Interwencja kryzysowa

Interwencja kryzysowa to szereg celowych, profesjonalnych, skoordynowanych i inter-dyscyplinarnych działań i form pomocy psychologicznej, socjalnej, medycznej i prawnej o charakterze praktycznym, doraźnym, krótkoterminowym, których celem jest udziele-nie natychmiastowej pomocy osobom, grupom i społecznościom w sytuacji kryzysowej tak, aby umożliwić odzyskanie równowagi wewnętrznej oraz przywrócenie możliwości samodzielnego radzenia sobie. Istotą interwencji kryzysowej jest profesjonalna pomoc w

sy-tuacji kryzysu (w rozumieniu psychologicznym, nie zaś potocznym). Nie każda pomoc jednostce/ interwencja w sytuacji problemowej jest interwencją kryzysową. Kryzys w rozumieniu psycholo-gicznym jest przejściowym stanem nierównowagi wewnętrznej, jest sytuacją, w której dotych-czasowe wewnętrzne sposoby radzenia sobie z problemami przestały się sprawdzać, a nowe nie zostały jeszcze wypracowane. Kryzys jest spowodowany przez sytuacje stresujące, obciążające emocjonalnie i psychicznie, choć należy zaznaczyć, że po pierwsze nie zawsze te same sytuacje u różnych ludzi wywołują kryzys, a po drugie mogą to być sytuacje o zabarwieniu zarówno ne-gatywnym, jak i pozytywnym. Kryzys może mieć negatywne konsekwencje w wielu wymiarach i aspektach życia, przyczynia się do dezorganizacji osobowości, życia rodzinnego, sfery zawo-dowej i funkcjonowania społecznego. Przy odpowiednim wsparciu, kryzys może jednak zostać rozwiązany pozytywnie – jednostka może wypracować nowe metody radzenia sobie, przełamać bariery, odnaleźć w sobie nowe pokłady autonomii, samoświadomości i możliwości życiowych, wypracować nowe umiejętności społeczne oraz poszerzyć swoje sieci społeczne, zwłaszcza sieci wsparcia. Do wydarzeń o największym potencjale kryzysowym zalicza się:

Î Kryzysy rozwojowe (przemiany), czyli sytuacje będące nieodłączną częścią życia osobistego i rodzinnego, podzielane przez większość ludzi na określonym etapie rozwoju osobistego i życia rodzinnego i społecznego: ukończenie szkoły, podjęcie/ zmiana pracy, opuszczenie domu rodzinnego, zawarcie związku małżeńskiego, narodziny dziecka, rozwód, przejście na emeryturę

Î Kryzysy losowe, sytuacyjne, incydentalne (lub traumatyczne), które pojawiają się w wyniku nieoczekiwanych zewnętrznych wydarzeń, zagrażają poczuciu tożsamości, a nawet bez-pieczeństwa, zdrowia i życia: utrata pracy, informacja o zdradzie, wypadek, gwałt, napad, katastrofa (zagrożenie życia własnego lub bliskiej osoby), śmierć bliskiej osoby, rozpoznanie poważnej choroby itp.

Î Kryzysy endogenne wywołane przez nieprawidłowe wzorce rodzinne, takie jak uzależnienie, czy przemoc w rodzinie (Leśniak, Dobrzyńska-Masterhazy 1996).

Wykorzystanie interwencji kryzysowej w pracy socjalnej z osobami

przebywającymi lub opuszczającymi placówki resocjalizacyjne i ich

rodzinami

Metodę interwencji kryzysowej stosuje się wobec każdej osoby lub grupy, która znalazła się w kryzysie. Osoby, które doświadczyły wielu stresujących, negatywnych sytuacji (przemoc, uza-leżnienia, konflikty, zaniedbywanie/wykorzystywanie dzieci) lub uczestniczyły w wydarzeniach zagrażających zdrowiu i życiu (np. wypadki, gwałty, napady, łamanie prawa, próby samobójcze), zarówno jako ofiary, jak i sprawcy są grupą szczególnie narażoną na pojawienie się kryzysu. Osoby trafiające do placówek resocjalizacyjnych, czy karnych to osoby z dużym bagażem problemów życiowych, w tym krytycznych już w momencie inkarceracji. Na to nakładają się wydarzenia ma-jące miejsce w placówkach, jak konflikty z innymi tam przebywającymi osobami, incydenty prze-mocy, akty autoagresji, samookaleczenia i próby samobójcze. Sytuacja po opuszczeniu placówki może wywołać lub utrwalić poczucie izolacji, frustracji, nieumiejętność radzenia sobie ze stresem i agresją, ponadto pojawiają się nowe problemy (w nauce/pracy, problemy rodzinne, finanso-we itd.), które mogą osłabić zdolność radzenia sobie. Z drugiej strony, klienci o których mowa mogą dopuszczać się zachowań karalnych, agresywnych, przemocowych, podejmować próby zabójstwa lub samobójstwa itp., przez co ich zachowanie może być przyczyną kryzysu u innych.

Profesjonalna i metodyczna interwencja kryzysowa jest krótkoterminowym, intensyw-nym działaniem, które jest procesem o dających się wyróżnić etapach opartym na okre-ślonych zasadach. Poniżej zostanie scharakteryzowany Siedmioetapowy model interwen-cji kryzysowej autorstwa Alberta Robertsa (1991, 2005) znajdujący szczególne zastosowanie

w pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi w kryzysie, w szczególności doświadczającymi agresji, podejmującymi próby samobójcze, sprawcami przestępstw. Jest to koncepcja uznana za jedną z najważniejszych w literaturze anglosaskiej, przedstawia ustrukturyzowany model siedmiu eta-pów, przez które klient przechodzi w drodze do stabilizacji, rozwiązania i mistrzostwa.

Etap pierwszy: planowanie i przeprowadzenie oceny kryzysu i oszacowanie

zagrożenia

Celem etapu pierwszego jest rozpoznanie kryzysu oraz oszacowanie, czy istnieje zagrożenie zdrowia lub życia klienta. Należy szybko ustalić:

• Informacje o wydarzeniu krytycznym – co wywołało kryzys, kiedy to się stało, jak długo trwało zagrożenie, kto i w jaki sposób ucierpiał. Należy również ustalić subiektywne postrzeganie przyczyn i konsekwencji kryzysu przez klienta. Ta wiedza pozwoli ostrożnie przewidzieć reakcje klienta, a także nawiązać kontakt z klientem.

• Czy i jakie jest zagrożenie i niebezpieczeństwo klienta i innych osób, w tym należy oszacować zagrożenie samobójstwem i przemocą, ustalić potrzebę pomocy medycznej, czy klient ma ja-kieś obrażenia (ale również inne choroby czy uczulenia), czy jest po spożyciu leków, narko-tyków i alkoholu. Jeśli występują powyższe zagrożenia, należy ustalić (zapytać klienta, osoby znające klienta) czy problem (próba samobójcza, incydent przemocy, spożycie leków/alkoholu/ narkotyków) wystąpił po raz pierwszy czy się powtarza (jak często występuje, jak długo trwa).

• Jaka była reakcja klienta na wydarzenie i jak dotychczas radził sobie ze stresującymi wydarzeniami.

• Czy i na kogo może liczyć klient, kto może go wesprzeć, jakie są warunki udzielenia takiego wsparcia.

Wskazówki:

• Zapytaj klienta gdzie czułby się najbezpieczniej i udajcie się w to miejsce

• Jeśli to prawda, zapewnij klienta „teraz jesteś bezpieczny”

• Poproś klienta, aby opisał wydarzenie, gdzie był, z kim, co się wydarzyło, co widział, słyszał, co powiedział i zrobił, jak zareagował, co się wydarzyło od czasu wydarzenia włączając w to re-lacje z innymi osobami

• Jeśli nie jesteś pewna/y, że klient dobrze rozumie Twoje pytania, poproś, aby je powtarzał

• Rozmawiaj również z innymi uczestnikami wydarzenia i osobami bliskimi klientowi

• Obserwuj klienta, jego reakcje, zachowanie, wygląd.

Zbieranie informacji nie kończy się na pierwszym spotkaniu, ale trwa przez cały kontakt terapeu-tyczny. Etap pierwszy zwykle przebiega równolegle z drugim.

Etap drugi: tworzenie kontaktu emocjonalnego i relacji terapeutycznej

Celem jest: nawiązanie porozumienia, zbudowanie zaufania poprzez: (1) okazanie szacunku

i akceptacji klienta, (2) zapewnienie klienta, że może zachowywać się i mówić to, co chce i może, (3) cierpliwe i aktywne słuchanie oraz (4) zapewnienie, że ma wpływ na kształt, zakres i tempo udzielanej mu pomocy. Nie bez znaczenia jest zapewnienie komfortu fizycznego i psychicznego, a także udzielanie informacji zwrotnych na pytania klienta, np. na temat stanu zdrowia i sytuacji bliskich osób lub uczestników wydarzeń.

Nie należy: potępiać, pouczać, moralizować i krytykować, udzielać rad, zakazywać, nakazywać,

uspokajać i pocieszać, naciskać na podjęcie działań i pospieszać, ignorować reakcji (np. płaczu, śmiechu), wyśmiewać bezradności, strachu ani żadnych innych emocji, składać obietnic i zapew-niać o szczęśliwym zakończeniu, odwracać uwagi, zmiezapew-niać temat, zabawiać.

Wskazówki:

• Zapewnij klienta „masz prawo czuć się zły/ zdenerwowany, więc nie bój się mówić, co myślisz”.

• Zajmij się praktycznym rzeczami jak np. opieka nad dzieckiem, wezwanie kogoś bliskiego, zorganizowanie transportu, wykonanie telefonu, a przy tym precyzyjnie składaj oferty, aby klient mógł odpowiedzieć „tak” lub „nie”.

• Zamiast mówić „cieszę się, że dzielisz się swoimi uczuciami”, mów „cieszę się, że jesteś tutaj i mo-żemy rozmawiać”. Zamiast mówić „rozumiem jak się czujesz”, mów „nie umiem sobie wyobrazić jak (źle) się teraz czujesz”. Zamiast mówić „twoja reakcja jest normalna/ zwyczajna”, mów „twoja reakcja nie jest rzadka”. Zamiast mówić „wszystko będzie dobrze”, mów „nie wszystko może być takie samo, ale może być lepiej”.

• Unikaj słów: „uczucia” (lepiej mówić o reakcjach), „dzielenie się” (nie proś o podzielenie się doświadczeniami, ale opowiedzenie o nich), „klient”/ „ofiara”/ „osoba, która ocalała” (do i o tej osobie zwracamy się tak, jak sobie tego życzy, np. po imieniu), „domniemany” mając na myśli ofiarę (zakładamy, że ktoś, kto czuje się ofiarą, naprawdę nią jest).

Etap trzeci: zidentyfikowanie głównych problemów, w tym wydarzeń

przyspieszających i wyzwalających kryzys

Na tym etapie celem jest rozpoznanie najważniejszego problemu, aby móc go rozwiązać, zwłasz-cza rozwijając umiejętności i zasoby klienta. Należy poprosić klienta o opisanie i wyjaśnienie swoich problemów oraz nadanie im priorytetów. To z kolei pomaga pracownikowi socjalnemu zrozumieć kontekst i kolejność pojawiania się krytycznych zdarzeń, klientowi wejrzeć w naturę problemu oraz poczuć się podmiotowo w rozwiązywaniu problemu, a obojgu budować relację opartą na zaufaniu. Na tym etapie można wykorzystywać metody i techniki pracy opartej na za-sobach i pracy skoncentrowanej na rozwiązaniach (szerzej w rozdz.5.5 i 5.7): pytania o wyjątki, pytania o radzenie sobie i pytania o sukcesy.

Etap trzeci i czwarty czasami pokrywają się.

Etap czwarty: zająć się emocjami i zapewnić wsparcie

Celem tego etapu jest pomoc w poradzeniu sobie z emocjami i uczuciami klienta poprzez:

Î Aktywne słuchanie – cierpliwe, empatyczne towarzyszenie w ujawnianiu emocji oraz zro-zumienie i zaakceptowanie przez klienta pewnych emocji (np. „bycie ofiarą przestępstwa nie jest twoją winą”) poprzez wykorzystanie technik:

• Zachęcania: potakiwanie głową, zwroty typu: „aha”, „tak, tak”, „czy masz ochotę powie-dzieć coś więcej?”

• Parafrazowania: „z tego co rozumiem, to…”, „z tego, co mówisz wynika, że…”

• Odzwierciedlania emocji

„

Wydajesz się być bardzo wzburzona, gdy mówisz o tej spra-wie”, „słyszę żal/ smutek/ złość w Twoim głosie, czy tak?”

• Podsumowania: „wydaje się, że najważniejszymi kwestiami, które się pojawiły dotąd są… czy czegoś nie pominęłam?”

Î Możliwość bezwarunkowego ujawnienia swoich emocji przez klienta – może to być proces nieco dłuższy, ponieważ osoby w kryzysie z trudem uświadamiają sobie emocje i pozwalają sobie na wyrażenie emocji (często im zaprzeczają, wstydzą się).

Î Uświadomienie i ujawnienie pewnych emocji (smutku, żalu, złości) jest koniecznym etapem poradzenia sobie w kryzysie, rolą pracownika socjalnego jest stworzyć okazję, zapewnić czas i miejsce, aby w bezpiecznym środowisku klient mógł przejść ten etap o najbardziej terapeutycznym charakterze.

Etap piąty: utworzyć i zgłębić możliwe rozwiązania

Celem jest rozpoznanie możliwych rozwiązań oraz poszukiwanie właściwego. Możliwe rozwią-zania powinny obejmować: (1) sieci wsparcia, czyli osoby i źródła wsparcia, z których klient może korzystać po wystąpieniu kryzysu (np. ofiara przemocy domowej może zwrócić się do bliskiej osoby lub do specjalistycznego ośrodka wsparcia), (2) rozwijanie różnych umiejętności i technik radzenia sobie, (3) pozytywne i konstruktywne myślenie, dzięki któremu klient radzi sobie z lę-kiem i stresem. Na tym etapie najważniejsze jest odzyskanie wiary i umiejętności samodzielnego rozwiązywania problemów, przy profesjonalnym doradztwie pracownika socjalnego na temat różnych, a jednocześnie realistycznych sposobów działania.

Etap szósty: implementacja planu działania

Î Wyjaśnij klientowi, co się stało i co doprowadziło do kryzysu.

Î Pomóż zastąpić nierealistyczne przekonania i negatywne myślenie opiniami i myślami re-alistycznymi i pozytywnymi.

Î Pomóż przywrócić prawidłowe funkcjonowanie poznawcze.

Î Opracuj plan postępowania w przyszłości w podobnych sytuacjach dla klienta (wraz z kon-kretnymi informacjami, które mogą być przydatne w przyszłości, numery telefonów, adresy, nazwy instytucji i organizacji).

Î Opracuj zasady dalszego kontaktu/ współpracy z klientem.

Î Sporządź dokumentację z przebiegu pomocy, w tym zapis podjętych działań oraz planu działania, tak, aby osoby włączające się w proces pomocowy wiedziały, w jakim stanie psy-chicznym był klient, jak długo trwał i czym był spowodowany kryzys, jakie działania podjął pracownik socjalny, z kim współpracowano i jakie były efekty współpracy, w jakim stanie psychicznym był klient po zakończeniu działań oraz jaki plan został ułożony.

Etap siódmy: plan i porozumienie w sprawie dalszej obserwacji, kontroli

i współpracy

Î Opracuj z klientem porozumienie w sprawie dalszych kontaktów: jaka będzie ich forma (czy osobiste, telefoniczne, czy wizyty domowe), jaka częstotliwość, zapewnij klienta, że w sytu-acjach kryzysowych (i ewentualnie innych problemów) może się zwracać o pomoc (ustal w jaki sposób, w jakich godzinach).

Î Opracuj z klientem porozumienie w sprawie dalszej pomocy terapeutycznej (czy potrzebna, u jakiego specjalisty, jak często).

W dokumencie 11 Opuszczajacy placowki i zaklady (Stron 96-100)