Wpływ dopłat bezpośrednich UE na poziom życia polskich rolników
3. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013
Wszystkie działania współfinansowane ze środków UE zostały opu-blikowane w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2007-139 i nazwane „Programem rolnośrodowiskowym”. Na jego reali-zację przewidziano 2,3 mld euro. Trzeba bowiem wziąć pod uwagę, że rolnik dbający o ochronę środowiska musi np. podejmować specjalne działania agrotechniczne, co podnosi koszty jego działalności, a jedno-cześnie zgodzić się na to, by ograniczyć zużycie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, co pozbawia go części dochodu, bo osiąga mniejsze plony niż w wypadku prowadzenia intensywnej produkcji. Aby zrekompensować rolnikom te straty, ARiMR wypłaca im w czasie reali-zacji tego programu, czyli przez pięć lat, pomoc finansową. Jej wysokość uzależniona jest od rodzaju pakietu i wariantu realizowanego w gospo-darstwie.
8 Dane za: Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa dostępne na stronie internetowej: www.arimr.gov.pl.
9 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Ministerstwo Rolnic-twa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2007, dostępny na stronie: www.minrol.gov.pl.
Paleta wsparcia, jakie można otrzymać wdrażając w swoim gospodar-stwie Program rolnośrodowiskowy w ramach Programu Rozwoju Obsza-rów Wiejskich na lata 2007-2013, jest bardzo szeroka. Obejmuje bowiem dziewięć pakietów, a w każdym z nich jest kilka możliwych wariantów.
W 2012 roku rolnicy mogli składać wnioski o płatność w ramach nastę-pujących pakietów rolnośrodowiskowych:10
·
Pakiet 1. Rolnictwo zrównoważone;·
Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne;·
Pakiet 3. Ekstensywne trwałe użytki zielone:– Wariant 3.1.1. Ekstensywna gospodarka na łąkach i pastwiskach – tylko wnioski kontynuacyjne z lat 2008-2010;
– Wariant 3.1.2. Ekstensywna gospodarka na łąkach i pastwiskach na obszarach Natura 2000 – wnioski pierwszoroczne i kontynuacyjne;
·
Pakiet 4. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodni-czych poza obszarami Natura 2000;·
Pakiet 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodni-czych na obszarach Natura 2000;·
Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rol-nictwie;·
Pakiet 7. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie;·
Pakiet 8. Ochrona gleb i wód;·
Pakiet 9. Strefy buforowe.W ramach działania: Odnowa i rozwój wsi, gminy mogą ubiegać się o pieniądze, m.in. na: remonty dachów i elewacji kościołów, remonty i budowę świetlic wiejskich, centrów kultury, placów zabaw, zagospodaro-wanie centrów wsi, budowę bibliotek, wyremontozagospodaro-wanie gminnych ośrod-ków kultury, budowę ścieżek rowerowych, miejsc rekreacji, obiektów spor-towych oraz organizację imprez kulturalnych, sporspor-towych i promujących walory wsi.11 Ponad 24 mln zł łącznie pochłoną inwestycje, które do 2013 roku powstaną dzięki unijnemu Programowi Rozwoju Obszarów Wiejskich w ramach działania: Odnowa i rozwój wsi. Dodatkowo polscy rolnicy mogą się ubiegać o przyznanie dofinansowania ze środków UE na:
·
rozpoczęcie działalności gospodarczej,·
zalesianie gruntów rolnych,·
ułatwianie startu młodym rolnikom,·
modernizację gospodarstw rolnych,1 0 www.arimr.gov.pl
1 1 W ramach działania Odnowa i rozwój wsi do końca 2013 roku zrealizowanych
·
dotacje na energię odnawialną,·
farmy wiatrowe.Polskie gospodarstwa zajmują ósme miejsce w Unii Europejskiej pod względem kosztu uzyskania jednostki wartości dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego (DzRGR). Ta kategoria dochodowa jest nadwyżką ekonomiczną odzwierciedlającą zrealizowaną opłatę za zaangażowanie w gospodarstwie rolnym czynników wytwórczych, będących własnością rodziny rolnika (pracy, ziemi i kapitału). Najniższy koszt uzyskania 1 euro DzRGR poniosły gospodarstwa greckie (0,98 euro), a najwyższy gospodarstwa szwedzkie (15,28 euro). Dla polskich gospodarstw para-metr ten wyniósł 2,11 euro, gdy średni dla Unii Europejskiej to 2,80 euro.
Źródło: L. Goraj, Polskie rolnictwo w UE, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywno-ściowej – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2006.
Włochy 19,8
Hiszpania 21,6
Holandia 25,0
Belgia 26,9
Malta 31,6
Grecja 32,7
Polska 35,1
Portugalia 36,9
Litwa 37,8
UE 37,8
Cypr 39,6
Austria 42,5
Francja 47,8
Niemcy 49,1
Luksemburg 50,0
Łotwa 50,1
Irlandia 52,4
Estonia 53,2
Słowenia 56,2
Wielka Brytania 56,6
Węgry 56,7
Dania 61,3
Finlandia 69,5
Czechy 72,5
Szwecja 77,4
Tabela 4 Udział dopłat w dochodach gospodarstw rodzinnych % – rosnąco wg państw członkowskich UE
Podsumowanie
Na tle państw członkowskich UE polskie rolnictwo ma stosunkowo wysoką rentowność, co wynika przede wszystkim z niskich kosztów pracy na polskiej wsi. Niskie koszty pracy oznaczają jednak niskie dochody rol-ników. Wieś, dążąc do podniesienia dochodów, będzie odchodziła od produkcji rolnej, pozostawiając jednak gospodarstwa, które korzystać będą ze wsparcia dopłat bezpośrednich. Proces ten wymusi wzrost kosztów pra-cy w rolnictwie, a tym samym rentowność będzie spadać. Dochody rolni-ków będą więc stale uzależnione od Wspólnej Polityki Rolnej.
Po wejściu Polski do Unii Europejskiej dochody gospodarstw rolnych wyraźnie wzrosły. Złożył się na to zarówno wzrost dochodów z produkcji rolnej, jak i rosnące dopłaty bezpośrednie. Do ich otrzymywania upraw-nionych jest 1,375 miliona rolników, a przeciętny rolnik otrzymał (rozli-czenia na dzień 30 czerwca 2011 r.) ok. 9 310 zł.
W roku 2012 łącznie z tytułu płatności bezpośrednich polscy rolnicy mogą otrzymać kwotę ok. 3,4 mld euro. Wnioski o przyznanie dopłat bez-pośrednich, ONW i rolnośrodowiskowych złożyło 1,361 miliona rolników;
727,5 tys. ubiega się również o wsparcie z tytułu prowadzenia działalności rolniczej w niekorzystnych warunkach lub trudnym terenie – tzw. dopłaty ONW, a ponad 114 tys. złożyło wnioski o płatności rolnośrodowiskowe.12 Dopłaty te stanowią istotne wsparcie finansowe dla gospodarstw domo-wych polskiej ludności utrzymującej się z rolnictwa.
Unijne dofinansowanie polskiego rolnictwa pozwoliło zapomnieć o systemie PGR-ów, który po likwidacji w latach 90-tych XX w. doprowa-dził do marginalizacji dużej części zatrudnionych w tej instytucji. Ta gru-pa pozostaje nadal w jaskrawej asymetrii socjalnej w stosunku do pobiera-jących dopłaty.
Streszczenie
Artykuł poświęcony jest realizacji Wspólnej Polityki Rolnej na obszarze Unii Europejskiej. Od 2004 r. polskie rolnictwo również jest objęte zasada-mi tej polityki. Wszystkie działania współfinansujące polskie rolnictwo ze
środków UE w okresie 2007-2013 zostały opublikowane w Programie Roz-woju Obszarów Wiejskich (PROW). Celem artykułu było ukazanie roli dopłat bezpośrednich ze środków UE, jakie otrzymują polscy rolnicy do swojej działalności. Mają one na celu wyrównywanie warunków rozwoju i zapewnienie odpowiedniego poziomu życia mieszkańcom wsi. W tym celu scharakteryzowano stawki dopłat bezpośrednich za lata 2008-2011.
Dopłaty te stanowią istotne wsparcie finansowe dla gospodarstw domo-wych polskiej ludności utrzymującej się z rolnictwa. Artykuł opisuje to dodatkowe źródło dochodów gospodarstw rolnych, które po wejściu Pol-ski do Unii EuropejPol-skiej wyraźnie wzrosły.
Katarzyna Głąbicka – profesor nadzwyczajny Wydziału Ekonomicznego Uniwersytetu
Technologiczno-Humanistycznego im. K. Pułaskiego w Radomiu.
Wykładowca polskiej i europejskiej polityki społecznej.
Autorka 250 publikacji naukowych oraz kilkunastu książek poświęconych polityce społecznej Unii Europejskiej,
m.in. Europejska przestrzeń socjalna (2002), Socjalny wymiar Europy (2006), Prekursorzy socjalnego wymiaru Europy (2010),
Europejski model socjalny (2012).