Ambasador Farmacji, Honorowy Przewodniczący Zespołu Sekcji Historii Farmacji PTFarm
Adres do korespondencji: Jan Majewski, Apteka „Pod Złotym Lwem”, Stary Rynek 75, 61772 Poznań, email: majewscy@aptekapodzlotymlwem.com.pl
po II wojnie światowej. To prawdziwa esencja za
gadnień prawnoadministracyjnych i organizacyj
nych systemu ochrony zdrowia! Autorka z właściwą sobie dociekliwością przedstawiła zwięźle zmiany i reformy w odpowiednich przedziałach czasowych od 1945–1947 do 1996–2005 (Narodowy Program Zdrowia: reformy ubezpieczenia, Kasy Chorych, przejście finansowania ochrony zdrowia z systemu budżetowego do ubezpieczeniowego, ustawą „O po
wszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Fundu
szu Zdrowia” z 23 stycznia 2003 r. – zastąpienie 17.
Regionalnych Kas Chorych). Zmiany, reorganizacje i konsekwencje ich wejścia w życie zostały zapre
zentowane przejrzyście z wyakcentowaniem ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. i 6 września 2001 r. Idea merytoryczna działalności apteki jako „zakładu przeznaczonego do zaopatrywania ludności w leki, artykuły sanitarne i inne używane w celu rozpo-znania, leczenia i zapobiegania chorobom wśród ludzi i zwierząt” albo placówki ochrony zdrowia publicznego, w której osoby uprawnione świadczą usługi farmaceutyczne, wśród których jest „wy-dawanie produktów leczniczych i wyrobów me-dycznych oraz sporządzanie leków recepturowych […] i aptecznych” pozostała niezmieniona (s. 40).
Kolejne rozdziały: „Podstawy obrotu lekami i ich asortyment w aptekach” (5) oraz „Etapy or
ganizacji instytucji tworzących i prowadzących ap
teki ogólnodostępne na Podkarpaciu” (rozdział 6), najkrócej ujmując, obrazują „zmagania” farmaceu
tów z zaopatrzeniem aptek w leki,; przedstawiają zmiany w asortymencie leków produkowanych w kraju lub sprowadzanych z importu, a rozpro-wadzanych przez apteki i hurtownie farmaceu-tyczne (s. 41); nadto zapoznajemy się z wprowa
dzaniem leków na nasz rynek i składowaniu leków.
Autorka sporo miejsca poświęca etosowi naszego zawodu w czasach trudnych, powojennej pomocy UNRRA, polonijnej, udziałowi Kościoła i ogranicze
niom w dostępie do leków w obrocie aptek polskich (lata 1944–1950) oraz prezentuje zmiany na rynku leków i preparatów, jak i przepisów regulujących dynamikę gospodarcza i zawodową 2 poł. XX w.
(por. wydanie Farmakopei Polskiej III). O „Ce
farmie” i podległych mu terenowych przedsię
biorstwach prowadzących hurtownie i apteki na Podkarpaciu i tym, co nastąpiło po prywatyzacji…
(s. 56–59).
Następnie Autorka przytacza definicje i pojęcia z komentarzem i obowiązującymi zapisami legisla
cyjnymi w prawie unijnym, tj. od 1 maja 2004 r., kiedy Polska weszła w struktury Unii Europejskiej („Podstawowe definicje apteki i towarzyszących jej pojęć” – rozdział 7).
„Służba farmaceutyczna Podkarpacia w zna
czących okresach historycznych” (rozdział 8).
W czterech okresach, z koniecznym odwołaniem
do rozporządzeń z międzywojnia i okupacji (a tak
że ustawodawstwa austriackiego sprzed 1918 r.) omówiono zadania służby farmaceutycznej na tere
nie ziemi rzeszowskiej (II Rzeczypospolita i okupa
cja – prywatne apteki ogólnodostępne lub działające w organizacjach ubezpieczeniowych [Kasy Cho
rych], na terenie Ukrainy Zachodniej apteki zostały upaństwowione [1939–1941]; 1944–1950 placów
ki prywatne z perspektywą utworzenia państwo-wej sieci zaopatrzenia w leki – s. 64; 1951–1988 – apteki państwowe – deficyt środków leczniczych, brak środków na zakupy dewizowe, słaby roz
wój krajowego przemysłu farmaceutycznego; lata 1989–2004 – „wolność gospodarcza”, apteka staje się „placówką handlową”). W tym miejscu pozwo
lę sobie na bardzo osobistą refleksję: zanika „duch starej apteki”.
„Informacja o leku” (rozdział 9), to przegląd publikacji o lekach (zwłaszcza nowych) wprowa
dzanych do obrotu dla szerokiego grona pracow
ników służby zdrowia („Terapia i Leki”, „Infor
mator Naukowy”, „”Informatory Terapeutyczne”,
„Informator” [wyd. Krajowy Związek Spółdziel
ni Farmaceutycznych i Chemicznych], „Informator o lekach produkcji spółdzielczej” [Centralny Zwią
zek Spółdzielczości Pracy], „Vademecum Fitotera
pii” [1956, monografia – Ministerstwo Przemysłu Rolnego i Spożywczego, Zarząd Przemysłu Zielar
skiego], „Negwer” [M. Negwer, „Organicchemi
cal drugs and their synonyms”, t. I, II, 1987], „Leki współczesnej terapii” (autorstwa J.K. Podlewskiego, A. ChwalibogowskiejPodlewskiej, 1957 i kolejne]
czy publikacje na łamach „Farmacji Polskiej”). Od chwili, gdy apteki zostały zobligowane do infor-matyzacji i dostępu do sieci internetowej… (s. 73) sytuacja uległa diametralnej zmianie, acz po publi
kacje papierowe sięgają do dziś najmłodsi adepci na
szego zawodu.
„Standardy zaopatrzenia farmaceutyczne
go w Polsce na tle stanu odnośnej wiedzy w latach 1944–2004” – świetny rozdział (10)! Uwarunko
wania historyczne, funkcjonowanie rynku lekowe
go od strony administracyjnoprawnej, nadzór nad lekiem („Urzędowe Spisy Leków”) i gospodarką le
kami na przestrzeni kilkudziesięciu lat – L. M. Czyż przeprowadziła z właściwym sobie „zębem”. Z po
dziwem patrzę na Jej znajomość regulacji prawnej w tym zakresie.
Podmioty gospodarcze „na rynku” producen
tów leków w Polsce, z uwzględnieniem ekonomii i zmieniającej się sytuacji w ramach grup ekono
micznobiznesowych, to zagadnienia podjęte w ko
lejnym rozdziale książki („Krótka charakterystyka producentów środków farmaceutycznych w Pol
sce i na Podkarpaciu”). Historia wybranych zakła
dów przemysłu farmaceutycznego, przekształce
nia technologiczne i strukturalne w sektorze leków
R E C E N Z J A
przed i po transformacji kraju. Tu ciekawostka. Czy wiecie Państwo, ile wytwórni leków zatrudniają
cych powyżej 49 osób istniało w Polsce w przeded
niu naszego wejścia do UE? Odpowiedź znajdzie
cie na str. 105!
W oparciu o wystąpienia i dokumenty źródło
we, co na pewno dodaje „smaczku” temu rozdzia
łowi („Apteki oraz instytucje wokół aptekarskie (hurtownie) i źródła zaopatrzenia farmaceutycz
nego na Podkarpaciu”), przedstawione zostały co najmniej „dziwne” decyzje administracyjne nie tylko w pierwszych latach powojennych. Później, tzn. po 1955 r., było inaczej, nie znaczy zaraz lepiej (por. zarządzenia i rozporządzenia ówczesnego Mi
nistra Zdrowia – s. 124–126). Kolejne reorganiza
cje w branży w latach 70.90. ub. wieku w zakresie opieki zdrowotnej, dzięki wysiłkom farmaceu-tów zatrudnionych przede wszystkim w jednost-kach organizacyjnych „Cefarmu”, doprowadziły do uzyskania właściwego, podstawowego zaopa-trzenia aptek w podstawowe środki farmaceutycz-ne (s. 129). Problemy finansowe przemysłu farma
ceutycznego i dyskusje wokół zaopatrzenia aptek pozostały. Zmiana stosunków gospodarczych po 1989 r. przyniosła w przemyśle farmaceutycz-nym, a tym samym w aptekach, korzystne zmia-ny tak pod względem możliwości produkcji, jak i dystrybucji. Na półkach aptecznych pojawiły się preparaty produkcji krajowej i zagranicznej, do-starczane przez coraz szerzej rozbudowaną sieć hurtowni farmaceutycznych […] Władze admini-stracyjne zostały zobligowane do wydania wielu aktów prawnych z tej dziedziny (s. 130).
„Warunki obrotu środkami leczniczymi w upo
ważnionych placówkach” (rozdział 13), to zestawie
nie aktów prawnych Ministerstwa Zdrowia i Opie
ki Społecznej, uchwał Sejmu i przedstawicieli Grupy Farmaceutycznej UE, obowiązujących apteki ogól
nodostępne i hurtownie farmaceutyczne na wielu, także niełatwych, obszarach ich działalności. Kon
kretne podsumowanie „znaków czasu”. Podobnie jak „Specjalizacja farmaceutów z zakresu farmacji aptecznej” (rozdział 14), jako że: kształcenie aka-demickie aptekarzy, a następnie farmaceutów na terenie dzisiejszej Polski trwa już ponad dwieście lat. I od samego początku trwa również dyskusja nad kształtem przygotowania absolwenta do pra-cy zawodowej oraz dalszego nabywania i uaktu-alniania przez niego wiedzy, w miarę jej postępu (s. 145). Doskonałe kompendium o systemie perma
nentnego (samo)kształcenia powołania, nie zawodu!
„Zakończenie – odpowiedzi na pytania ba
dawcze” (rozdział 15), stanowi poszerzone pod
sumowanie kwestii w omówionych rozdziałach.
Autorka podejmuje zagadnienia kształtowania się i zmian standardu zaopatrzenia farmaceutycz
nego w latach 1944–2004; zmian politycznych,
administracyjnych i społecznych, w pewien spo
sób determinujących model opieki farmaceutycz
nej społeczeństwa Podkarpacia; podejmuje próbę odpowiedzi dotyczącej podstaw prawnych, które kształtowały system zaopatrzenia farmaceutyczne
go w sześćdziesięcioleciu; omawia przebieg zmian w systemie zaopatrzenia farmaceutycznego w latach 1944–2004; wreszcie podejmuje się oceny efektyw
ności wprowadzanych zmian systemu zaopatrzenia farmaceutycznego w Polsce z uwzględnieniem tere
nu Podkarpacia.
„Ogólne źródła i opracowania dotyczące organi
zacji zaopatrzenia farmaceutycznego” (rozdział 16),
„Dane statystyczne” (17), „Wykaz skrótów i biblio
grafia”, kończą książkę, zarazem „dopisują” cenne dane bibliograficzne i zestawienia liczbowe (m.in.
sieci aptek w wybranych miejscowościach woje
wództwa podkarpackiego czy liczby ludności przy
padającej na jedną aptekę!).
Integralną część opracowania stanowi oprawa graficzna (ponad 50 ilustracji, w tym archiwalne fotografie, fragmenty listów, „firmówki”, kopie rozporządzeń [także okupacyjnych], mapy, okład
ki broszur, publikacji, pieczęcie, pisma urzędo
we, tzw, chorągiewki apteczne, winiety hurtowni, znaki firm farmaceutycznych i wycinki prasowe), zestawienia, tabele i wykresy, która uzupełnia i ułatwia lekturę książki.
Lidia Maria Czyż, „Służba farmaceutyczna Podkarpacia w latach 1944–2004 na tle przemian prawnych obrotu lekami”, Podkarpacki Instytut Książki i Marketingu, Rzeszów 2017, s. 210
Podsumowując, na terenie Podkarpacia jak w soczewce skupiają się procesy rejestrowa
ne w kraju w latach 1944–2004, z jednej stro
ny w zakresie zmian politycznogospodarczych, kulturowych, naukowych i społecznych, z dru
giej zaopatrzenia farmaceutycznego, szcze-gólnie związanego z siecią aptek ogólnodo-stępnych i prześledzenia drogi od momentu wytworzenia lub wykonania gotowej postaci
leku do przekazania go, w sposób bezpieczny, w ręce pacjenta (s. 15). Wielowątkowość książki Lidii Marii Czyż sprawia, że na pewno zainteresu
ją się tym opracowaniem miłośnicy historii farma
cji, prawodawstwa farmaceutycznego i farmako
ekonomii. Naprawdę warto sięgnąć po to ciekawe opracowanie.
Otrzymano: 2017.07.25 · Zaakceptowano: 2017.08.10
FA R M A C J A S Z P I TA L N A
wymieniony jest między innymi w Ustawie o izbach aptekarskich. Do zadań tych należą m.in. działania w zakresie sporządzania i wytwarzania produktów leczniczych, sprawowanie nadzoru nad wytwarza
niem i utylizacją leków, działania informacyjne dla pacjentów czy sprawowanie opieki farmaceutycznej nad pacjentem. W ramach usług farmaceutycznych
P
ojawienie się w ostatnich latach wąskich specjalności medycznych naruszyło holistyczną wizję leczenia pacjenta. Opieka farmaceutyczna, wpisana w nową aktywność farmaceutów, powin
na w konsekwencji doprowadzić do integracji wie
lu zawodów medycznych. Założeniem opieki farma
ceutycznej, oprócz dokumentowania jej przebiegu, jest współpraca farmaceuty z pacjentem i lekarzem, a w razie potrzeby z przedstawicielami innych za
wodów medycznych, w celu uzyskania określonych efektów prowadzonej terapii i poprawiających ja
kość życia pacjenta. Czynności przypisane Ustawą Prawo farmaceutyczne oraz Ustawą o izbach apte
karskich przynależne farmaceucie wykonywane są w aptekach ogólnodostępnych i aptekach szpital
nych. Enumeratywnie wymienione w przywoła
nych ustawach usługi farmaceutyczne czynią z ap
teki placówkę ochrony zdrowia. Bez względu na rodzaj apteki do podstawowych zadań wykonywa
nych w tym miejscu przez osoby uprawnione nale
ży: sporządzenie leku pod indywidualne potrzeby pacjenta, zapewnienie możliwości nabycia produk
tów leczniczych niezbędnych w procesie prowa
dzonej terapii, udzielanie niezbędnych informa
cji, wyjaśnień, na przykład dotyczących sposobu przyjmowania leków. Zadania te przyczyniają się do prowadzenia bezpiecznej farmakoterapii. Miejscem świadczenia usług farmaceutycznych w głównej mierze są apteki, rozumiane jako zespół pomiesz
czeń o odpowiedniej funkcjonalności, rozmieszcze
niu i wyposażeniu. W aptece musi być zatrudniony farmaceuta dający rękojmię należytego jej prowa
dzenia. Zapis w regulacjach ustawowych dotyczą
cy obecności farmaceuty w godzinach jej czynności świadczy, że apteka nie może funkcjonować bez far
maceuty. Katalog usług przypisanych farmaceucie
The role of hospital pharmacy in medical care quality assurance and patient safety · The role of the pharmacist in the health system in Poland has been defined by the Pharmaceutical Law and the Pharmacy Chambers Act. Pharmaceutical services, currently provided by the pharmacies, are the basis of safe pharmacotherapy. However, they are limited to the supply of medicinal products, and the preparation of personalized medicines for patients. It should be highlighted that the holistic patient care requires implementation of pharmaceutical services, which are focused directly on the individual patients. In hospital pharmacies, this can be accomplished via pharmaceutical care, and clinical pharmacy performance. The experience from many other countries has confirmed the legitimacy of integrating pharmacists into the patient care process. The resulting benefits involve the improvement of both health care and economic outcome measures.
The basic condition, necessary for the development of patient-oriented pharmaceutical services in Poland, should be an increasing employment of hospital pharmacists, who have proper professional background, access to modern, interdisciplinary education, and opportunities for professional development. Faced with the exponential development of medical science, as well as growing expectations, related to the quality and safety of medical therapies, it is essential to further involve pharmacists in the patient care process.
Keywords: Health care quality assurance, Patient safety, Hospital Pharmaceutical Services, Pharmaceutical Care.
© Farm Pol, 2017, 73(9): 553-559