Mieszkańcy badanych miast, zajmowali się nie tylko handlem i rzemiosłem, prowadzili również działalność usługową. Widoczne to było zwłaszcza przy obsłudze jarmarków i targów. Mieszkańcy zajmowali się więc prowadzeniem domów gościnnych dla przybyszów, co przynosiło znaczne dochody, tym większe, im więcej w danym mieście organizowano zjazdów handlowych.
Miasta podlaskie miały rolniczy charakter. Głównym zajęciem znacznej części mieszkańców miast była uprawa roli. Uposażenie badanych miast w ziemię w 1580 roku wynosiło odpowiednio: w Mordach 28 włók z 2 wójtowskimi, w Mokobodach 48 włók i 3 wójtowskie, w Sokołowie 86 włók, w Węgrowie 55 ½ i 2 wójtowskie, w Ciechanowcu: w części należącej do Kiszków 63 ½ włóki i 10 ½ - Szwejków, w Siemiatyczach 145 włók.693 Stan z końca XVIII wieku przedstawiał się następująco: Ciechanowiec-51 włók, Siemiatycze-100 włók 19 mórg, w Wysokiem 82 włóki.694
692 J. Maroszek. Rzemiosło….,. 88 – 191. 693 A. Jabłonowski, Podlasie…, cz. I. 694
Tendencja spadkowa w liczbie uprawnej ziemi świadczyć mogła o zmianie funkcji rolniczych miasta.
W XVI wieku, dla mieszkańców Ciechanowca rolnictwo stanowiło niemal połowę ich dochodów. Miasto miało w ten sposób zaspokojone zapotrzebowanie na żywność. Dodatkową rolę zaplecza spełniała włość ciechanowiecka składająca się z kilku szlacheckich zaścianków oraz wsi chłopskich.695 Podobnie zresztą było zapewne w pozostałych z badanych miast. Prócz uprawy roli mieszczanie zajmowali się również hodowlą bydła. Znaczna część produkcji hodowlanej była przeznaczona dla rodzimych rzemieślników.
Ludność żydowska praktycznie we wszystkich badanych miastach zajmowała się głównie arendą. Właściciele z chęcią oddawali w dzierżawę budynki użyteczności publicznej, miejsca prowadzenia działalności oraz prawo do zbierania podatków. To Żydzi prowadzili karczmy, oni też arendowali młyny.696
W 1624 roku monopol ze sprzedaży trunków w Międzyrzecu został oddany Żydowi Osierowi Jakuszewiczowi i Żydówce Osierowej Moszkowiczowej.697 Żydzi międzyrzeccy Osior wraz z żoną Gildą Zielmanówną, byli w roku 1640 arendarzami młynów. Ciechanowieccy Żydzi- Icek Józwowicz i Lejzor Dawidowicz w roku 1761 podpisali kontrakt dzierżawny na prowent z jarmarków i dochód z szynków, na kwotę 12 000 zł pol. Do arendy tej należały również cztery młyny, arendarze mieli w obowiązku w należytym porządku utrzymywać młyn i kamienie młyńskie, nie wynajmować naczyń drewnianych i żelaznych bez zgody dworu. Mieli także naznaczyć szarwarki oraz nająć szynkarza-katolika do austerii przed kościołem. Z lasów dworskich do obsługi austerii arendarze mogli dwie fury drewna swoim sprzężajem przywieźć. Szynkarze warzący piwo od korca słodu i zacierania kadki wnieść mieli do arendy po 1 zł pol., natomiast …mieszczanie, którzyby na akty weselne, pogrzebowe, Święta Wielkanocne piwo robili i wódkę pędzili powinni arendarzowi opowiedzieć się i browarne zgodzić i zapłacić za nieużyciem tego pod konfiskacją trunków tychże mieszczan.698 W 1763 zawarty został z Jankielem Notowiczem, Herszkiem Lewkowiczem Myśliborskim i Lejzorem Dawidowiczem kontrakt dzierżawny na
695
A. Jabłonowski, Podlasie….cz. I, s. 4, 84- 85.
696
J. Goldberg, Żyd i karczma miejska na Podlasiu w XVIII wieku, [w:] „Studia Podlaskie”, t. II, Białystok 1989, s. 27-35.
697
P. Aleksandrowicz, Miasto Międzyrzec…, s. 60 -80.
698
wszelkie dochody z miasta.699 W 1777 roku Tomasz Ossoliński przekazał arendę z miasta Ciechanowca i karczem wiejskich dla Lejzora Dawidowicza i jego syna Tobiasza za sumę 19 000 zł pol. Należały do niej dochody z targowe, mostowe, kramowe, żarnowe, od szynkarzów za warzenie piwa podczas jarmarków, od rzeźników, od sprzedaży soli, od trzech młynów, od austerii miejskiej i karczem we wsiach.700 Często też zawierane były również umowy o dzierżawę propinacji. W roku 1791 roku Katarzyna z Ossolińskich Jabłonowska podpisała kontrakt z żydowskimi szynkarzami o propinację wódki w określonej wysokości. Jeśliby zaś niewypędzili przyjętej liczby kadek mieli zapłacić karę. Kontrakt ten był ponawiany kilkakrotnie: w roku 1792, 1796, 1797. 701
Żydzi dzierżawili karczmy. Mieli również prawo poboru poboru: mostowego, grobelnego, brukowego, opłat od uboju bydła i garbowania skór. W roku 1624 Jan Tęczyński zezwolił Żydowi Osiorowi Moszkowiczowi i jego żonie, na arendę propinacji Międzyrzeca z karczmy w Stołpnie za kwotę 5 000 zł pol. Natomiast w roku 1667 Ślom Dawidowicz i Lewko Markowicz dostali od Izabeli Tęczyńskiej Opalińskiej propinację Międzyrzeca z wsiami za kwotę 5 000 zł pol. W 1704 roku arendarz międzyrzecki Eliasz Iliorowicz płacił za arendę 5300 tynfów. Urząd miasta przygotował również taksę opłat dla arendarzy. W roku 1668 pobierano: od waru piwa robionego 6 gr, od wozu soli przywożonego przez obcego kupca 6 gr, od wozu soli od mieszczan 3 gr, od beczki śledzi 1 gr, od wozu ryby 3 gr, od przekupnia handlującego żelazem 1 gr, od zdunów co tydzień brać mieli 1 gr, od baranów ½ gr, od sprzedawców wieprzy 1 gr, od wołów i jałówek 3 gr, od kramarzy obcych 3 gr.702
W roku 1668 Dawid Solomonowicz z żoną Leylą, zawarli kontrakt trzyletni na arendę ratusza miejskiego od panów i mieszczan za 100 zł pol., z zapisem…jeśliby sumy co miało pozostać nad budynek tedy co jest pozostawione to powinien wydać na różną potrzebę miejską.703Prócz dzierżawy budynków Żydzi międzyrzeccy otrzymywali też od dziedziców prawo do ściągania opłat za korzystanie między innymi z: bruków, grobli, placu targowego. W 1707 roku browar i młyn były dzierżawione przez Ankla Borucha za kwotę 15 tynfów.
699
AN Wrocław, Archiwum Ciechanowieckie Ossolińskich, nr 3850, k. 82.
700
MR Ciechanowiec, Archiwum Augustynowiczów-Ciecierskich z Bacik, nr III/496.
701
Tamże, nr III/497, III/498, III/499.
702
AP Lublin , Akta miasta Międzyrzeca, nr 5, k.20.
703
W roku 1783 w Starym Międzyrzecu szynkowano: 5 020 garnców gorzałki ordynaryjnej, 520 garnców anyżówki, 24 garnce alembikowej, 21 ½ garnca prostej, 1525 beczek piwa ordynaryjnego i 90 ½ beczek piwa dubeltowego. W Nowym Mieście zaś 390 garnców gorzałki i 143 beczek piwa.704