Co to jest kamishibai – krótka historia teatru obrazkowego
Kamishibai to japońskie słowo składające się z dwóch wyrazów: kami które oznacza papier ishibai, czyli teatr.
Teatr obrazkowy to właśnie kamishibai – popularna forma japońskiego teatru opowieści wspieranego przez ręcznie wykonane lub drukowane ilustracje o formacie zbliżonym do A3, wsuwane do drewnianej skrzynki z drzwiczkami, które po otwarciu zapraszają widzów do czytania obrazów i słuchania opowieści.
Dużą popularność osiąga kamishibai w pierwszej połowie XX wieku. Dlaczego właśnie wtedy? Pierwsza połowa XX wieku to gospodarczo trudny czas dla Japonii, a kamishibai stwarza możliwość skromnego dochodu dla mężczyzn.
Drewnianą skrzynkę z zamykanymi drzwiczkami przewożą oni na rowerze przymocowaną do specjalnej konstrukcji, pełniącej funkcję obwoźnego sklepiku ze słodyczami. Ich opowieści ilustrowane rysunkami z magicznej skrzynki cieszą się duża popularnością. Swoimi dwuśladami mężczyźni docierają do najdalszych zakątków kraju – obwoźny teatr kamishibai staje się częścią pejzażu Japonii.
Wyobraźmy sobie park w niedużym mieście do którego dociera kamishibai-ya – mężczyzna z rowerem i sklepikiem ze słodyczami oraz magiczną skrzynką kamishibai. Zanim otworzy drzwiczki kamishiabai, drewnianą kołatką składającą się z dwóch drewnianych klocków połączonych sznurkiem, nawołuje dzieci, a zanim sprzeda słodycze, opowie dzieciom historię, której towarzyszą ilustracje. Podczas opowiadania mężczyzna wysuwa obrazek, o którym już opowiedział, a oczom słuchaczy ukazuje się kolejna ilustracja, o której będzie opowiadał. Historie, które opowiada kamishibai-ya to najczęściej przygody słynnych postaci z tradycyjnych baśni i podań. Są one tak skonstruowane, aby dzieci z utęsknieniem czekały na następną wizytę kamisibai-ya i kontynuację opowieści1
1 Mitschan, Josef: Das Papiertheater Kamishibai im Einsatz für lesefördernde Kinderanimationen, Wien
Rozkwit obwoźnego teatru to lata 30. i 40. XX w. Po II wojnie światowej papierowy teatr musi ustąpić miejsca telewizji, elektronicznemu kamishiabai – tak właśnie Japończycy przez długi czas nazywali telewizor.
Renesans japońskiej sztuce opowieści przyniosły lata 90. XX wieku, choć kamishibai wyruszył w świat dużo wcześniej i z czasem stał się nieodłącznym narzędziem animatorów kultury, kreatywnych pedagogów i bibliotekarzy w Stanach Zjednoczonych i Europie.
W Europie promotorami „papierowego teatru” i drewnianej magicznej skrzynki były takie kraje jak Holandia, Szwajcaria i Austria. Bibliomedia – szwajcarska biblioteka centralna – ma w swojej ofercie około 400 zestawów kart z obrazkami i 18 skrzynek do wypożyczenia i niekomercyjnego wykorzystania. Jednorazowo można wypożyczyć do 6 zestawów kart z ilustracjami ma okres do 8 tygodni2
Dlaczego teatr obrazkowy?
Mała scena magicznej skrzynki butai umożliwia bliski kontakt opowiadającego z odbiorcą, dlatego głos, mimika, kontakt wzrokowy, mowa ciała opowiadającego i interakcja ze słuchaczami jest bardzo ważna. Częstą formą pracy z kamishibai jest zatrzymanie historii w miejscu, umożliwiającym słuchaczom snucie własnej opowieści i /lub wymyślanie alternatywnych scenariuszy. Zatrzymanie historii przez opowiadającego zwiększa zainteresowanie kolejnym obrazkiem i chęć sprawdzenia swojej wersji z wersją autora. Konfrontacja własnych wyobrażeń z tym co się rzeczywiście wydarzyło w opowieści angażuje słuchacza i pozwala przeżyć historię jeszcze głębiej.
Tekst, obraz i rozmowa z opowiadającym uzupełniają się wzajemnie i otwierają drzwi do świata dziecięcej wyobraźni. Nie bez znaczenia jest tutaj wartość artystyczna oferowanych obrazów. Dobre ilustracje zapraszają czytelnika do rozmowy, mówią mu, czego od niego oczekują, a nawet – jak piszą Iwona Hardej i Małgorzata Strękowska-Zaremba – czego żądają: „Tym żądaniem jest podążanie za narracją obrazu, który jest tak
skonstruowany, aby oglądający/czytający mógł tworzyć własną opowieść, za każdym odczytaniem trochę inną”3. Tak zdefiniowana jakość ilustracji w przypadku książki obrazkowej można przenieść na obraz oferowany za pomocą kamishibai.
Książka obrazkowa – a taką rolę pełni też kamishibai – powinna być niezbędnym medium w zdobywaniu kompetencji czytelniczych i rozwoju emocjonalnym dzieci. W dobrej książce obrazkowej, jak pisze Małgorzata
2 Por. bibliomedia.ch/de/angebote/kamishibai.asp?navid=12 [dostęp: 24.04.2016] W Szwajcarii wydawcy książek dla dzieci zgodzili się na nieodpłatne kopiowanie ilustracji do swoich książek i udostępnianie ich w celach edukacyjnych w zestawie z kamishibai.
3 Hardej, Iwona, Strękowska-Zaremba, Małgorzata: Literatura dla młodych. Książka obrazkowa cz.
2pisarze.pl/publicystyka/4623-magorzata-streko-wska-zaremba-iwona-hardej-literatura-dla-mlodych-cz2-ksiaz[dostęp:
24.04.2014}
Cackowska, „(…) obraz i tekst współtworzą spójny, często ważki społecznie przekaz. Bez obrazu treść książki byłaby niepełna. Jego celem jest pobudzenie wyobraźni, zachęcenie do wspólnego opowiadania historii,
rozwijania kompetencji językowych”4. I właśnie zwrócenie uwagi poprzez obraz na tekst i zaoferowanie dzieciom atrakcyjnej formy interaktywnej opowieści „dla oczu i uszu”, która daje im radość i zaprasza do rozmowy jest jedną z podstawowych możliwości teatru kamishibai.
W kontakcie z kamishibai odbiorca ma być słuchaczem aktywnym, może nawet współtworzyć historię, dopisać jej dalszą część lub wykonać własne ilustracje do usłyszanej lub opowiedzianej historii. Kamishibai znalazł
zastosowanie również w nauce języków obcych. Goethe-Institut w Warszawie zapoznał nauczycieli języka niemieckiego z możliwościami „papierowego teatru” w pracy (nie tylko) z najmłodszymi5
Istnieje wiele możliwości zastosowania magicznej skrzynki – dobrze by było, aby coraz więcej bibliotek – również tych szkolnych odkrywało możliwości teatru kamishibai.
4 Małgorzata Cackowska w : Justyna Suchecka: Czytajmy także obrazkami, Gazeta Wyborcza 25.09.2014,wyborcza.pl/1,150728,16701337,Czytajmy_takze_obrazkami.html [dostęp: 24.04.2014]
Stefania Jagło
Miejski Ośrodek Doskonalenia Zawodowego Nauczycieli w Opolu