Innowacje w zakresie demokracji bezpośredniej

Współcześnie widoczne są próby uatrakcyjnienia konsultacji społecznych w taki sposób, aby zachęcić większą grupę ludzi do partycypacji w nich. Próbuje się tego dokonać za pomocą rozmaitych innowacyjnych technik mających na celu dostosowanie reguł prowadzonego dialogu do specyfiki poruszanych problemów takich jak: zagospodarowanie przestrzenne i rewitalizacja obszarów zdegradowanych oraz problematyka ubóstwa i rozwarstwienia społecznego175. Jedną z propozycji jest technika nosząca nazwę „sztuka i kreatywność” (ang. Art and Creativity). Jej uczestnicy, za pomocą rozmaitych narzędzi, wyrażają swoje poglądy oraz tworzą pomysły na temat wspólnej przestrzeni. Może być ona również zastosowana w ramach szkolnych programów edukacyjnych, angażując dzieci i młodzież, jak również poprzez fora dyskusyjne lokalnej wspólnoty oraz debaty, w których uczestniczą mieszkańcy i lokalne grupy interesu. W ramach tej techniki stosuje się rozmaite narzędzia, a są nimi: fotografie – zrobione przez uczestników, którym uprzednio rozdano aparaty fotograficzne, np. w celu zaprezentowania własnych ulubionych i najmniej lubianych

173 Y. Sintomer, C. Herzberg, G. Allegretti, A. Röcke, Learning from the South: Participatory Budgeting

Worldwide – an Invitation to Global Cooperation, Bonn 2010, s. 13.

174 Na bieżąco aktualizowana mapa budżetów obywatelskich w Niemczech: http://www.buergerhaushalt.org/en/map (28.03.2019).

60

miejsc w swoim otoczeniu; Vox Pox – krótkie wywiady z ludźmi w różnych miejscach i czasie (również radiowe i telewizyjne).

Kolejną techniką jest projektowanie partycypacyjne. Ma ona również zastosowanie w ramach problematyki zagospodarowania przestrzeni publicznej w miastach176. Składa się z trzech etapów: analizy środowiskowej, interaktywnego projektowania oraz opracowania ostatecznej koncepcji. Biorą w niej udział specjaliści z różnych dziedzin nauki (socjologowie, politolodzy, urbaniści). Projektowanie

partycypacyjne jest bardzo wymagające zarówno dla uczestników oraz organizatorów.

Uważa się, że tematy podjęte w ramach tej techniki z dużym prawdopodobieństwem zakończą się stworzeniem skutecznych rozwiązań177. Kluczową rolę odgrywa tu rzetelna informacja przekazana uczestnikom oraz ich perswazja, które wpływają na wspólnie podjęte decyzje i przyjęte rozwiązania178.

Kolejną innowacyjną techniką prowadzenia konsultacji są mapy komunalne (ang. community maps)¹⁷⁹. W ramach niej uczestnicy pracują z wykorzystaniem map. Służą one za narzędzia dla małych grup dyskutantów (3–6 osób), których zadaniem jest np. dokonanie analizy potrzeb społecznych w wymiarze zagospodarowania przestrzennego danej społeczności lokalnej. Ważnym elementem tej metody jest to, aby dyskutanci zapisywali na specjalnych kartach swoje pomysły przed rozpoczęciem dyskusji i po niej. Dzięki temu możliwe jest zaobserwowanie, jak zmianie ulegają poszczególne opinie na różne zagadnienia oraz dokonanie zestawienia priorytetowych zagadnień, w celu stworzenia ostatecznego planu działania lub wybrania konkretnego rozwiązania.

Następne innowacyjne rozwiązanie zaproponował Barber. Stworzył on nową formułę przeprowadzania referendów lokalnych. Technika ta nosi nazwę referenda wielokrotnego wyboru – prereferenda (ang. multichoice ballots) i podstawową zasadą ich funkcjonowania jest tworzenie przez wyborców rankingu własnych preferencji180. Podczas oddawania swojego głosu mieszkańcy otrzymują kartę, na której dokonują

176A. Bańka, Społeczna psychologia środowiskowa, Warszawa 2002, s. 268. Zob. H. Sanoff, Community

Participation Methods in Design and Planning, New York 2000.

177 Ibidem, s. 5.

178 Zob. H. Sanoff, Multiple Views of Participatory Design, „Focus” 2011, vol. 8, issue 1, article 7.

179 Community Engagement Toolkit, The Social Planning and Research Council of British Columbia, Burnaby 2013, s. 33.

61

gradacji np. poszczególnych inwestycji, wskazując na te, ich zdaniem najważniejsze oraz na mniej istotne. Technika ta pozwala dokładnie określić jak kształtują się priorytety lokalnej społeczności181.

Ostatnia prezentowana innowacja w zakresie partycypacji politycznej nosi nazwę storable votes, co należy tłumaczyć jako technika akumulacji głosów. Dotyczy ona procedury podejmowania decyzji np. przez mieszkańców wspólnot lokalnych w dłuższym okresie czasu i w ramach serii poszczególnych głosowań za lub przeciw. Polega ona na przydzieleniu każdemu uczestnikowi puli głosów, które może on wykorzystać w ramach sekwencji rozstrzyganych kwestii182. Przykładowo, każdy dorosły mieszkaniec gminy otrzymuje zestaw 6 głosów, które może wykorzystać w ramach 6 kolejnych głosowań. Może on swoją pulę wykorzystać w pierwszym głosowaniu lub zastosować strategię maksymalizacji użyteczności swoich głosów. W efekcie propozycjom, które nie są dla niego istotne poświęca mniej uwagi i nie oddaje na nie swoich głosów a na te, które są dla niego priorytetowe oddaje największą ich część183. Metoda akumulacji głosów pozwala nie tylko na skupieniu ich na konkretnych propozycjach, ale przede wszystkim umożliwia pokazanie ich siły184. Może ona być szczególnie pomocna w zarządzaniu samorządem terytorialnym, ponieważ pozwala jego mieszkańcom na wyrażenie w pełni własnego zdania. Casella wskazuje, że ta innowacyjna metoda pozwala grupom mniejszościowym przeforsować swój punkt widzenia w sytuacji, gdy głos przedstawicieli większości nie jest wystarczająco mocny i jednoznaczny185.

Podsumowując, przedstawione techniki partycypacji politycznej obywateli w politycznym procesie decyzyjnym stanowią przejaw rozwoju demokracji

bezpośredniej. Kwestią różnicującą je jest stopień decyzyjności uczestniczących

w nich ludzi. Nie wszystkie przedstawione techniki zakładają w pełni bezpośredni udział lokalnej społeczności w wydatkowaniu środków publicznych. Warto w tym miejscu zastosować typologię zaproponowaną przez Witkowską analizującą

181 Może ona być również stosowana w zakresie rozwiązywani konfliktów pracowniczych, czy w ramach arbitrażu w biznesie.

182 Zob. A. Casella, A. Gelman, T. R. Palfrey, An experimental study of storable votes, „Games and Economic Behavior” 2006, no. 57, ss. 123–154. Zob. A. Casella, Storable votes, „Games and Economic Behavior” 2005, no. 51, ss. 391–419.

183 Zob. Ibidem, s. 150.

184 A. Casella, A. Gelman, T. R. Palfrey, op. cit., s. 124. 185 A. Casella, op. cit., s. 417-418.

62

problematykę udziału obywateli UE w podejmowaniu i realizacji decyzji, która wskazuje na dwa rodzaje partycypacji: partycypację pośrednią, partycypację

bezpośrednią186. Mianowicie, część z przedstawionych technik stanowi przejaw

partycypacji pośredniej. W tym przypadku należy wymienić: konsultacje społeczne

oraz jeden ze sposobów organizacji budżet obywatelski określony jako „bliska partycypacja, czyli dialog o finansach publicznych”. Z kolei wśród technik, które umożliwiają obywatelom bezpośrednią partycypację są: referenda lokalne oraz budżety obywatelskie zorganizowane w ramach klasycznego modelu partycypacji

grup interesu a także funduszy komunalnych.

W odniesieniu do zaprezentowanych innowacji w zakresie partycypacji politycznej obywateli należy stwierdzić, że stanowią one zestaw technik umożliwiających im na aktywny udział w sferze polityki na poziomie lokalnym. Są one sposobami na rozwój kooperacji lokalnych społeczności z władzami samorządowymi, w których to omawiana partycypacja polityczna przybiera formę partnerstwa, co zdaniem Witkowskiej stanowi najwyższy stopione zaangażowania i współpracy¹⁸⁷. Dowodem tego jest fakt, że ich uczestnicy, zgodnie ze wskazanymi regulacjami określającymi ich przeprowadzenie, stają się aktywnym podmiotem kształtowania polityki lokalnej. W taki sposób odbywająca się partycypacja nie stanowi biernego uczestnictwa w politycznym procesie decyzyjnym, lecz wskazuje na członków lokalnej społeczności jako na podmiot współdecydujący o kierunkach rozwoju samorządu.

W odniesieniu do tematu niniejszej rozprawy, czyli analizy funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego w Łodzi, należy zwrócić szczególną uwagę na budżet obywatelski. Jest to obecnie kluczowy (przez niektórych uważny za jedyny) instrument partycypacji politycznej mieszkańców miasta w politycznym procesie decyzyjnym, co zostanie poddane analizę w dalszej części pracy.