Związek wypadku z pracą Ustalenie, czy wypadek miał związek z pracą rolniczą, jest niezwykle

trudne. Wynika to z faktu, że gospodarstwo rolne jest najczęściej również miejscem zamieszkania rolnika i jego rodziny. Podobnie jak w systemie

2 2 Wyrok SN z dnia 12 października 2007 r., I UK 205/07, OSNP z 2008 r., nr 23-24, poz. 361.

2 3 Wyrok SN z dnia 30 lipca 1997 r., II UKN 91/97, OSNP z 1998 r., nr 11, poz. 344.

pracowniczym, próbuje się dokonać rozdzielenia czynności tzw. „osobi-stych”, wykonywanych przez rolnika w gospodarstwie domowym, od czy-ności związanych z pracą w gospodarstwie rolnym. Zerwanie związku z pracą w gospodarstwie ma oznaczać nic innego, jak „przejście” ze sfery czynności wykonywanych w gospodarstwie rolnym do sfery czynności wy-konywanych w gospodarstwie domowym. To „przejście” ma następować w miejscu i czasie pracy na terenie gospodarstwa rolnego.

Dokonując analizy pkt 1 ust. 1 art. 11 ustawy o u.s.r. można stwier-dzić, że kwalifikację prawną wypadku przy pracy rolniczej uzyskuje na pewno takie zdarzenie (uraz, śmierć), które dotknęło ubezpieczonego rolnika nagle i zostało spowodowane przyczyną zewnętrzną, a jego dzia-łanie nastąpiło na terenie gospodarstwa rolnego lub domowego pod-czas wykonywania ubezpieczonej czynności (działalności rolniczej) okre-ślonej w art. 6 ustawy o u.s.r. Zatem nie każdy wypadek na terenie go-spodarstwa rolnego lub domowego będzie nosił znamiona wypadku przy pracy rolniczej.

Czy wypadek podczas przygotowywania posiłku dla rolnika można uznać za wypadek przy pracy rolniczej? Według Sądu Najwyższego, „... wypa-dek podczas przygotowywania posiłku dla rolnika i jego rodziny nie sta-nowi wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym, jeżeli nie nastąpił przy wykonywaniu pracy rolniczej o jakiej mowa w art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.”²⁴ W tym wypadku chodziło o poszkodowaną, która podczas mielenia mięsa doznała urazu palców dłoni poprzez włożenie ich do urządzenia mielące-go. Czynność ta była dokonywana w okresie zimowym, w momencie braku prac polowych. Gdyby jednak rolniczka uległa wypadkowi podczas przy-gotowywania posiłku regeneracyjnego dla rodziny, która w okresie letnim wykonuje ciężką pracę związaną ze zbiorem zbóż, kwalifikacja zdarzenia byłaby inna. Sąd Najwyższy już w 1979 roku uznał, że przygotowywanie posiłku do regeneracji sił rolnika i jego rodziny należy do zwykłych czyn-ności związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.²⁵

Definicja wypadku przy pracy rolniczej w art. 11 ust. 1 pkt 2-4 ustawy obejmuje ochroną ubezpieczeniową czynność pokonywania przez ubez-pieczonego drogi z mieszkania do gospodarstwa rolnego i drogi powrot-nej oraz pokonywania drogi do miejsca wykonywania poza terenem go-spodarstwa rolnego, zwykłych czynności związanych z prowadzeniem dzia-łalności rolniczej i drogi powrotnej z miejsca ich wykonywania. Jednak sama okoliczność, że wypadek zdarzył się w drodze do gospodarstwa lub

2 4 Wyrok SN z dnia 3 sierpnia 2005 r., I UK 327/04, OSNP z 2006 r., nr 9-10, poz.

163.

drodze powrotnej nie oznacza, że wypadek, jakiemu uległ ubezpieczony rolnik w tym czasie, jest wypadkiem przy pracy rolniczej. Droga ta powin-na być powin-najkrótsza lub powin-najdogodniejsza. Najdogodniejsza, czyli również droga dłuższa lub wręcz droga niedozwolona, jeśli jest ona zazwyczaj uży-wana przez rolnika, lub jeśli przejazd tą drogą powoduje oszczędność cza-su lub paliwa.

Rolnik wybierając drogę dłuższą, ale najdogodniejszą ze względów komunikacyjnych, nie zrywa jej związku z wykonywaną pracą rolniczą.²⁶ Ale należy pamiętać, że droga (najkrótsza lub najdogodniejsza) prowa-dząca do wykonywania czynności rolniczych musi być także drogą nieprze-rwaną.²⁷ Tak więc, nawet dłuższa przerwa łącząca się ze zboczeniem z dro-gi nie musi oznaczać zerwania związku z pracą rolniczą. Na przykład, przy-musowa przerwa w drodze, wynikająca z przyczyn obiektywnych i niezależ-nych od rolnika, nie wywiera żadniezależ-nych ujemniezależ-nych skutków w zakresie ochrony ubezpieczeniowej. Taką przerwą może być, między innymi, awaria sprzętu rolniczego.

Oprócz długości przerwy, ważny jest zamiar i cel przerwy. Jeśli przyczyna przerwy była życiowo uzasadniona, nie musi ona zrywać związku z pracą.

Przerwą życiowo uzasadnioną nie jest na pewno wstąpienie ubezpieczone-go do sklepu lub baru w celu spożycia alkoholu. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 stycznia 1999 r. podaje jednoznacznie, że „... ubezpieczony, który w drodze z miejsca wykonywania czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej do domu wprowadza się w stan upojenia alkoholo-wego, przerywa drogę powrotną w rozumieniu art. 11 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników”.²⁸

Ochronie prawnej podlega także ubezpieczony rolnik, domownik, pod-czas wykonywania poza terenem gospodarstwa zwykłych czynności związa-nych z prowadzeniem działalności rolniczej, albo w związku z wykonywa-niem tych czynności, a także w drodze do miejsca wykonywania tych czyn-ności, albo w drodze powrotnej. W pojęciu „zwykłe czynności” mieszczą się również te podejmowane przez ubezpieczonego w czasie pracy i miej-scu pracy, które choćby bezpośrednio miały inny cel, lecz stanowiły uspra-wiedliwienie świadczenia pracy w sposób pośredni.²⁹ Zwykłe czynności związane z prowadzeniem działalności rolniczej to także „... czynności związane ze sprzedażą działki należącej do gospodarstwa rolnego oraz nabyciem innej działki, celem poprawy struktury tego gospodarstwa, są zwykłymi czynnościami związanymi z prowadzeniem działalności rolni-czej poza terenem gospodarstwa rolnego, o których mowa w art. 11 ust.

2 6 Wyrok SN z dnia 16 kwietnia 1987 r., II URN 65/87 OSNCP z 1988 r. Nr 7-8 poz. 107.

2 7 Wyrok SN z dnia 5 września 1961 r., I CR 527/61 PIP Nr 12/1963.

2 8 Wyrok SN z dnia 27 stycznia 1999 r., II UKN 421/98, OSNP z 2000 r., nr 6, poz. 242.

2 9 Wyrok SN z 19 września 1979 r., III PZP 7/79, OSPiKA z 1980 r. Nr 10, poz. 191.

1 pkt 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników”.³⁰ Podobnie „... wypadek ubezpieczonego przy prowadzeniu pomiaru gruntów rolnych, w celu rozdzielania działalności rolniczej od działalności nierolniczej, jest wypadkiem przy pracy rolniczej”.³¹

Czynnościami poza terenem gospodarstwa, które mogą być objęte ochroną „wypadkową”, są również prace w ramach tak zwanej pomocy sąsiedzkiej. Czym charakteryzuje się pomoc sąsiedzka i jak ją można zde-finiować? Pomoc sąsiedzka charakteryzuje się wzajemnością i nieodpłat-nością. Musi ją świadczyć rolnik rolnikowi. Wzajemność oznacza, że na-stąpi wymiana nakładów pracy pomiędzy gospodarstwami. Sentencja wy-roku Sądu Najwyższego z 1999 wy-roku wyjaśnia, że „... świadczenie przez ubezpieczonego rolnika pomocy sąsiedzkiej, przyjętej wzajemnie w wa-runkach lokalnych na rzecz sąsiada prowadzącego działalność rolniczą, jest objęte ochroną ubezpieczeniową z art. 11 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst:

Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), także wtedy gdy sąsiad nie podlega ubezpieczeniu wypadkowemu w związku z ustalonym prawem do emery-tury lub renty”.³²

Organ rentowy KRUS, przy ocenie dowodów zebranych w związku z wypadkiem zgłoszonym przez ubezpieczonego, ma dużą swobodę uzna-nia lub nieuznauzna-nia zdarzeuzna-nia za wypadek przy pracy rolniczej. Takie po-dejście organu rentowego powoduje, że zgłaszający wypadek będą starali się tak podawać okoliczności zdarzenia, aby były one jak najbardziej zgodne z definicją wypadku przy pracy rolniczej. Dlatego duża liczba spraw z ty-tułu wypadków przy pracy rolniczej jest rozstrzygana przez sądy. Niejed-nokrotnie wyroki kolejnych instancji dotyczące tego samego zdarzenia są różne. Orzecznictwo w sprawie wypadków przy pracy rolniczej jest bogate.

Jednak brak w polskim prawie precedensu powoduje, że w podobnych sprawach zapadają odmienne wyroki.