Monitoring

We wprowadzeniu zauważono, że nie ma jednego standardowego podejścia do opracowania systemu monitorowania inteligentnych specjalizacji. Cechą wspólną wszystkich jest z pewnością konieczność śledzenia postępów realizacji działań wspierających specjalizacje a przez to także monitorowanie potencjału.

Monitoring ma też na celu sprawdzenie, czy planowane działania są właściwie

realizowane i ewoluują w pożądanym kierunku. Także w aspekcie wydatkowania środków finansowych. Co zatem powinien obejmować system monitorowania?

Na podstawie polskich i zagranicznych doświadczeń można wnioskować, że modelowy system monitoringu powinien obejmować:

1. Moduł 1 – monitorowanie podstawowych wskaźników produktu, rezultatu i wskaźników kontekstowych odnoszących się do wyznaczonych specjalizacji, bądź strategii;

2. Moduł 2 – monitorowanie aktualnego potencjału, przez co rozumie się pe-wien bieżący, aktualny stan gospodarki, w tym niszowych branż gospodarki, zasoby ludzkie, które mogą sprzyjać kreowaniu i powstawaniu nowych spe-cjalizacji;

3. Moduł 3 – monitorowanie nakładów na działania wspierające i wzmacniające inteligentne specjalizacje, obrazujących efekty tego wsparcia.

Kształt takiego modelowego systemu prezentuje poniższy rysunek.

Rysunek 4. Moduły systemu monitoringu inteligentnych specjalizacji

Moduły systemu monitorowania

Moduł 2: Monitorowanie obecnego potencjału

• Gospodarka i przedsiębiorczość

• Nisze

• Zasoby ludzkie i demografia

• Sektor publiczny

• Nauka i badania naukowe

• Itd.

Moduł 3: Monitorowanie nakładów

• RPO 2014–2020

• Programy krajowe 2014–2020

• Inne programy wsparcia

• Środki prywatne Moduł 1: Monitorowanie

wskaźników (wskaźniki produktu, rezultatu oraz kontekstowe) odnoszących się do specjalizacji

• RIS 3

• Regionalne (krajowe) inteligentne specjalizacje

Źródło: opracowanie własne.

Pierwszy z modułów odpowiada w największym stopniu zaleceniom doty-czącym monitorowania regionalnych strategii innowacji (RIS3). System mo-nitoringu strategii może w myśl zaleceń Komisji Europejskiej obejmować 3 rodzaje wskaźników:

● Wskaźniki kontekstowe – powinny ukazywać region w kontekście średniego wyniku w państwie członkowskim lub innych, podobnych regionów. Wskaź-niki te są zazwyczaj przypisane do ogólnych celów strategii;

● Wskaźniki rezultatu – wybrane dla każdej części strategii pozwalają na ocenę celów strategicznych. Wskaźniki te służą sprawdzeniu, czy działania są skuteczne i czy prowadzą do oczekiwanej zmiany;

● Wskaźniki produktu – mierzące postęp działań podjętych w celu osiągnięcia oczekiwanych wyników.

Natomiast system monitorowania nie powinien ograniczać się wyłącznie do wskaźników odnoszących się do strategii. Szczególnie w przypadku regionów, które formułowały swoje specjalizacje jako pewien byt niezależny od tych wła-śnie dokumentów.

Drugi z modułów zakłada monitorowanie istniejącego potencjału. Biorąc pod uwagę fakt, iż potencjały będą ulegały zmianie, a także zakładając powstawanie nowych nisz, które mogą zapoczątkować powstanie nowych inteligentnych specjalizacji, konieczne jest podejmowanie działań na rzecz stałego (bieżą-cego) monitorowania potencjału (na poziomie regionu lub kraju), w oparciu o charakterystykę i specyfikę wyboru dotychczasowych specjalizacji. Katalog obszarów monitorowania będzie w tym przypadku zbieżny z katalogiem analiz prowadzonych na etapie wyznaczania specjalizacji i obejmować może np. takie obszary jak gospodarka i przedsiębiorczość, zasoby ludzkie i demografia, sektor publiczny, badania naukowe i nauka, i inne.

Trzeci z modułów jest odpowiedzią na konieczność monitorowania efektów wydatkowanych środków publicznych i prywatnych w ramach poszczególnych specjalizacji. Dotyczy to jednak de facto nie tylko środków programów regional-nych, ale również programów krajowych oraz środków pochodzących z innych programów wsparcia niż wsparcie UE.

Poszczególne moduły takiego modelowego systemu monitorowania mogą mieć różną charakterystykę na poziomie regionów w odniesieniu do regional-nych inteligentregional-nych specjalizacji i na poziomie kraju, w odniesieniu do spe-cjalizacji krajowych. W przypadku regionów moduł pierwszy to wskaźniki odnoszące się do strategii innowacji oraz dodatkowo inteligentnych specjalizacji, moduł drugi to monitorowanie potencjału regionu, w tym jego struktury

go-spodarczej, zaś moduł trzeci to nakłady ponoszone na działania realizowane na terenie danego regionu. Z kolei z perspektywy specjalizacji krajowych i instytucji koordynujących politykę innowacyjną na poziomie kraju, system monitorowania odnosić może się do spójności pomiędzy poszczególnymi regionami oraz spój-ności pomiędzy regionami a poziomem kraju i świata. Z tej perspektywy moduł pierwszy systemu monitorowania może być traktowany jako element tworzenia ogólnego obrazu realizacji RIS3 w regionach. Moduł drugi odnosić może się do monitorowania potencjału poszczególnych branż i technologii, nisz, itd. (oraz potencjału poszczególnych regionów w tym zakresie) na poziomie kraju oraz na poziomie światowym. Moduł ten stanowiłby więc swego rodzaju benchmar-king potencjału. Moduł trzeci w tym znaczeniu to monitorowanie nakładów na specjalizacje krajowe i regionalne w przekroju ogólnopolskim.

Ostatnim aspektem tak zarysowanego modelowego systemu monitorowania inteligentnych specjalizacji jest charakter i zakres prowadzonego monitorin-gu w sensie momentu jego prowadzenia oraz charakteru zbieranych danych.

W pierwszym przypadku, a więc w odniesieniu do momentu, monitoring pro-wadzony w ramach modułu pierwszego i trzeciego powinien mieć charakter bieżący. Na bieżąco powinien dostarczać odpowiednich informacji służących ocenie lub po prostu korekcie podejmowanych działań. Z kolei moduł drugi może, ale nie musi mieć charakteru bieżącego. Zmiana potencjału niszowych branż czy technologii, potencjału regionu w określonym obszarze, następuje zwykle z czasem, a co za tym idzie, wymaga jedynie cyklicznego podejścia do zbierania odpowiednich danych i informacji. W drugim przypadku, charakter zbieranych danych na poziomie wszystkich trzech modułów powinien być za-równo ilościowy, jak i jakościowy. Źródłami wskaźników mogą być oficjalne bazy danych, badania ad hoc, oraz regionalne lub krajowe statystyki. Należy zwrócić także uwagę, że w odniesieniu do modułu drugiego, monitoring obejmować powinien również nie-beneficjentów podejmowanych działań.

ImpactScan

ImpactScan to metodologia monitoringowa, pozwalająca łączyć informacje o nakładach, produktach i rezultatach polityki innowacji. Składa się z 3 macierzy – w pierwszym etapie, nakłady alokowane do konkretnego celu polityki są śledzone do momentu przekazania konkretnym pośrednikom. W drugim etapie, środki otrzymane przez instytucje pośredniczące są przypisywane do konkretnych świadczonych usług. Wreszcie, trzeci etap odnosi usługi do faktycznych oddziaływań wsparcia innowacji na „motory innowacji” w obrębie firm. Dane w tym systemie pochodzą z dokumentacji agencji innowacji (w zakresie alokacji środków na cel polityki i na

pośrednika), instytucji pośredniczących (w zakresie usług świadczonych w oparciu o otrzymane środki) i firm (oddziaływanie na motory innowacji jest mierzone przez ankiety spółek). Dodatkowo, ImpactScan zbiera informacje odnośnie kontekstu innowacji w regionie z zastosowaniem zestawu 31 wskaźników (ilościowych i jakościowych) dotyczących takich parametrów jak zatrudnienie, zarządzanie lub regionalna polityka innowacji, popyt na innowacje, etc. System został opracowany w ramach projektu pilotowego finansowanego przez KE i był testowany w siedmiu regionach europejskich. System pozwala na natychmiastowe uzyskanie obrazu stanu systemu innowacji i daje możliwość porównania z innymi regionami. Jego najcenniejszą częścią jest to, że umożliwia prowadzenie różnorodnych analiz w prostym środowisku MS-Excel.²

Powyższa propozycja kształtu systemu monitorowania, w szczególności jej pierwszego modułu, znajduje potwierdzenie w pracach grupy roboczej³ formułu-jącej założenia do koordynacji systemu monitorowania i ewaluacji inteligentnych specjalizacji (RIS3) w Polsce. W ramach prac grupy roboczej sformułowano katalog wskaźników, który ma w założeniu wesprzeć regiony i instytucje koor-dynujące politykę innowacyjną na poziomie kraju w pozyskiwaniu informacji niezbędnych do monitorowania strategii inteligentnych specjalizacji w Polsce.

Na poziomie krajowym publikowany ma być katalog wybranych wskaźników w postaci corocznego raportu zawierającego dane dla wszystkich regionów, wspierające regionalne systemy monitoringu i ewaluacji. Odzwierciedla to więc pierwszy z modułów niniejszej propozycji. Jednocześnie podkreśla się koniecz-ność tworzenia raportów monitoringowych specyficznych dla interwencji regio-nalnych oraz konieczność sporządzania pogłębionych analiz. Lista wskaźników przedstawiona w podsumowaniu prac grupy roboczej została skonstruowana w oparciu o najczęściej powtarzające się cele interwencji w zakresie polityki innowacyjnej, tj.: podnoszenie innowacyjności przedsiębiorstw, wzrost wyko-rzystania wyników prac B+R przez przedsiębiorstwa, zwiększenie internacjo-nalizacji przedsiębiorstw oraz zwiększenie współpracy w systemie innowacji, w tym w ramach klastrów i sieci przedsiębiorstw. Szczegółowa analiza katalogu wskaźników potwierdza ich przydatność w procesach monitorowania, w odnie-sieniu do modułu pierwszego oraz częściowo drugiego niniejszej propozycji.

2 W oparciu o: Impactscan4innopol IMPACTSCAN: Users Guide, oraz Scinnopoli (2011). Policy Recommendations for monitoring and evaluating the impact of regional innovation policies.

3 Warsztaty realizowane były na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju przez Bank Światowy i zakończyły się przygotowaniem opracowania podsumowującego pt. Założenia dla koordynacji systemu M&E w Polsce.