Kapitał intelektualny regionu oraz jego konkurencyjność nie są zjawiskami, które funk-cjonują w regionie niezależnie od siebie. Kapitał intelektualny regionu coraz częściej postrzegany jest jako czynnik konkurencyjności tego regionu. Przykładowo, Brocka-Palacz [2008] zwraca uwagę, że kapitał intelektualny jest tym czynnikiem, któremu – obok zdolności do przyciągania zagranicznych inwestycji – w literaturze dotyczącej konkurencyjności międzynarodowej powinno poświęcać się szczególną uwagę. Flor-czak [2007] z kolei zauważa, że czynniki jakościowe, takie jak: kapitał ludzki, postęp techniczny i uwarunkowania instytucjonalne – obok czynników ilościowych – powinny być i są głównymi determinantami konkurencyjności gospodarek. Czyż [2009] wśród czynników konkurencyjności wymienia m.in. kapitał ludzki i społeczny, które w literaturze uznaje się za jeden z komponentów kapitału intelektualnego regionu.
Umieszczenie kapitału intelektualnego regionu w teorii konkurencyjności regionu jest łatwiejsze ze względu na konstrukcję większości definicji konkurencyjności11
. Po-zwalają one bowiem wyróżnić dwa główne jej typy: konkurencyjność czynnikową i wynikową regionu. Konkurencyjność czynnikowa regionu – inaczej jego zdolność konkurencyjna lub potencjał konkurencyjny – utożsamiana jest właśnie z kapitałem intelektualnym tego regionu. Drugi typ konkurencyjności – konkurencyjność wynikowa regionu – odnosi się do „rezultatu” tej zdolności konkurencyjnej i utożsamiany jest z szeroko rozumianą sytuacją gospodarczą tego regionu. Zauważmy również, że w literaturze dotyczącej kapitału intelektualnego regionu, sam kapitał intelektualny jest postrzegany jako zasób determinujący poziom różnych zjawisk (np. bogactwo regionu, wzrost gospodarczy, kreowanie bogactwa, dobrobyt społeczny, czy kapitał finansowy). Analiza literatury pod kątem pomiaru tych zjawisk oraz pomiaru „rezultatów” konku-rencyjności (konkukonku-rencyjności wynikowej regionu) wskazuje na pewną jednorodność wykorzystywanych do ich opisu wskaźników. Większość wskaźników opisujących „re-zultaty” konkurencyjności regionu używana jest bowiem również w literaturze kapitału intelektualnego do opisu zjawisk, z punktu widzenia których jest on oceniany. Wskaź-niki te to m.in.: PKB na mieszkańca, wydajność pracy mierzona PKB na pracującego
50
lub wartością dodaną brutto na pracującego, stopa zatrudnienia, wynagrodzenia czy stopa bezrobocia (tabela 2.1).
Tabela 2.1. Zestawienie przykładowych wskaźników wykorzystywanych do pomiaru
konkurencyjności wynikowej regionu
Wskaźniki konkurencyjności wynikowej Bieńkowski [2008] 1. PKB na mieszkańca*
2. udziału eksportu w produkcji sprzedanej przemysłu 3. zagraniczny kapitał podstawowy na pracującego Czyż [2009] 1. PKB na mieszkańca*
2. wzrost PKB na mieszkańca
3. wartość dodana brutto na pracującego* 4. wzrost wartości dodanej brutto na pracującego 5. stopa zatrudnienia*
6. stosunek wzrostu wynagrodzeń do wzrostu zatrudnienia 7. wartość eksportu na mieszkańca
8. wartość eksportu do 26 krajów UE na mieszkańca 9. kapitał zagraniczny na 10 tys. mieszkańców 10. spółki z udziałem kapitału zagranicznego na 10 tys.
mieszkańców
11. kapitał podstawowy przypadający na spółkę z udziałem kapitału zagranicznego
12. wskaźnik dynamiki wzrostu kapitału zagranicznego Komisja Europejska [1999],
Wosiek [2010]
1. PKB na mieszkańca*
2. wydajność pracy – PKB na pracującego* 3. stopa zatrudnienia*
Nowicki [2008] 1. PKB na mieszkańca*
2. udział eksportu w produkcji sprzedanej przemysłu 3. zagraniczny kapitał podstawowy na mieszkańca Golejewska i Gajda [2012] 1. PKB na mieszkańca*
Radło [2008] 1. PKB na mieszkańca*
2. wskaźniki wydajności pracy: a. PKB na pracującego*
b. wartość dodana brutto na pracującego* 3. wskaźniki udziału w handlu
Weresa [2008] 1. PKB na mieszkańca* 2. wynagrodzenia* 3. poziom inflacji 4. stopa bezrobocia*
5. udział deficytu obrotów bieżących w PKB 6. udział deficytu budżetowego w PKB
7. przewagi w handlu zagranicznym - średnia wartość wskaźników RCA
8. atrakcyjność inwestycyjna dla napływu kapitału (BIZ) 9. atrakcyjność dla napływu siły roboczej – salda migracji 10. wskaźnik ujawnionych przewag technologicznych
(in-nowacyjnych)
*wskaźniki wykorzystywane do pomiaru zjawisk, z punktu widzenia których ocenia się kapitał intelektu-alny regionu
51
Powyższe spostrzeżenia potwierdzają zatem słuszność analizy kapitału intelektual-nego regionu z punktu widzenia jego konkurencyjności wynikowej, czyli pozycji kon-kurencyjnej tego regionu. Ponadto złożony, nieobserwowalny bezpośrednio oraz wielowymiarowy charakter obu tych zjawisk skutkuje występowaniem wielu cech wspólnych w zakresie badania ich natury. Przeprowadzona wcześniej analiza literatury pozwala wskazać najważniejsze z nich:
zarówno kapitał intelektualny regionu, jak i jego konkurencyjność są postrzegane jako zjawiska wielowymiarowe i nieobserwowalne bezpośrednio,
nie zostały one jak dotąd w sposób jednoznaczny i powszechnie akceptowalny zde-finiowane,
w obu przypadkach zachodzi konieczność określenia struktury zjawiska. Wyodręb-nione komponenty w literaturze dotyczącej kapitału intelektualnego regionu noszą nazwę komponentów kapitału intelektualnego, natomiast w literaturze dotyczącej konkurencyjności regionu – wymiarów konkurencyjności,
syntetyczny pomiar obu zjawisk odbywa się zwykle przez agregację wskaźników przy użyciu metod wielowymiarowej analizy porównawczej. Może on przebiegać bezpośrednio przez agregację wszystkich wskaźników opisujących poziom tych zjawisk lub pośrednio przez agregację wskaźników w obrębie komponentów kapi-tału intelektualnego regionu (wymiarów konkurencyjności), a następnie agregację oszacowanych miar poziomów tych komponentów (wymiarów).
52
Rozdział 3.
Model pomiaru i oceny efektywności wykorzystania kapitału
intelektual-nego regionu
Głównym celem rozprawy jest zaproponowanie modelu pomiaru i oceny efektywności wykorzystania kapitału intelektualnego regionu. Składa się na niego sposób postrzegania i analizy kapitału intelektualnego regionu, a więc jego definicja, wynikająca z tej definicji struktura, a także sposób pomiaru jego poziomu oraz efektywności wykorzystania. Region oznacza w pracy zarówno kraj, jak i każdą mniejszą od niego jednostkę podziału administracyjnego, czyli województwo, powiat, gminę, miasto. Proponowany model ma umożliwiać analizę porównawczą poziomu kapitału intelektualnego regionów w ujęciu przestrzennym lub/i czasowym. Ma też wesprzeć procesy zarządzania wykorzystaniem kapitału intelektualnego w tych regionach celem poprawy ich pozycji konkurencyjnej.