Model zadaniowy

Praca socjalna skoncentrowana na zadaniach (task-centred social work) to model krót-koterminowej, intensywnej, zorientowanej na rozwiązywanie problemów i realizowanie zadań pracy z klientem indywidualnym, grupą lub społecznością lokalną. Praca

zorien-towana zadaniowo to podejście bardzo praktyczne (nie zaś teoretyczne, ponieważ nie oferuje teorii wyjaśniających), polegające na metodycznym działaniu opartym na określonych zasadach: 1. Lepiej podzielić problemy na części dające się zrealizować jedna po drugiej

2. Gdy próbujemy rozwiązać problem, najważniejsze kroki podejmujemy w okresie pierw-szych dni i tygodni

3. Ograniczenie czasowe stanowi dodatkowy bodziec do działania

4. Krótkotrwały kontakt z pracownikiem socjalnym jest wsparciem zasilającym do samodziel-nego rozwiązania problemu przez klienta, ale nie uzależnia od relacji i udzielanej pomocy. Podejście zadaniowe jest specyficzne z kilku powodów, po pierwsze jest modelem stworzonym i rozwiniętym wyłącznie w obszarze pracy socjalnej, po drugie jest teorią praktyczną, oferującą konkretny model pracy z klientem, po trzecie jest modelem opracowanym zarówno przez prakty-ków, jak i naukowców oraz po czwarte jest modelem opartym na dowodach, czyli badaniach nad

skutecznością w praktyce. Podejście zadaniowe z powodzeniem jest wykorzystywane do pracy z rodzinami i w opiece nad dzieckiem, osobami starszymi, a także w opiece sądowej, w tym z oso-bami o ograniczonej wolności, czy na przedterminowym zwolnieniu, choć oczywiście metodę tę można stosować w pracy z każdym klientem, gdy: chcemy lub musimy pracować przez krótki okres, kiedy klient zmaga się z wieloma problemami oraz kiedy klient jest problemami przytło-czony, uskarża się na brak poczucia sprawstwa i kontroli nad własnym życiem. Praca z osobami opuszczającymi zakłady poprawcze i karne lub zwolnionymi warunkowo jest szczególna, po-nieważ musi przewidywać specyficzne problemy i cele pracy nałożone przez sąd, warunki takiej pracy są ograniczone (czasem dosłownie), nierzadko osoby takie są niechętne do współpracy z pracownikiem systemu pomocy. Wszystkie te trudności pokonuje praca w modelu zadaniowym (zob. Lishman 1996, Goldberg, Stanley, Kenrick 1984).

Praca socjalna skoncentrowana na zadaniu ma metodyczny i etapowy charakter, w którym wy-różnia się następujące kroki (Doel, Marsh 1992):

1. Rozpoznawanie problemów. Celem tego etapu jest ujawnienie wszystkich problemów,

które towarzyszą klientowi, aby rozpoznać zakres (nie głębokość) trudności. Należy wymie-nić wszystkie ważne problemy w opinii klienta, pracownika socjalnego i innych ważnych dla klienta osób. Choć dopuszczalne jest zaproponowanie problemów przez inne osoby, to klient pełni tu rolę decydującą. Taki przegląd problemów jest również pożyteczny w pra-cy z klientem, który nie chce współpracować. Na tym etapie można zastosować techniki:

Î Przeszukiwanie problemów (problem scanning) – technika podobna do metody

burzy mózgów polega na poproszeniu klienta o wymienienie wszystkich bez wyjątku problemów: materialnych, zawodowych, małżeńskich, rodzinnych, sąsiedzkich, emocjonalnych, psychicznych. Pracownik nie powinien dopytywać o szczegóły ani proponować rozwiązań. Warto zrobić wspólnie z klientem listę problemów.

Î Szczegóły problemu (problem details) – na tym etapie pogłębiamy wiedzę

o trudnościach. Pracownik socjalny zadaje pytania otwarte i zachęca klienta do odpowiedzi na pytania zaczynające się od „kto”, „co”, „kiedy”, „gdzie”, „dlaczego” i „jak”, a także prosi o dalsze wyjaśnienia dotyczące problemów. W ten sposób klient dzieli problem na mniejsze części.

Î Priorytetowe problemy (problem priorities) – na tym etapie pracownik z klientem

nadają priorytety problemom, aby następnie wskazać tzw. problemy celowe (max. 3 problemy wybrane z listy), nad którymi będą pracować. Podczas wyboru problemów priorytetowych warto zastanowić się:

• Czy problem jest pilny i naglący?

• Jakie są konsekwencje złagodzenia problemu?

• Jakie są szanse sukcesu na rozwiązanie problemu?

• Jakie są możliwości pracownika socjalnego i instytucji udzielenia wsparcia i pomocy w rozwiązaniu problemu?

• Jaka jest motywacja klienta do pracy nad problemem?

• Jaka jest specyfika problemu? 2. Wyznaczanie celu/ów i ram czasowych.

Î W pierwszej kolejności należy sformułować cele, przy zachowaniu zasad:

• To klient powinien zdefiniować samodzielnie cele, będzie miał większą motywację do ich realizacji

• Należy rozważyć wszelkie przeszkody i ograniczenia w realizacji celu

• Należy rozważyć czy, w jakim zakresie i jak należy pomóc klientowi w osiąganiu celu

• Cele powinny być: jasne, precyzyjne, konkretne, osiągalne i mierzalne

Î Następnie należy ustalić limit czasowy na osiągnięcie celu, przy czym również należy wziąć pod uwagę szanse na realizację celu oraz przewidzieć zagrożenia i przeszkody. Ramy czasowe motywują do działania oraz monitorowania postępów. Należy również ustalić zasady dalszej współpracy: czas trwania współpracy, liczbę i czas trwania spotkań (np. będziemy się spotykać raz w tygodniu przez trzy miesiące na godzinne spotkania).

Î Wszystkie podjęte ustalenia należy udokumentować w formie pisemnego porozumienia, warto wręczyć kopię tego „kontraktu” klientowi.

3. Planowanie zadań. Planujemy z klientem zadania, które powinny zostać wykonane, aby

zbliżyć się do celu, mają one stanowić sekwencję powiązanych ze sobą kroków. Mogą to być aktywności o różnym charakterze (poszukiwanie pracy, przeglądanie ogłoszeń w celu po-szukiwania mieszkania, odwiedzanie urzędów/instytucji, ale również przemyślenie uczuć, dokumentowanie swoich reakcji/zachowań) i mogą angażować klienta, pracownika so-cjalnego i osoby trzecie (pewne zadania można wykonywać oddzielnie „ja zrobię x, a ty y”, niektóre wspólnie „razem zrobimy x”, niektóre w relacji zależności „ja zrobię x, jeśli ty zrobisz y”). Zadania mają stanowić sekwencję w kilku krokach (Lishman 1996: 214-215):

Î Ogólny zarys zadania

Î „Zwiększenie zaangażowania”, w ramach którego pracownik socjalny prosi klienta o rozważenie korzyści z realizacji zadania oraz sam je wyjaśnia

Î „Planowanie wdrożenia zadania”, czyli omówienie szczegółów planu

Î „Analizowanie przeszkód”, czyli rozważanie wszelkich trudności oraz sposobów ich przezwyciężania

Î „Modelowanie, próby i działania praktyczne” (np. klient odbywa w obecności pracownika socjalnego rozmowę telefoniczną, pracownik może wskazać i skorygować ewentualne błędy)

Î „Podsumowanie zadania”, zadania podsumowujemy po osiągnięciu celu, ale również podsumowujemy postępy na każdej sesji.

4. Zakończenie zaangażowania. Powinno ono być przewidziane podczas ustalania ram

cza-sowych, nie może być zaskoczeniem dla klienta, następuje zwykle po ok. trzech miesiącach pracy. Przedłużenie jest możliwe, ale w wyjątkowych sytuacjach, kiedy opóźnienia w rea-lizacji zadań są niezależne od klienta (przez pracę instytucji/urzędów, chorobę, radykalną

zmianę sytuacji klienta np. bezdomność) bądź kiedy jest to klient wymagający dłuższego wsparcia pracownika (np. w przypadku osób starszych, kiedy kontakt jest bardziej długo-trwały, ale sesje mają charakter raczej rewizji zorganizowanych usług albo w przypadku osób, co do których sąd wydał nakaz prowadzenia nadzoru). Każdorazowo w takiej sytuacji należy wyznaczyć kolejne cele, terminy (ponownie na kolejne trzy miesiące), spisać poro-zumienie (czyli de facto rozpocząć sekwencję od początku).