Pomiar kapitału intelektualnego regionu

Pomiar kapitału intelektualnego regionu odbywa się dwuetapowo, a rozpoczyna od przyjęcia definicji i ustalenia wynikającej z tej definicji jego struktury.

Pierwszy etap polega na doborze wskaźników opisujących kapitał intelektualny re-gionu. Z racji tego, że nie jest on wielkością bezpośrednio mierzalną, jego pomiar do-konywany jest w oparciu o wiele wskaźników, które dobiera się na podstawie wyników innych badań oraz intuicji prowadzącego badanie. Dobór odpowiednich wskaźników jest jednym z najważniejszych etapów pomiaru, gdyż przesądza on o końcowym wyniku analizy.

Drugi etap pomiaru może przebiegać na dwa sposoby (rysunek 1.3). Pierwszy spo-sób sprowadza się do szczegółowej analizy wartości wskaźników dobranych w pierwszym etapie pomiaru i nazywany jest w literaturze „raportowaniem o kapitale intelektualnym” lub „opisywaniem kapitału intelektualnego” [Pasher i Shachar 2007; Bochniarz (red.) 2008]. Drugi sposób polega na oszacowaniu poziomu kapitału intelek-tualnego przez agregację tych wskaźników do jednej bądź kilku miar. Podejście to w literaturze określa się jako „mierzenie kapitału intelektualnego”. Ilość obliczonych miar agregatowych w drugim podejściu zależy od tego, na jakim poziomie struktury kapitału intelektualnego pomiar jest dokonywany. Pomiarowi poddawane są zarówno wyróżnione komponenty kapitału intelektualnego regionu [Andriessen i Stam 2004, 2008; Bontis 2004; Osińska 2010a, 2011c; Lopez, Nevado i Alfaro 2010; Węziak-Białowolska 2010; Edvinsson i Lin 2008, 2010], jak i kapitał intelektualny ogółem [The World Bank 2008; Bounfour 2003].

30

Rysunek 1.3. Podejścia do pomiaru kapitału intelektualnego regionu Źródło: opracowanie własne.

Pomiar komponentów kapitału intelektualnego regionu sprowadza się do oszacowa-nia wartości kilku miar syntetycznych. Wymaga to przypisaoszacowa-nia do każdego komponentu wskaźników, a następnie zagregowania ich w obrębie każdego z nich. Wspomniana agregacja dokonywana jest zwykle przy użyciu średniej arytmetycznej [Andriessen i Stam 2004, 2008; Osińska 2010b, 2011a; Edvinsson i Lin 2008, 2010] lub średniej ważonej [Bontis 2004; Osińska 2010a; Lopez, Nevado i Alfaro 2010]. Przy aplikacji drugiej metody konieczne jest określenie zróżnicowanych wag poszczególnych wskaź-ników. Bontis [2004] proponuje ustalenie wag na podstawie analizy eksperckiej, Osiń-ska [2010a] wykorzystuje w tym celu analizę korelacji, natomiast Lopez, Nevado i Alfaro [2010] stosują analizę czynnikową. Średnia ważona, choć powszechnie uważa-na za bardziej trafną od średniej arytmetycznej metodę szacowania poziomu kapitału intelektualnego regionu, wciąż rzadko jest stosowana. Zwraca się bowiem uwagę na trudności przy ustalaniu wag [Andriessen i Stam 2004, 2008].

31

W ostatnim czasie w literaturze można również dostrzec rosnącą popularność uży-cia do szacowania poziomu komponentów kapitału intelektualnego regionu tzw. mode-lowania równań strukturalnych SEM (Structural Equation Modeling) [Węziak-Białowolska 2010; Osińska 2011c]. SEM jest zestawem technik analizowania zależno-ści pomiędzy zmiennymi wielowymiarowymi, które nazywa się zmiennymi ukrytymi lub latentnymi. Przyjmuje się, że każda taka zmienna ukryta jest opisana za pomocą wielu wskaźników, a jej wartość szacuje się jako kombinację liniową tych wskaźników. Węziak-Białowolska [2010] w swojej pracy do oszacowania poziomu komponentów kapitału intelektualnego regionu stosuje tzw. konfirmacyjną analizę czynnikową, w której zakłada się wzajemne skorelowanie pomiędzy wszystkimi parami zmiennych ukrytych. Osińska [2011c] z kolei wykorzystuje w tym celu tzw. model miękki, w którym parametry kombinacji liniowej szacuje się za pomocą Częściowej Metody Najmniejszych Kwadratów PLS (Partial Least Squares).

Szacowanie poziomu kapitału intelektualnego ogółem może odbywać się bezpo-średnio przez agregację opisujących go wskaźników [The World Bank 2008; Bounfour 2003] lub pośrednio przez agregację obliczonych wcześniej miar komponentów kapitału intelektualnego regionu [Andriessen i Stam 2004, 2008; Bontis 2004; Osińska 2010a, Lopez, Nevado i Alfaro 2010; Edvinsson i Lin 2008, 2010]. W pierwszym przypadku do oszacowania poziomu kapitału intelektualnego regionu wykorzystuje się średnią arytmetyczną wskaźników opisujących kapitał intelektualny bez podziału pomiędzy wyróżnione komponenty, w drugim – średnią arytmetyczną oszacowanych wcześniej wartości miar jego komponentów [Andriessen i Stam 2004, 2008; Bontis 2004; Osińska 2010a] lub sumę wartości tych miar [Lopez, Nevado i Alfaro 2010].

W literaturze można spotkać również podejścia, w których poziom kapitału intelek-tualnego regionu szacuje się z różnych punktów widzenia. Przykładowo, Bounfour [2003] ocenia komponenty kapitału intelektualnego z punktu widzenia aktywów, zaso-bów (nakładów), procesów i rezultatów. Andriessen i Stam [2004, 2008] z kolei ocenia-ją wyróżnione komponenty kapitału intelektualnego kraju z punktu widzenia aktywów, inwestycji (nakładów) oraz rezultatów, szacując w ten sposób wartości aż dwunastu miar syntetycznych.

Kapitał intelektualny regionu najczęściej ocenia się z punktu widzenia nakładów i rezultatów. Sugeruje to, że może on być zarówno wykorzystany, jak i wytworzony

32

w pewnym procesie, a jego poziom zmienia się w zależności od efektywności jego wy-korzystania.

Na istotność uwzględniania efektywności wykorzystania kapitału intelektualnego regionu w procesie pomiaru zwracają uwagę Lopez, Nevado i Alfaro [2010], a w pracy Deloitte [2003] proponuje się nawet podejście, w którym postuluje się porównywanie kapitału intelektualnego jedynie pod względem efektywności. Autorzy uważają bo-wiem, że efektywność wykorzystania kapitału intelektualnego kraju lepiej oddaje jego sytuację gospodarczą niż PKB na mieszkańca.

W literaturze zwraca się także uwagę na konieczność uwzględniania podczas pomiaru relacji przyczynowo-skutkowych zachodzących pomiędzy komponentami kapitału intelektualnego regionu [Edvinsson i Lin 2008; Lin i Lin 2008; Wang i Chang 2005; Malhotra 2003; Bontis 1998; Bontis i Fitz-enz 2004; Hervas i Dalmau 2006; An-driessen i Stam 2008; Pomeda i in. 2002; Schiuma, Lerro i Carlucci 2008; Schneider 2007]. Uważa się, że takie postępowanie podnosi wiarygodność wyników analiz.

Podsumowując:

 Pomiar kapitału intelektualnego regionu odbywa się dwuetapowo,

o pierwszy etap sprowadza się do doboru wskaźników możliwie najtrafniej odzwierciedlających poziom kapitału intelektualnego,

o drugi etap przebiegać może na dwa sposoby: przez szczegółową analizę do-branych w pierwszym etapie wskaźników kapitału intelektualnego lub osza-cowanie poziomu kapitału intelektualnego regionu przez agregację tych wskaźników;

 Pomiar kapitału intelektualnego regionu ogółem może odbywać się jedno- lub dwu-stopniowo, czyli albo bezpośrednio przez agregację wszystkich wskaźników kapita-łu intelektualnego, albo pośrednio przez agregację wskaźników w obrębie wyróż-nionych komponentów, a następnie agregację wartości miar tych komponentów;

 W literaturze podkreśla się istotność uwzględniania przy pomiarze kapitału intelek-tualnego regionu efektywności jego wykorzystania oraz relacji przyczynowo-skutkowych zachodzących pomiędzy jego komponentami.

33