Wpływ dopłat bezpośrednich UE na poziom życia polskich rolników
1. Istota Wspólnej Polityki Rolnej
Zadaniem Wspólnej Polityki Rolnej jest kontrola i ograniczanie pro-dukcji rolnej oraz zapewnienie rolnikom odpowiedniego poziomu do-chodów. Decyzja o prowadzeniu WPR (CAP – Common Agricultural Policy) zawarta została w Traktacie Rzymskim, powołującym Europejską Wspólnotę Gospodarczą, 25 marca 1957 r. Twórcy EWG uznali, że
rol-nia. Długi proces produkcji sprawia, że rotacja kapitału jest wolna, a koszty zwracają się znacznie później. Uznano także, że rolnictwo eu-ropejskie nie ma warunków do rozwoju w warunkach otwartej konku-rencji na rynku światowym w tym sektorze.
Artykuł 39 Traktatu Rzymskiego określił podstawowe cele wspólnej polityki rolnej. Zaliczono do nich:1
·
zwiększenie wydajności rolnictwa dla rozwoju postępu technicznego, zapewnienia racjonalnego rozwoju produkcji rolnej w sposób pozwa-lający zastosować optimum czynników produkcji, zwłaszcza pracy rąk;·
zapewnienie w ten sposób godziwego poziomu życia ludności rolni-czej, zwłaszcza poprzez wzrost dochodów indywidualnych tych, którzy pracują w rolnictwie;·
wspieranie postępu technicznego w rolnictwie;·
stabilizacja rynków;·
gwarancja i bezpieczeństwo zaopatrzenia żywnościowego;·
zapewnienie na odpowiednim poziomie korzystnych dla konsumen-tów cen żywności.Z ważniejszych postanowień Traktatu EWG należy wymienić:
·
utworzenie wspólnego rynku obejmującego rolnictwo i handel pro-duktami rolnymi (art. 38) z wykazem opłat celnych i produktów rol-nych (Pojęcie wspólnego rynku należy rozumieć jako swobodny prze-pływ towarów i czynników produkcji);·
wspólnotowa polityka rolna będzie realizowana stopniowo na zasa-dach równości, z uwagi na jej specyficzny charakter w poszczególnych krajach członkowskich (art. 40). Organizacja wspólnego rynku może przyjąć formę wspólnych zasad konkurencji, obowiązkowej koordyna-cji organizakoordyna-cji rynkowych lub innych rozwiązań najczęściej stosowa-nych w poszczególstosowa-nych krajach;·
wyłączenie rolnictwa z obowiązku konkurencji w obrotach wewnętrz-nych Wspólnoty (art. 42);·
zastosowanie procedur pomocniczych gospodarstwom, które znalazły się w niekorzystnej sytuacji ze względów naturalnych lub struktural-nych (art. 42) i gospodarstwom ulepszonym (art. 44).Realizacji tych celów miało pomóc:2
·
zlikwidowanie ceł i barier ilościowych w handlu między państwami człon-kowskimi,1 Traktat o EWG, Rzym 25.03.1957 r. art. 39.
2 Głąbicka K., Integracja europejska, Radom 2001, wyd. WSB.
·
ustanowienie wspólnego cła i polityki handlowej wobec państw trze-cich,·
usunięcie przeszkód w swobodnym przepływie osób, usług i kapitałów między krajami członkowskimi,·
zbliżenie systemów prawnych państw członkowskich w zakresie niezbęd-nym do funkcjonowania wspólnego rynku.Zasady urzeczywistniania WPR określono na konferencji Ministrów Rolnictwa (Stresa – Włochy) w 1958 r. Sprowadzały się one do:
·
preferencji dla własnych produktów rolnych,·
finansowej solidarności, tzn. finansowania tej polityki przez wszyst-kich członków, niezależnie w jakim stopniu będą korzystać z jej efek-tów (utworzono FEOGA – Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej),·
jednolitości wspólnej organizacji rynków rolnych, tzn. swobodnego przepływu towarów rolnych z jednego kraju członkowskiego do dru-giego, oraz jednolitości postępowania w zakresie handlu z krajami trze-cimi.Uzgodniono także narzędzia użycia tych zasad, a mianowicie:3
·
ochrona przed importem za pomocą ceł, opłat wyrównawczych, cen minimalnych, kwot importowych;·
subsydiowanie eksportu do krajów trzecich;·
zakupy interwencyjne na rynku wewnętrznym zapobiegające spadkowi cen poniżej poziomu gwarantowanego.W odniesieniu do poszczególnych segmentów rynku WPR przybrała wymiar następujący:
1. Dla zbóż, ryżu, cukru, mleka, przetworów mleczarskich, wołowiny, wie-przowiny, baraniny, wina stołowego, niektórych owoców i warzyw sto-suje się interwencję, tzn. wykup nadwyżek rynkowych po to, aby utrzy-mać cenę na poziomie cen gwarantowanych. Natomiast dla tych pro-duktów, które są importowane po cenach niższych niż wewnętrzne, stosuje się opłaty celne i wyrównawcze.
2. Dla drobiu, jaj, kwiatów, niektórych owoców i warzyw oraz win (poza stołowymi), wprowadzono tylko protekcję zewnętrzną (ochronę).
3. Dla przemysłu przetwarzającego rzepak, słonecznik, bawełnę, oliwki, tytoń, rośliny białkowe, zastosowano subwencje pokrywające różnice cen między cenami na rynku UE a cenami towarów z importu.
4. Producenci lnu, konopi, chmielu i nasion otrzymują ryczałtowe dopła-ty do hektara lub do ilości produkcji.
Wprowadzając powyższe zasady, ukształtowano odpowiedni system cen dla produktów rolnych. W systemie tym wyróżniono następujące rodzaje cen:
1. Cena zakupu – stosowana do zakupu interwencyjnego mięsa wieprzo-wego i wynosi ona 85 do 92% ceny bazowej.
2. Cena śluzy – stosowana do zakupu z zewnątrz mięsa wieprzowego, drobiu i jaj. Oznacza ona, że na rynek UE powyższe produkty nie mogą być wprowadzone po cenach niższych niż cena śluzy.
3. Cena bazowa – jest to cena informująca o tym, czy na rynku we-wnętrznym mięsa wieprzowego, owoców i warzyw należy podjąć dzia-łania interwencyjne.
4. Cena interwencyjna – dotyczy zbóż, ryżu, cukru, mleka, oliwy i olejów słonecznikowego i rzepakowego. Spadek cen na rynku poniżej ceny interwencyjnej i zmniejszenie popytu nakazuje urzędom interwencyj-nym dokonać skupu.
5. Cena minimalna – dotyczy skupu buraka cukrowego. Stosuje się wów-czas, gdy cena spada poniżej opłacalności produkcji. Cena minimal-na może też dotyczyć minimal-nawet wszystkich produktów, ale tylko w okre-sie przejściowym, ustalonym indywidualnie dla danego kraju.
6. Ceny kierunkowe mają zastosowanie do cielęciny, wołowiny i wina wówczas, gdy ceny tych produktów na rynku spadają poniżej cen kie-runkowych w imporcie – podnosi się opłaty celne.
7. Ceny referencyjne (kompensacyjne) – dotyczą warzyw, owoców i wina i mają zastosowanie do importu tych produktów (wyrównywanie cen artykułów importowanych do rynku wewnętrznego).
8. Ceny wskaźnikowe – dotyczą handlu hurtowego produktów wymie-nionych przy cenach interwencyjnych. Stosuje się je tylko w strefach deficytowych albo nadwyżkowych, z wyjątkiem mleka.
9. Cena wycofania (manewrowa) – dotyczy tylko owoców i jarzyn. Sto-sowane są przez organizacje rolnicze do czasowego wycofania z rynku i zmagazynowania produktów będących w nadmiarze.
10. Ceny progowe – dotyczą zbóż, ryżu, cukru, produktów mlecznych i oliwy. Są to ceny, po których na teren Wspólnoty mogą wejść te produkty z krajów trzecich, aby osiągnąć na rynku UE poziom cen wskaźnikowych.
11. Ceny przedmiotowe – dotyczą tylko tytoniu podczas zakupu na pod-stawie umowy kontraktacyjnej z rolnikiem. Jest to cena wyższa niż ta, za jaką kupiec może nabyć tytoń w imporcie.
Na konferencji w Stresie ustalono również, że główne przychody rol-ników pochodzą ze sprzedaży wytworzonych w gospodarstwie produk-tów, a więc ceny powinny być ustalone na poziomie opłacalnym dla rol-ników. Kalkulacja cen powinna się opierać na kosztach w gospodar-stwach dochodowych, co oznacza, że należy tworzyć takie gospodarstwa.
Punktem wyjścia do zmian strukturalnych były trzy dyrektywy: nr 159, 160, 161 z 1972 r.4
W ustawodawstwach poszczególnych krajów UE ustalono normy ob-szarowe w oparciu o powyższą jednostkę, z zagwarantowaniem gospodar-stwom popieranym różnych przywilejów, np. pierwszeństwa w zakupie i dzierżawie gruntów, tańszych kredytów, wyższych umorzeń zaciągniętych kredytów i innych udogodnień.
W ramach Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej ochrona środo-wiska jest jednym z priorytetów. Zgodnie z wytycznymi uchwalonymi na szczeblu UE rolnictwo powinno być wydajne i konkurencyjne, ale jedno-cześnie przyjazne środowisku i dlatego tak duży nacisk jest położony na wspieranie działalności rolniczej, prowadzonej zgodnie z zasadami ochrony środowiska naturalnego, oraz pomoc w różnych przedsięwzięciach, pozy-tywnie wpływających na różnorodność biologiczną i zachowanie tradycyj-nego krajobrazu terenów wiejskich.