Po zidentyfikowaniu elementów kapitału intelektualnego istotnych z punktu widzenia pozycji konkurencyjnej województw oraz oszacowaniu efektywności ich wykorzystania można przejść do syntetycznego pomiaru kapitału intelektualnego województw. W rozprawie proponuje się oszacowanie jego poziomu na dwa sposoby.
W każdym z nich wykorzystano zmienną agregatową będącą średnią ważoną wskaźników. W celu ustalenia wag tych wskaźników proponuje się wykorzystać infor-macje o wartościach współczynników wpływu całkowitego wskaźników uzyskane na pierwszym etapie badania (tabela 5.10)22. Dzięki temu wagi nadane poszczególnym wskaźnikom uwzględniają:
ich udział w tworzeniu poziomu opisywanych przez nie elementów kapitału intelek-tualnego,
siłę wpływu tych elementów na pozycję konkurencyjną województw.
Przy konstrukcji miernika syntetycznego nie wykorzystano wszystkich wskaźników, które uwzględniono w oszacowanym wcześniej SEM (por. tabela 5.10). Ograniczono się jedynie do tych, które odegrały w DEA rolę nakładów w strategicznych procesach go-spodarczych. Informacje na temat wskaźników uwzględnionych przy syntetycznym
22 W celu oszacowania wagi wskaźnika wartość współczynnika wpływu całkowitego tego wskaźnika dzieli się przez sumę wartości współczynnika wpływu całkowitego wszystkich wskaźników uwzględnio-nych przy konstrukcji miernika.
153
pomiarze kapitału intelektualnego województw zestawiono w tabeli 6.14. Zawarto tam również oszacowania wag tych wskaźników i ich uśrednione w obrębie elementów ka-pitału intelektualnego i komponentów wyższych rzędów wartości.
Jak wynika z tabeli 6.14, do opisu kapitału intelektualnego użyto łącznie dwudzie-stu wskaźników. Wśród nich pięć opisuje kapitał środowiskowy, natomiast pozostałe odnoszą się do kapitału ludzkiego. Dwa wskaźniki kapitału ludzkiego oceniają kapitał wiedzy województw, a trzynaście - kapitał osobowościowy (nie ma ani jednego wskaź-nika charakteryzujących kapitał zdrowia). Wszystkie wskaźniki opisujące kapitał śro-dowiskowy dotyczą kapitału strukturalnego (brak wskaźników opisujących kapitał wi-zerunku). W badaniu przyjęto zasadę, że jeżeli jakiś element kapitału intelektualnego nie został ujęty w modelu na pierwszym etapie badania, to w analizowanym okresie nie był on na tyle istotny z punktu widzenia pozycji konkurencyjnej województwa, aby brać go pod uwagę przy ocenie poziomu jego kapitału intelektualnego.
Największe znaczenie w tworzeniu poziomu kapitału intelektualnego mają wskaź-niki opisujące te jego elementy związane z aktywnością innowacyjną i badawczo-rozwojową (podejmowanymi szczególnie w sektorze usługowym). Należą do nich wskaźniki opisujące postawy badawczo-rozwojowe i innowacyjne w sektorze usługo-wym oraz postawy badawczo-rozwojowe ogółem i możliwości rozwoju zawodowego osób wykształconych. Wskaźniki kapitału osobowościowego w największym stopniu decydują o poziomie kapitału intelektualnego ogółem. Średnia wag przypisanych do niego wskaźników to 6,1%, podczas gdy średnia wag wskaźników kapitału wiedzy i kapitału strukturalnego wynosi odpowiednio 4,2% oraz 4,7%.
Poziom kapitału intelektualnego regionu oszacowano na dwa sposoby. Wszystkie wskaźniki opisujące elementy kapitału intelektualnego województw zostały na etapie zbierania danych statystycznych zdefiniowane w taki sposób, aby miały charakter sty-mulant. Przed przystąpieniem do konstrukcji miernika syntetycznego dokonano jedynie standaryzacji ich wartości zgodnie ze wzorem (4.33).
154
Tabela 6.14. Wagi wskaźników kapitału intelektualnego województw
Nazwa kompo-nentu pierwszego rzędu Nazwa kompo-nentu drugiego rzędu
Nazwa elementu kapitału
intelektualnego Definicja wskaźnika wskaźnika Waga Średnia Średnia Średnia
Kapitał ludzki Kapitał osobo-wościowy Postawy badawczo-rozwojowe w sektorze usług
Nakłady na innowacje przeznaczone na działalność badawczo-rozwojową na
pracu-jącego w sektorze usługowym 10,5% 10,5%
6,1%
5,2% Postawy proedukacyjne
mieszkańców
Odsetek osób w wieku 20-64 będących studentami publicznych i niepublicznych
szkół wyższych 4,6%
3,9%
Studenci na 10 tys. ludności w wieku 19-24 3,6%
Liczba doktorantów na nauczyciela akademickiego 3,4%
Postawy przedsiębiorcze w sektorze edukacji
Odsetek jednostek nowo zarejestrowanych w sekcji M (PKD - 2004) wśród
wszyst-kich nowo zarejestrowanych 4,8%
5,0% Odsetek podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON w sekcji M
(PKD - 2004) w sektorze prywatnym 5,1%
Postawy badawczo-rozwojowe ogółem
Nakłady na B&R na mieszkańca 6,6%
6,2%
Nakłady na B&R w relacji do PKB 5,9%
Postawy innowacyjne w sektorze usług
Nakłady na innowacje przeznaczone na szkolenia personelu związane bezpośrednio z wprowadzaniem innowacji produktowych lub procesowych na pracującego w sektorze usługowym
7,6%
7,7% Nakłady na innowacje przeznaczone na marketing związany z wprowadzeniem
nowych lub istotnie ulepszonych produktów na pracującego w sektorze usługowym 7,7%
Postawy pro-kulturowe mieszkańców
Widzowie w kinach stałych ogółem na 1 tys. mieszkańców 3,6%
3,1% Widzowie i słuchacze w teatrach i instytucjach muzycznych na 1 tys. mieszkańców 2,9%
Czytelnicy bibliotek publicznych na placówkę biblioteczną 2,8%
Kapitał wiedzy Kwalifikacje ogólne mieszkańców
Udział ludności w wieku 15-64 lata z wykształceniem wyższym w ogólnej liczbie
ludności w tym wieku 3,8%
4,2% 4,2%
Odsetek osób w wieku 25-64 będących absolwentami publicznych i niepublicznych
155 Kapitał środowi-skowy Kapitał struktu-ralny Możliwości rozwoju zawodowego osób wy-kształconych
Odsetek absolwentów szkół wyższych pracujących po raz pierwszy 6,1%
6,0%
4,7% 4,7%
Odsetek osób z wykształceniem wyższym aktywnych zawodowo pracujących 6,0%
Dostęp do infrastruktury kulturowej
Odsetek placówek bibliotecznych przystosowanych do osób poruszających się na
wózkach 3,2%
3,4%
Liczba miejsc na widowni w kinach stałych na 1 tys. mieszkańców 3,3%
Miejsca na widowni w stałej Sali w teatrach i instytucjach muzycznych na 1 tys.
mieszkańców 3,8%
Suma: 100% X X X
156
Pierwszy sposób szacowania poziomu kapitału intelektualnego polega na oblicze-niu wartości średniej ważonej standaryzowanych zaobserwowanych wartości wskaźni-ków. W tabeli 6.15 zamieszczono ranking województw ze względu na poziom kapitału intelektualnego oszacowanego tym sposobem. Najlepiej w tym zestawieniu wypada województwo mazowieckie. Województwo wielkopolskie zajmuje 5 miejsce w rankingu, natomiast ostatnie miejsca rankingowe zajmują województwa opolskie i lubuskie wraz ze wszystkimi województwami z części wschodniej Polski.
Tabela 6.15. Ranking województw ze względu na poziom kapitału intelektualnego
nie-uwzględniający efektywności jego wykorzystania
Województwo Miejsce ran-kingowe Mazowieckie 1 Dolnośląskie 2 Pomorskie 3 Małopolskie 4 Wielkopolskie 5 Śląskie 6 Łódzkie 7 Zachodniopomorskie 8 Kujawsko-pomorskie 9 Lubelskie* 10 Podlaskie* 11 Warmińsko-mazurskie* 12 Świętokrzyskie* 13 Opolskie 14 Lubuskie 15 Podkarpackie* 16
* województwa z części wschodniej Polski Źródło: obliczenia własne.
Drugi sposób szacowania poziomu kapitału intelektualnego województw sprowa-dza się do obliczenia wartości średniej ważonej standaryzowanych wartości ków skorygowanych współczynnikiem efektywności. Skorygowane wartości wskaźni-ków szacuje się według wzoru (3.1), a następnie poddaje się je standaryzacji. W tabeli 6.16 zamieszczono ranking województw ze względu na poziom kapitału intelektualnego szacowany tym sposobem, czyli poziom uwzględniający efektywność jego wykorzysta-nia. W nawiasach podano zmiany w zakresie miejsca rankingowego w porównaniu
157
z rankingiem utworzonym ze względu na poziom kapitału intelektualnego nieuwzględ-niający efektywności jego wykorzystania.
Tabela 6.16. Ranking województw ze względu na poziom kapitału intelektualnego uwzględniający efektywność jego wykorzystania
Województwo Miejsce rankin-gowe Mazowieckie 1 (0) Dolnośląskie 2 (0) Pomorskie 3 (0) Wielkopolskie 4 (1) Zachodniopomorskie 5 (-3) Małopolskie 6 (-2) Śląskie 7 (-1) Łódzkie 8 (-1) Kujawsko-pomorskie 9 (0) Podlaskie* 10 (1) Lubelskie* 11 (-1) Lubuskie 12 (3) Podkarpackie* 13 (3) Opolskie 14 (0) Warmińsko-mazurskie* 15 (-3) Świętokrzyskie* 16 (-3) * województwa z części wschodniej Polski
Źródło: obliczenia własne.
Zmiany pozycji rankingowej odnotowano w przypadku aż jedenastu województw. Uwzględnienie efektywności przy pomiarze kapitału intelektualnego pozwala poprawić w stosunku do rankingu nieuwzględniającego tej efektywności pozycję sześciu woje-wództw, w tym dwóch aż o 3 miejsca (warmińsko-mazurskie i świętokrzyskie) i jednego o 2 miejsca w rankingu (małopolskie). W przypadku pięciu województw od-notowano spadek pozycji rankingowej. Przy trzech województwach aż o 3 miejsca (za-chodniopomorskie, lubuskie i podkarpackie), natomiast w przypadku województw wielkopolskiego i podlaskiego o 1 miejsce rankingowe. Jedynie pięć województw, w tym trzy województwa z czołówki obu rankingów, nie zmieniło swojej pozycji ran-kingowej. Podobnie jak poprzednio, ostatnie miejsca rankingowe zajmują województwa opolskie i lubuskie wraz ze wszystkimi województwami z części wschodniej Polski.
158 Podsumowując:
Najwyższy poziom kapitału intelektualnego, bez względu na sposób pomiaru, ob-serwuje się kolejno w województwach mazowieckim, dolnośląskim i pomorskim;
Ostatnie miejsca rankingowe pod tym względem zajmują wszystkie województwa z części wschodniej Polski oraz województwa lubuskie i opolskie;
Uwzględnienie przy pomiarze kapitału intelektualnego województw efektywności jego wykorzystania nie zmienia w sposób istotny rankingu. Duże przesunięcia ran-kingowe można jednak zaobserwować w obrębie województw charakteryzujących się niskim poziomem kapitału intelektualnego (zajmujących ostatnie miejsca w obu rankingach).