Inteligentne specjalizacje Słowacji

Krajowa strategia inteligentnych specjalizacji RIS3 SK została zatwierdzona przez rząd słowacki w listopadzie 2013 roku. Na podstawie analizy rozwoju gospodar-czego zidentyfikowano istniejące specjalizacje - tradycyjne sektory i wskazano perspektywiczne obszary specjalizacji (czyli sektory o dużym potencjale roz-woju)¹. Jako obecne obszary specjalizacji wskazano: przemysł motoryzacyjny i inżynierii mechanicznej, elektronikę i urządzenia elektryczne, ICT i usługi oraz produkcję i obróbkę żelaza i stali. W tych branżach za najważniejsze działania prorozwojowe uznano konieczność zwiększania wartości dodanej produktów oraz wzrost skuteczności transferu technologii i aplikacyjności wyników badań w procesie produkcji. Zaproponowano także rozwój jednostek nowych

tech-1 Through knowledge towards prosperity. Research and Innovation Strategy for Smart Specialisation of the Slovak Republic, 13 November 2013.

nologii, szczególnie w dziedzinie metalurgii, inżynierii i energetyki, zwłaszcza w celu stosowania i wykorzystywania metali lekkich i nowoczesnych materiałów (m.in. kompozytowych) w produkcji branż transportowych i budowlanych, wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych i robotyki w pro-cesach produkcyjnych.

Perspektywiczne obszary specjalizacji wskazane w strategii RIS3 SK są na-stępujące:

● automatyka, robotyka i technologie cyfrowe,

● tworzenie i wzrost wartości metali lekkich i ich stopów,

● produkcja i przetwórstwo tworzyw sztucznych,

● przemysł kreatywny,

● zwiększenie wartości krajowej bazy surowcowej.

Jako najważniejsze trendy w perspektywicznych obszarach specjalizacji za-proponowano rozwój nowych technologii służących do transmisji, przetwa-rzania i przechowywania danych, wdrożenie inteligentnego systemu produk-cji oraz technologii inteligentnego zarządzania. Zaproponowano także rozwój technologii i usług dla życia i aktywnego starzenia się, czyli opieki zdrowotnej, diagnostyki i odnowy biologicznej oraz wspieranie inteligentnych technologii w przetwarzaniu surowców i odpadów w regionach występowania.

Kolejną grupą branż zidentyfikowanych w strategii są obszary specjalizacji wskazane na podstawie istniejących w kraju możliwości naukowo-badawczych.

Zauważono jednak, iż obecnie na Słowacji branże te nie stworzyły jeszcze wy-starczających warunków do ożywienia gospodarczego, co powoduje konieczność wzmocnienia więzi między badaniami naukowymi prowadzonymi w instytu-cjach B+R a sektorem przedsiębiorstw. Te przyszłościowe branże to²:

● Badania materiałów i nanotechnologii;

● Technologie informacyjne i komunikacyjne;

● Biotechnologia i biomedycyna;

● Rolnictwo i środowisko, w tym zaawansowane technologie chemiczne przy-jazne środowisku;

● Zrównoważona energetyka i energia.

W tych obszarach możliwe kierunki rozwoju opierają się m.in. na:

● badaniach i rozwoju nowych materiałów, kompozytów polimerowych i ich zastosowaniach w praktyce,

2 Hlinka M., Stratégia výskumu a inovácií preinteligentnú špecializáciu SR – prezentacja zamiesz-czona w http://www.zep.sk/get_document.php?docid=1975, dostęp z dnia 20.08.2014.

● zastosowaniu nadających się do recyklingu i biodegradowalnych tworzyw sztucznych,

● B+R w zakresie spawania i klejenia,

● B+R w poszukiwaniu i wydobyciu surowców,

● technologiach produkcji energii elektrycznej i ciepła ze źródeł odnawialnych (woda, słońce, wiatr, biomasa i energia geotermalna),

● badaniach w dziedzinie energii jądrowej z naciskiem na bezpieczeństwo, składowanie zużytego paliwa; badania reaktorów IV generacji,

● opracowaniu innowacyjnych rozwiązań umożliwiających racjonalne gospo-darowanie w rolnictwie i leśnictwie, zmniejszeniu obciążeń dla środowiska,

● opracowaniu rozwiązań w kontekście adaptacji do zmian klimatu oraz wzmocnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego.

Wdrażanie strategii inteligentnych specjalizacji RIS3 SK planuje się przepro-wadzić przy pomocy czterech instytucji. Kluczowym organem dla zarządzania realizacją RIS3 jest Rządowa Rada Nauki, Technologii i Innowacji oraz Stała Komisja Rządowej Rady ds. Nauki, Technologii i Innowacji. W celu zapewnie-nia pełnej i wszechstronnej realizacji priorytetów nauki i innowacji, w proces wdrażania zaangażowane powinny być ministerstwa i inne organy administracji centralnej. Aby wyeliminować rozdrobnienie i osiągnąć synergię, istniejące in-stytucje wykonawcze będą przekształcone w dwie oddzielne agencje: Agencję Badań i Agencję Technologii.

Główne zadania tych instytucji w zarządzaniu realizacją RIS3 są następujące.

Rządowa Rada Nauki, Technologii i Innowacji Republiki Słowackiej jest insty-tucją zarządzającą realizacją RIS3 stworzoną na zasadzie partnerstwa – państwo jest reprezentowane przez ministerstwa, sektor akademicki przez uniwersytety i Słowacką Akademię Nauk, sektor prywatny przez pracodawców, organizacje i stowarzyszenia. Jest to organ doradczy rządu Republiki Słowackiej w dziedzinie nauki i innowacji, który zatwierdza krajowe programy, projekty, plany działania, opracowuje realizację RIS3 na kolejne lata. Jej zadaniem jest także kontrola reali-zacji programów, projektów, planów, działań, zatwierdzanie planu monitorowa-nia realizacji RIS3 oraz opracowanie dokumentów, uchwał, rozporządzeń rządu Słowacji związanych z badaniami, rozwojem, innowacjami i innymi obszarami związanymi z RIS3.

Stała Komisja Rządowej Rady Nauki, Technologii i Innowacji jest instytucją koordynującą stworzoną na zasadzie partnerstwa, składającą się z ekspertów z sektora akademickiego, sektora biznesu i przedstawicieli odpowiednich orga-nów administracji państwowej w dziedzinie edukacji, zasobów ludzkich, badań

i rozwoju, innowacji i informatyzacji. Koordynuje opracowywanie dokumentów oraz ocenę realizacji programów, projektów, planów i przekazuje je do Rządowej Rady. Jej zadaniem jest także monitorowanie stanu integracji słowackiej nauki z europejską przestrzenią naukową i innowacyjną oraz monitorowanie udziału nauki słowackiej w programach innowacyjnych dla przemysłu. Ocenia ona także inwestycje publiczne w infrastrukturę B + R i ma zapewniać celowość zainwe-stowanych środków w celu zapobieżenia powielania inwestycji w infrastrukturę.

Agencja Badań jest instytucją kierowniczą, kontrolną i koordynującą w dzie-dzinie edukacji, badań i rozwoju - organizacyjnie będzie stanowić część Mini-sterstwa Edukacji, Nauki, Badań i Sportu Republiki Słowackiej. Najwyższym organem agencji będzie jej prezydium, które składać się będzie z przedstawicieli sektora akademickiego i przemysłowego w stosunku 50 : 50, a co najmniej jedna trzecia członków będzie jednocześnie członkami prezydium Agencji Techniki (i vice versa). Agencja ma zapewniać przygotowanie, ocenę programów, planów, działań i osiągnięcie synergii priorytetów RIS3. Tworzy warunki instytucjonalne dla tworzenia zespołów naukowych składających się z Słowackiej Akademii Nauk, uczelni, instytucji badawczych i przedstawicieli biznesu. Koordynuje także przygotowania, oceny programów, planów, działań oraz wyszukuje możliwości skorzystania z kapitału wysokiego ryzyka dla finansowania badań przemysło-wych.

Agencja Technologii jest instytucją kierowniczą i koordynującą działania w dziedzinie badań przemysłowych, innowacji i transferu wyników badań do praktyki. Organizacyjnie jest częścią Ministerstwa Gospodarki Republiki Sło-wackiej. Najwyższym organem agencji będzie jej prezydium, które składać się będzie, podobnie jak w Agencji Badań z przedstawicieli sektora akademickiego i przemysłowego w stosunku 50:50, a co najmniej jedna trzecia członków bę-dzie jednocześnie członkami prezydium Agencji Badań. Agencja ma zapewnić przygotowanie, ocenę programów, planów, działań w dziedzinie badań prze-mysłowych i innowacji, zwłaszcza poprzez łączenie programów badawczych i innowacyjnych programów i projektów. Tworzy warunki instytucjonalne dla tworzenia zespołów naukowych składających się z Słowackiej Akademii Nauk, uczelni, instytucji badawczych i przedstawicieli biznesu. Wyszukuje możliwości korzystania z kapitału wysokiego ryzyka w dziedzinie badań i innowacji oraz współpracuje z sektorem bankowym w sprawie ofert na finansowanie innowa-cyjnych projektów i działań.

Monitorowanie i ewaluacja

System ewaluacji wdrażania strategii inteligentnych specjalizacji na Słowacji nie został szczegółowo opisany w strategii.

Za monitoring stanu wdrażania strategii poprzez odpowiednie mierzalne wskaźniki rezultatu i oddziaływania odpowiedzialna jest Stała Komisja Rządowej Rady Nauki, Technologii i Innowacji, która będzie wspierana przez jednostki analityczne Biura Rządu Republiki Słowackiej we współpracy z centralnymi organami administracji państwa (zwłaszcza Ministerstwem Gospodarki i Mi-nisterstwem Edukacji, Nauki, Badań i Sportu). System monitorowania realizacji RIS3 obejmuje czynności metodyczne, takie jak przygotowanie dokumentów metodologicznych tworzących ramy dla wdrożenia RIS3, okresową sprawoz-dawczość dla potrzeb Rządowej Rady, Rządu Republiki Słowackiej, Komisji Europejskiej i innych podmiotów biorących udział w realizacji RIS3.

Poniżej podano przykładowe wskaźniki monitorowania realizacji celów stra-tegii RIS3 SK:

● liczba wspieranych firm,

● liczba przedsiębiorstw biorących udział w łańcuchu dostaw dla przemysłów kluczowych,

● liczba partnerstw kooperacji utworzonych między przedsiębiorstwami i jed-nostkami badawczymi,

● liczba nowych miejsc pracy,

● liczba zachowanych miejsc pracy,

● udział przedsiębiorstw wdrażających innowacje technologiczne,

● liczba nowych miejsc pracy w sektorze badawczym,

● liczba patentów i licencji powstałych wskutek praktycznego zastosowania wyników badań,

● liczba utworzonych przedsiębiorstw spin-off,

● % MŚP wprowadzających innowacje technologiczne lub produktowe,

● % MŚP wprowadzających innowacje organizacyjne lub marketingowe,

● liczba studentów studiujących kierunki preferencyjne,

● liczba przyznanych preferencyjnych stypendiów.

Regionalna strategia innowacji Kraju Bratysławskiego (Bratislavský kraj) Strategia inteligentnej specjalizacji (S3) w Kraju Bratysławskim jest istotną czę-ścią regionalnej strategii RIS3, ponieważ warunkuje ona planowanie i przyzna-wanie funduszy strukturalnych dla programu operacyjnego „Badania i rozwój”

(PO VV) w regionie³. Oddziałuje to na rozwój konkurencyjności wybranych obszarów technologicznych, nie tylko na poziomie europejskim, ale także na poziomie globalnym. Istotnym celem jest osiągnięcie masy krytycznej i trwałego rozwoju potencjału naukowo-badawczego, międzynarodowej sieci współpracy i zrównoważonego rozwoju badań i rozwoju tych branż. Definiując S3 zasto-sowano kryteria opracowane przez ekspertów S3 Wspólnotowego Centrum Badawczego w Sewilli, a także własnych kryteriów jak: udział lub koordynacja projektów 7PR, środki uzyskane z programu operacyjnego Badania i rozwój, liczba opracowanych i skomercjalizowanych patentów, współpraca z prakty-ką, liczba doktorantów, publikacji i cytowań, w szczególności komercjalizacja wyników prac badawczych w krajach UE-15, Stanach Zjednoczonych i Azji Południowo-Wschodniej. Uzyskane wyniki identyfikacji branż innowacyjnych konsultowano z przedstawicielami sektora nauki z uniwersytetów, uczelni tech-nicznych i Słowackiej Akademii Nauk.

Na podstawie określonych kryteriów zidentyfikowano w regionie Bratysławy następujące branże odpowiadające „kluczowym” technologiom (wg strategii RIS3 UE - KeyEnabling Technologies – KETs):

● materiały,

● ICT (technologie informacyjne i komunikacyjne),

● biotechnologia.

Kategoria materiały obejmuje w szczególności badania materiałów w nastę-pujących obszarach: materiały budowlane, materiały z aluminium i magnezu, tworzywa polimerowe, materiały kompozytowe, inteligentne i nano-powierzch-nie oraz diagnostykę materiałów w nanoskali. Materiały te mogą być wykorzy-stywane w wielu branżach, np. elektrotechnice, fotowoltaice, przemyśle lotni-czym, ICT i medycynie. Wyniki badań mają również bezpośrednie zastosowanie w branży motoryzacyjnej, planuje się między innymi rozwój nowych technologii spawania karoserii z aluminium.

ICT (technologie informacyjne i komunikacyjne) w regionie Bratysławy są szczególnie rozwinięte w następujących obszarach:

● bezpieczeństwo – systemy bezpieczeństwa,

● systemy nawigacyjne,

● systemy sterowania, automatyka i robotyka,

● przetwarzanie danych,

● przetwarzanie danych w chmurze.

3 Inovačná stratégia BSK. Rozvojvýskumno-vývojovej a inovačnej základne Bratislavské hosamo-správneho kraja v období 2014-2020, Bratislava, December 2012.

Znajdują one zastosowanie w oprogramowaniu, produkcji, zarządzaniu, tele-komunikacji oraz w procesach marketingowych i informatyzacji (np. edukacji, opieki zdrowotnej i administracji publicznej). Rozwój technologii informacyj-no-komunikacyjnych przyczynia się do zwiększenia zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw. W regionie daje się zaobserwować dynamiczny rozwój firm sektora ICT, czego przykładem może być spółka ESET, która staje się firmą globalną i jest jednym z liderów oprogramowania zabezpieczającego lub Sygic – firma produkująca systemy nawigacji stosowane w telefonach komórkowych z systemem Android.

Biotechnologia obejmuje w szczególności: technologie rolno-spożywcze oraz technologie biomedyczne, przy czym w Kraju Bratysławskim najbardziej rozwi-nięte są technologie badań medycznych, w szczególności: biologii molekularnej i biomedycyny, diagnoza chorób nowotworowych i monogenicznych, badania biologicznie aktywnych materiałów, biopolimerów, biokompatybilnych i biode-gradowalnych, np. implantów naczyniowych.

Celem realizacji priorytetów S3 jest tworzenie warunków do rozwoju badań i innowacji w regionie o znaczeniu europejskim w zakresie inteligentnych ma-teriałów, wybranych dziedzin biotechnologii i informatyki medycznej, mając także na uwadze kooperację z sąsiednimi regionami Wiednia i Brna.