Instytucjonalne bariery funkcjonowania mikro i małych przedsiębiorstw w

Czynniki otoczenia instytucjonalnego mogą wywierać zarówno pozytywny jak i negatywny wpływ na funkcjonowanie podmiotów gospodarczych. W dotychczasowych rozważaniach położono nacisk na różnorodne formy wsparcia oraz aspekty instytucjonalne sprzyjające rozwojowi przedsiębiorczości. Głównym celem pracy była ocena wpływu wybranych czynników instytucjonalnych na zdolność do przetrwania nowo tworzonych przedsiębiorstw w województwie wielkopolskim. Na funkcjonowanie i zdolności rozwojowe podmiotów gospodarczych mogą wpływać także inne czynniki, np. związane z ogólną sytuacją makroekonomiczną kraju czy regionu, postępem technologicznym, mechanizmem konkurencji, aspektami demograficznymi, itp. Często dogłębna analiza tych obszarów pozwoli jednak na odkrycie pewnego rodzaju instytucji leżących ich podłoża. Instytucje wydają się mieć szeroki bezpośredni i pośredni wpływ na szereg procesów zachodzących w życiu społeczno-gospodarczym, dlatego coraz częściej są włączane w zakres podejmowanych badań.

Przedsiębiorstwa z terenu województwa wielkopolskiego, które wzięły udział w badaniu powstały w okresie dynamicznego rozwoju formalnego otoczenia instytucjonalnego. Miało to związek z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku oraz idącymi za tym zmianami regulacyjnymi oraz szerszymi możliwościami korzystania ze współfinansowania rozwoju przedsiębiorstw z funduszy unijnych. Jednocześnie okres od 2005-2011 roku, w którym powstawały nowe przedsiębiorstwa cechował się także stopniowym pogarszaniem się koniunktury gospodarczej.

Zmienne warunki otoczenia ekonomicznego oraz formalnego otoczenia instytucjonalnego, dokonywały się na podłożu instytucji nieformalnych związanych z otoczeniem społecznym, które charakteryzuje się dużo wolniejszą dynamiką zmian. Rysunek 5.24 prezentuje rozkład ocen respondentów dotyczących ogólnych warunków funkcjonowania mikro i małych

170 przedsiębiorstw w Wielkopolsce, a także uwarunkowań związanych z postrzeganiem przedsiębiorców w społeczności regionalnej.

Rysunek 5.24. Rozkład ocen dotyczących warunków funkcjonowania mikro i małych przedsiębiorstw w Wielkopolsce

Legenda:

A₁ - ogólne warunki funkcjonowania mikro i małych przedsiębiorstw (od 1 - bardzo złe do 5 - bardzo dobre)

A_{2 -} postrzeganie przedsiębiorcy w społeczeństwie (od 1 - bardzo negatywne do 5 - bardzo pozytywne)

A₃ - sprzyjające warunki dla kolejnych prób podejmowania działalności gospodarczej pomimo niepowodzeń - tzw. „druga szansa” (od 1 – zdecydowanie nie do 5 – zdecydowanie tak)

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań empirycznych.

Oceny dotyczące ogólnych warunków funkcjonowania są dosyć zróżnicowane, przy czym wartość mediany wskazuje na ocenę neutralną. Respondenci byli bardziej zgodni w ocenie uwarunkowań wynikających ze społecznego postrzegania funkcji przedsiębiorcy. Pomimo badań, które wskazują na konieczność poprawy wizerunku przedsiębiorców i negatywnych stereotypów zakorzenionych w świadomości Polaków odnośnie prowadzenia działalności gospodarczej, wyniki badań zaprezentowane na rysunku 5.24 skłaniają do optymizmu. Połowa respondentów uważała, że przedsiębiorcy w wielkopolskim społeczeństwie są postrzegani raczej pozytywnie lub bardzo pozytywnie, a negatywny wizerunek osób prowadzących działalność gospodarczą wskazano w niewielu przypadkach. Jest to uzasadnione z jednej strony doborem próby badawczej, gdyż respondenci korzystający z różnych form wsparcia instytucjonalnego spotykali się z reguły z pozytywnym nastawieniem

171 osób zarządzających i realizujących programy pomocy dla początkujących przedsiębiorców. Z drugiej strony natomiast ogólne uwarunkowania społeczne nawiązujące do tradycyjnego postrzegania Wielkopolan jako ludzi przedsiębiorczych i gospodarnych mogą wpływać nadal na stosunkowo sprzyjający odbiór społeczny przedsiębiorczości w tym regionie.

W świetle ocen respondentów przedsiębiorcy działający w Wielkopolsce nie powinni mieć również problemu z ponownym podejmowaniem działalności gospodarczej w przypadku wcześniejszych niepowodzeń. Opór społeczny, czy niechęć do dawania drugiej szansy i ponownej legitymizacji społecznej działalności przedsiębiorcy nie stanowi więc w świetle badań bariery dla rozwoju przedsiębiorczości w Wielkopolsce. Należy jednak podkreślić, że opinia większości respondentów nie jest poparta ich własnymi doświadczeniami w tej kwestii. Prawie 80% właścicieli biorących udział w badaniu utworzyło przedsiębiorstwo po raz pierwszy, natomiast nieco ponad 9% z nich miało wcześniejsze doświadczenia związane z trudnościami w utrzymaniu podmiotu gospodarczego na rynku.

Respondenci ocenili także bariery funkcjonowania przedsiębiorstw związane z formalnym otoczeniem instytucjonalnym. Rozkład ocen zaprezentowano na rysunku 5.25. W świetle uzyskanych wyników pierwsze dwa z wymienionych czynników stanowią największe bariery dla funkcjonowania badanych przedsiębiorstw działających w Wielkopolsce. Są to obciążenia podatkowe oraz zobowiązania wobec ZUS, a także nadmierna biurokracja i sprawozdawczość. W obu przypadkach połowa respondentów zdecydowanie zgadzała się z twierdzeniem, że czynniki te utrudniają działalność ich przedsiębiorstw. Podobnie dużym utrudnieniem dla przedsiębiorstw były skomplikowane przepisy regulujące ich działalność, w tym przepisy podatkowe. W przypadku tego czynnika połowa respondentów była raczej lub zdecydowanie w zgodzie z twierdzeniem, że tego typu regulacje niosą określone utrudnienia dla funkcjonowania utworzonych przez nich podmiotów gospodarczych. Kolejnymi czynnikami, które w znacznym stopniu ograniczały badane przedsiębiorstwa były kontrole uprawnionych organów, a także korupcja w życiu gospodarczym, przy czym większa zgoda respondentów panowała w ocenie pierwszego ze wskazanych czynników. Pozostałe trzy bariery instytucjonalne, a więc dostępność źródeł finansowania, trudności w pozyskiwaniu zamówień publicznych oraz funkcjonowanie sądownictwa okazały się relatywnie mniej uciążliwe dla badanych mikro i małych przedsiębiorstw w porównaniu do opisanych wcześniej barier, choć nadal stanowiły problem dla dużej grupy respondentów.

172

Rysunek 5.25. Rozkład ocen czynników utrudniających funkcjonowanie badanych przedsiębiorstw (w skali od 1 do 5, gdzie 1 – zdecydowanie się zgadzam, 2 – raczej się zgadzam, 3 – ani się zgadzam, ani nie zgadzam, 4 – raczej się zgadzam, 5 – zdecydowanie się zgadzam)

Legenda:

B1 - obciążenia podatkowe i parapodatkowe (np. składki ZUS)

B₂ - obciążenia biurokratyczne i sprawozdawcze

B₃ - przepisy regulujące działalność gospodarczą (np. podatkowe)

B₄ - kontrole uprawnionych organów

B_{5 -} warunki i dostępność finansowania zewnętrznego

B6 - trudności w pozyskiwaniu kontraktów/zamówień publicznych

B_{7 -} funkcjonowanie sądownictwa

B₈ - korupcja w życiu gospodarczym

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań empirycznych.

Najważniejszymi działaniami, które w opinii wielkopolskich przedsiębiorców mogłyby poprawić zdolność nowo tworzonych przedsiębiorstw do utrzymania się na rynku są przede wszystkim:

1. uproszczenie przepisów prawnych, 2. łatwiejszy dostęp do źródeł finansowania,

3. kształcenie umiejętności przedsiębiorczych na wszystkich etapach edukacji formalnej. Opinie badanych przedsiębiorców wskazują na trzy krytyczne obszary związane z otoczeniem instytucjonalnym, które odgrywają niezwykle istotną rolę w budowaniu zdolności nowo tworzonych przedsiębiorstw do utrzymania się na rynku w początkowych etapach ich funkcjonowania. Dotyczą one w pierwszej kolejności sfery skomplikowanych i często zmieniających się uregulowań prawnych, które stanowią szczególną barierę dla nowo

173 tworzonych przedsiębiorstw i osób bez wcześniejszego doświadczenia biznesowego. Finansowanie nowych przedsięwzięć i działania zapewniające łatwiejszy dostęp nowych podmiotów gospodarczych do kapitału zewnętrznego stanowią kolejny priorytet z punktu widzenia poprawy zdolności przedsiębiorstw do przetrwania. Obok aspektów prawnych i finansowych na trzecim miejscu podkreślona została rola formalnego systemu edukacji, który w większym stopniu powinien ułatwiać nabywanie umiejętności przedsiębiorczych już od pierwszych etapów kształcenia szkolnego.