorstw w Polsce w latach 2004-2006 i 2007-2013

Źródło: opracowanie własne

W ramach pierwszej z wymienionych perspektyw finansowych budżetu Unii Europejskiej bezpośrednim instrumentem wspierającym tworzenie nowych przedsiębiorstw w Polsce było działanie 2.5 – Promocja przedsiębiorczości, Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR). Udział w projektach finansowanych z tego źródła umożliwiał uzyskanie pomocy szkoleniowej, doradczej i finansowej, obejmującej jednorazową dotację inwestycyjną (do 5 tys. EUR) oraz wsparcie pomostowe. Projekty w ramach tego działania były realizowane przez różnego typu organizacje: stowarzyszenia, fundacje, uczelnie oraz izby gospodarcze, natomiast instytucją wdrażającą działanie 2.5 ZPORR w województwie wielkopolskim była Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Koninie.

Odpowiednikiem działania 2.5 ZPORR w kolejnej perspektywie finansowej na lata 2007-2013 jest działanie 6.2. Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL) współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego. Rolę instytucji pośredniczącej w realizacji komponentu regionalnego PO KL w Wielkopolsce pełni Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu. Przyszli przedsiębiorcy biorący udział w projektach mogą otrzymać dotację inwestycyjną do 40 tys. złotych oraz wsparcie pomostowe w okresie od 6 do 12 miesięcy od momentu rejestracji działalności. Ponadto, beneficjenci ostateczni mają również możliwość skorzystania ze wsparcia szkoleniowego i doradczego oferowanego przez instytucje i organizacje realizujące projekty w ramach tego działania.

Administracja publiczna – urzędy i agencje: • wspólnotowe • krajowe • regionalne • lokalne Budżet UE Budżet państwa

Fundusze strukturalne - Programy operacyjne, np.:

• Działanie 2.5 ZPORR

• Działanie 6.2 POKL

Pomoc publiczna

- Nowo tworzone przedsiębiorstwa - Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości - Instytucje finansowe

- Ośrodki edukacyjne/punkty konsultacyjne

Pomoc finansowa, szkoleniowa, doradcza

Nowo tworzone przedsiębiorstwa

Pomoc publiczna

110 Ważną rolę w systemie wsparcia nowo tworzonych przedsiębiorstw odgrywają powiatowe urzędy pracy przyznające osobom bezrobotnym dotacje z Funduszu Pracy na podjęcie działalności gospodarczej. Dane dotyczące efektów działań tych instytucji zostaną zaprezentowane w kolejnym podrozdziale pracy.

Badania PARP wskazują na systematyczny wzrost liczby ośrodków innowacji i przedsiębiorczości w Polsce od początku okresu transformacji. W 2012 roku istniało ich w

kraju 821, w tym [Mażewska i Bąkowski 2012, s. 13]:

• 40 parków technologicznych i 14 inicjatyw parkowych, • 29 inkubatorów technologicznych,

• 73 preinkubatory i akademickie inkubatory przedsiębiorczości, • 58 inkubatorów przedsiębiorczości,

• 69 centrów transferu technologii, • 68 funduszy kapitału zalążkowego, • 10 sieci aniołów biznesu,

• 86 lokalnych i regionalnych funduszy pożyczkowych, • 55 funduszy poręczeń kredytowych,

• 319 ośrodków szkoleniowo-doradczych i informacji.

Rysunek 4.3. przedstawia dynamikę rozwoju ośrodków innowacji i przedsiębiorczości w Polsce w latach 1990-2012. W 2004 roku ich liczba przekroczyła 500, a szczególnie widoczny wzrost liczebności dotyczy lat 2006 i 2012. Fakt ten wiązany jest z dużą liczbą zakończonych inwestycji w nowe ośrodki należące do infrastruktury wsparcia przedsiębiorczości, oddawane do użytku w ostatnich latach poszczególnych okresów współfinansowania z budżetu Unii Europejskiej [Mażewska i Bąkowski 2012]. Ośrodki wsparcia przedsiębiorczości uczestniczą w systemie dystrybucji środków z Unii Europejskiej na rzecz sektora MŚP. W niektórych programach operacyjnych przewidziane są także działania, z których bezpośrednio mogą korzystać te podmioty w celu wzmocnienia swojego potencjału organizacyjnego i zwiększenia zakresu oraz jakości świadczonych usług. Wiele instytucji i organizacji tego typu korzysta z możliwości pozyskiwania środków unijnych w obecnej perspektywie finansowania na lata 2007-2013.

111

Rysunek 4.3. Liczba ośrodków innowacji i przedsiębiorczości w Polsce w latach 1990-2012

Źródło: Mażewska i Bąkowski 2012, s. 14.

Województwo wielkopolskie znajduje się na trzecim miejscu w Polsce pod względem

liczby ośrodków innowacji i przedsiębiorczości. Według badania PARP [Mażewska i Bąkowski 2012] zidentyfikowano w tym regionie 71 tego typu ośrodków, obok pierwszego

w tej klasyfikacji Śląska – 96 ośrodków i Mazowsza – 92 ośrodki. Ze względu na dużą populację przedsiębiorstw w Wielkopolsce liczba firm przypadających na jeden ośrodek wsparcia jest stosunkowo wysoka i wynosi 5 303 podmioty gospodarcze. Stanowi to jeden z gorszych wyników na tle innych województw w Polsce. Tabela 4.7 prezentuje wybrane wskaźniki nasycenia ośrodkami innowacji i przedsiębiorczości według województw.

Województwo wielkopolskie jest zróżnicowane pod względem liczby ośrodków wsparcia przedsiębiorstw sektora MŚP funkcjonujących w różnych podregionach. Gorsze warunki dostępu do usług tego typu instytucji mają podmioty zlokalizowane na terenach wiejskich i w mniejszych miastach.

Infrastruktura wsparcia ma wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstw, jednak w polskiej literaturze brakuje badań oceniających efekty oddziaływania organizacji wsparcia przedsiębiorstw na perspektywy ich rozwoju i przetrwania [Poznańska 2008].

112

Tabela 4.7. Wskaźniki nasycenia ośrodkami innowacji i przedsiębiorczości w Polsce według województw Województwa Liczba ośrodków w 2012 roku Liczba mieszkańców na 1 ośrodek w 2011 roku Liczba firm na 1 ośrodek w 2011 roku Dolnośląskie 67 42953 4890 Kujawsko-pomorskie 43 48129 4288 Lubelskie 53 40602 3058 Lubuskie 22 45956 4747 Łódzkie 48 52799 4761 Małopolskie 68 48678 4876 Mazowieckie 92 56988 7338 Opolskie 15 68572 6504 Podkarpackie 52 40452 2906 Podlaskie 33 36010 2780 Pomorskie 51 43928 5063 Śląskie 96 48290 4619 Świętokrzyskie 24 52751 4413 Warmińsko-mazurskie 40 35681 2929 Wielkopolskie 71 48161 5303 Zachodniopomorskie 46 36806 4665

Źródło: opracowanie własne na podstawie Mażewska i Bąkowski 2012, s. 19-20. Szczegółowy wykaz ośrodków wsparcia przedsiębiorczości i sektora MŚP w Wielkopolsce znajduje się w załączniku 1 do pracy. Należy zauważyć, że system wsparcia przedsiębiorstw w Wielkopolsce nadal jest rozwijany, a wiele inicjatyw znajduje się na etapie przygotowań. Większość organizacji tego typu w Wielkopolsce korzysta z możliwości finansowania swojej działalności ze środków unijnych.

113

4.3. Struktura i dynamika populacji przedsiębiorstw tworzonych w Wielkopolsce w