Nurty badań dotyczące przetrwania przedsiębiorstw

W literaturze ekonomicznej i socjologicznej wyróżnia się najczęściej trzy główne nurty i związane z nimi koncepcje teoretyczne, dotyczące problematyki przetrwania przedsiębiorstw, wywodzące się z [Poznańska 2008, s.112; Saridakis, Mole i Storey 2008]:

• teorii zarządzania i organizacji przedsiębiorstw, • tradycji ekonomiki przemysłu oraz

• tradycji badań nad rynkiem pracy.

Koncepcje dotyczące pierwszego z powyższych nurtów związane są z kapitałem ludzkim oraz podejmowanymi przez właścicieli decyzjami strategicznymi i ograniczeniami, na które

napotykają przedsiębiorstwa, a także z ich cechami strukturalnymi, takimi jak wiek i wielkość. Drugi nurt odnosi się do kwestii zyskowności działalności przedsiębiorstwa, jego

wzrostu oraz barier wejścia i wyjścia z rynku; natomiast trzeci koncentruje się na decyzjach właściciela odnośnie zmiany formy aktywności zawodowej [Saridakis, Mole i Storey 2008].

Tabela 2.4. charakteryzuje główne nurty badań związane z problematyką przetrwania przedsiębiorstw.

40

Tabela 2.4. Główne nurty zmierzające do wyjaśnienia prawdopodobieństwa przetrwania przedsiębiorstw na rynku

Pochodzenie nurtu: podłoże teoretyczne/tradycje badawcze teoria zarządzania

i organizacji przedsiębiorstwa

ekonomika przemysłu

badania nad rynkiem pracy Determinanty przetrwania i rozwoju - czynniki finansowe - strategia przedsiębiorstwa - strukturalne cechy organizacji np. wiek, wielkość - cechy strukturalne przemysłu np. bariery wejścia na rynek i wyjścia z niego, intensywność zastosowania nowych technologii - poszukiwane na poziomie całej gospodarki, nie pojedynczych przedsiębiorstw - osoba przedsiębiorcy i jej cechy np. wiek, wykształcenie, cechy osobowości - prawdopodobieństwo przetrwania firmy pozytywnie skorelowane z cechami przedsiębiorcy Koncepcje przetrwania i rozwoju - obciążenia małych przedsiębiorstw² (ang. liability of smallness) - obciążenia nowych przedsiębiorstw (ang. liability of newness) - Ecological Economy Przedstawiciele Hannan i Freeman, Carroll, Singh, Singh i Lumsden Jovanovic, Pakes, Ericson, Geroski, Audretsch Preisendorfer, Voss Źródło: opracowanie własne na podstawie Saridakis, Mole i Storey 2008 oraz Poznańska 2011, s. 34-39.

Dociekania naukowe związane z pytaniem, dlaczego niektóre organizacje odnoszą sukces, a inne skazane są na niepowodzenie, mają długą tradycję i stanowią ważny obszar badawczy w ramach teorii organizacji. W obrębie tej teorii, jedną z najbardziej znanych koncepcji związanych z problematyką przetrwania, jest koncepcja obciążeń nowych przedsiębiorstw (ang. liability of newness) Stinchcombe’a z 1965 roku, wykorzystywana najczęściej w połączeniu z koncepcją ekologii organizacyjnej [Kale i Arditi 1998].

Badania empiryczne potwierdzają problemy nowych przedsiębiorstw w utrzymaniu się na rynku i wyższe stopy umieralności tego rodzaju podmiotów w stosunku do bardziej dojrzałych przedsiębiorstw [Timmons i Spinelli 2007, s. 86]. Według tej koncepcji problemy nowych przedsiębiorstw wynikają z braku historii działalności i są związane z koniecznością walki o reputację, uzyskanie wiarygodności, akceptację i zaufanie otoczenia. Wielu autorów postrzega problematykę obciążeń nowych przedsiębiorstw jako kwestię legitymizacji ich działalności [Nagy i Lohrke 2010, s. 185]. Można wyróżnić dwa rodzaje procesów związanych z koncepcją obciążeń nowych przedsiębiorstw [Kale i Arditi 1998]:

2

41 • zewnętrzne względem organizacji, związane z tworzeniem relacji z innymi organizacjami, dostawcami, klientami i wierzycielami, pozwalające na pozyskiwanie z otoczenia zasobów niezbędnych do funkcjonowania organizacji,

• zachodzące wewnątrz organizacji, takie jak: uczenie się, budowanie zaufania, wyznaczanie ról i współpraca członków organizacji.

Nie wszystkim nowym podmiotom udaje się przezwyciężyć typowe trudności pojawiające się na początku działalności. Ryzyko upadku jest początkowo wysokie, a dopiero z czasem zaczyna maleć. Wiąże się to ze zdolnością do utworzenia odpowiednich struktur i standardów działania przedsiębiorstwa [Oertel i Walgenbach 2009].

Wśród badań związanych z powyższą koncepcją można znaleźć i takie, które wskazują na problemy przetrwania przedsiębiorstw w nieco późniejszym okresie. Koncepcja obciążeń przedsiębiorstw w okresie dojrzewania (ang. liability of adolescence) zakłada, że nowe przedsiębiorstwa początkowo korzystają z pewnego kredytu zaufania ze strony interesariuszy. Jego spadek może poskutkować większą umieralnością w okresie dojrzewania, a nie na samym początku działalności [Nagy i Lohrke 2010, s. 186].

Obciążenia nowych przedsiębiorstw są związane również z inną koncepcją teoretyczną, potwierdzoną w badaniach empirycznych, a mianowicie z koncepcją obciążeń małych przedsiębiorstw (ang. liability of smallness). Nie tylko wiek, ale również wielkość przedsiębiorstwa wpływa na jego szanse na przetrwanie. Małe przedsiębiorstwa napotykają zazwyczaj na problemy wynikające z niewystarczających zasobów finansowych i braku wsparcia inwestorów. Nie są w stanie zapewnić sobie wystarczającej ochrony przed nieprawidłowościami w kontaktach biznesowych z większymi i silniejszymi podmiotami na rynku. Ponadto mają problemy w gromadzeniu większej ilości zapasów i przyciąganiu dobrze wykwalifikowanych pracowników, ze względu na mniejsze możliwości oferowania rozwoju kariery zawodowej w porównaniu do dużych przedsiębiorstw. Również sfera zarządzania małym przedsiębiorstwem często jest obszarem problematycznym [Kale i Arditi 1998].

Powyższe koncepcje łączone są w literaturze z teorią ekologii organizacyjnej lub ekologii populacji rozwiniętej w latach 70. XX wieku w Stanach Zjednoczonych, począwszy od publikacji pt. „The population ecology of organizations” autorstwa głównych przedstawicieli tej teorii – Hannana i Freemana [Hannan i Freeman 1977, Carroll 1984]. Koncepcja ta tłumaczy relacje pomiędzy organizacją a jej otoczeniem, przyjmując za podstawowy cel przedsiębiorstwa przeżycie i uniknięcie bankructwa [Noga 2011, s. 197].

42 Podejście ekologiczne przez dość długi czas nie cieszyło się dużym zainteresowaniem w Europie. Teoria bywa nadal poddawana krytyce za znikomą przydatność w praktyce zarządzania. Pomimo tego jest zaliczana do głównych nurtów badawczych związanych z cyklem życia organizacji w literaturze międzynarodowej dotyczącej zarządzania [Oertel i Walgenbach 2009].

W ramach podejścia ekologicznego A. Noga wyróżnia ekologiczną teorię przedsiębiorstwa stanowiącą w istocie teorię demografii przedsiębiorstw, zajmującą się procesami tworzenia, rozwoju i upadku przedsiębiorstw oraz czynnikami wpływającymi na te procesy [Dominiak 2005, s. 183; Poznańska 2008, s. 115; Noga 2011, s. 197-198].

Teoria rozwijana początkowo na gruncie socjologii, traktuje procesy demograficzne populacji przedsiębiorstw, np. gałęzi przemysłu, podobnie do zmian w populacjach biologicznych i wyróżnia funkcjonujący w otoczeniu przedsiębiorstw mechanizm selekcji, który decyduje o ich przetrwaniu [Veciana 2007, s. 49; Poznańska 2008, s.114].

Teoria ekologii organizacyjnej zawiera elementy wspólne dla innych teorii, koncepcji i podejść badawczych, w tym dla ekonomiki przemysłu [Geroski 2001] i perspektywy instytucjonalnej [Baum i Olivier 1996]. Wśród tych elementów podkreślić należy procesy konkurencji oraz legitymizacji związane z poziomem zagęszczenia przedsiębiorstw w danej populacji. Rysunek 2.2. przedstawia trzy poziomy analizy ekologicznej.

Rysunek 2.2. Poziomy analizy ekologicznej

43 Najniższy poziom analizy dotyczy cykli życia pojedynczych podmiotów. Kolejny odnosi się do procesów demograficznych zachodzących wewnątrz populacji przedsiębiorstw, a ostatni obejmuje badania ogółu populacji współistniejących na danym obszarze.