wyszczególnienie nadrzędnej funkcji
KLASYFIKACJA WSPÓŁCZEŚNIE IDENTYFIKOWANYCH FUNKCJI RACHUNKOWOŚCI
4.1. Katalog współcześnie identyfikowanych funkcji rachunkowości
Jednym z warunków osiągnięcia celu głównego niniejszej pracy doktorskiej jest stworzenie katalogu współcześnie identyfikowanych funkcji rachunkowości.
Z przeprowadzonej analizy literatury wynika, że rachunkowość znajduje się w stanie permanentnego rozwoju. Dlatego też, analizując katalog możliwych do zidentyfikowania w danym momencie funkcji rachunkowości, należy mieć na uwadze, że jego zbiór nie jest zamknięty. Przeanalizowana i opisana wcześniej zmienność konstrukcji systemu rachunkowości powoduje, że zmianie podlega nie tylko kształt, ale także liczba pełnionych przez rachunkowość funkcji.
Powyższe uwarunkowania sprawiły, że aby osiągnąć cel główny niniejszej rozprawy (którego cześć stanowi zbudowanie katalogu współcześnie identyfikowanych funkcji rachunkowości), nie można ograniczać się wyłącznie do analizy (nawet najbardziej aktualnej) literatury przedmiotu, lecz należy uzupełnić rozważania o najnowsze poglądy przedstawicieli świata nauki i praktyki rachunkowości.
W literaturze przedmiotu brak jest jednoznacznego poglądu na rodzaj funkcji pełnionych przez rachunkowość. Wielu autorów tworzy własne klasyfikacje, zawierające często odmienne lub inaczej zdefiniowane funkcje. Do zidentyfikowanych w literaturze, można zaliczyć funkcje:
151 • kontrolną, • dowodową, • sprawozdawczą, • analityczną, • atestacyjną, • homeostatyczną, • klasyfikacyjną, • kulturotwórczą, • motywacyjną, • optymalizacyjną, • planistyczną, • podatkową, • rozliczeniową, • stymulacyjną • społeczną, • statystyczną, • zarządczą.
Podkreślenia wymaga fakt, że nie wszystkie funkcje są tak samo mocno eksponowane w opracowaniach naukowych z zakresu teorii rachunkowości. Pierwsze pięć z wymienionych funkcji (informacyjna, kontrolna, sprawozdawcza, dowodowa, analityczna) są najczęściej wymieniane przez różnych autorów45. Pozostałe z wyszczególnionych funkcji są rzadziej opisywane w literaturze, co może świadczyć o tym, że nie wszystkie funkcje są tak samo łatwo dostrzegalne przez obserwatorów systemu rachunkowości.
Inną przyczyną takiego stanu rzeczy może być indywidualna specyfika poszczególnych przedsiębiorstw. Niektóre uwarunkowania prowadzenia działalności mogą skutkować położeniem większego nacisku na realizację określonych funkcji rachunkowości.
Pomimo tak znaczącej liczby identyfikowanych w literaturze funkcji rachunkowości na potrzeby opracowania niniejszej rozprawy podjęto działania zmierzające do ujawnienia innych obszarów funkcjonowania systemu rachunkowości.
45
Na potrzeby tego opracowania zostały one określone mianem funkcji podstawowych, jednak nazewnictwo to nie ma przełożenia na hierarchię funkcji.
152
Respondenci, którzy wzięli udział w badaniu empirycznym, mieli za zadanie określić, czy można zidentyfikować inne niż informacyjna, kontrolna, dowodowa, sprawozdawcza i analityczna funkcje rachunkowości.
Pracownicy naukowi i doktoranci rozpoznali dodatkowo funkcje: • integrującą, • marketingową (komunikacyjną), • podatkową, • atestacyjną, • rozliczeniową, • kulturotwórczą, • statystyczną, • prorozwojową, • obrachunkową, • planistyczną, • organizacyjną, • zarządczą, • stymulacyjną.
Przedstawiciele podmiotów uprawnionych do badania sprawozdań finansowych, wymienili funkcje:
• podatkową,
• fiskalną (ewidencyjną), • wizerunkotwórczą, • zarządczą.
Najmniej dodatkowych funkcji wymienili respondenci z jednostek notowanych na GPW. Zwrócili oni uwagę na funkcję:
• rozliczeniową, • zarządczą, • uzgodnieniową, • planistyczną.
Dokonując scalenia otrzymanych wyników można stwierdzić, że podmioty biorące udział w badaniu empirycznym poza funkcjami podstawowymi wyróżniają jeszcze szereg dodatkowych funkcji. Część z nich jest także identyfikowana w literaturze przedmiotu, jednak niektóre nie zostały jeszcze opisane.
153
Do nowych, nieopisanych w przeanalizowanej literaturze funkcji wyróżnionych przez środowisko praktyków można zaliczyć funkcję:
• integrującą, • marketingową/ wizerunkotwórczą, • prorozwojową, • obrachunkową, • organizacyjną, • fiskalną (ewidencyjną), • uzgodnieniową.
Część z wymienionych "nowych" funkcji rachunkowości, po dokładnej analizie może być utożsamiona z innymi wcześniej zidentyfikowanymi w literaturze funkcjami rachunkowości46.
Funkcja obrachunkowa, opisana jako polegająca na rozliczaniu osób odpowiedzialnych za poszczególne obszary funkcjonowania przedsiębiorstwa, w dużym stopniu pokrywa się z istotą funkcji motywacyjnej.
Podobnie funkcja uzgodnieniowa, określona jako wspierająca działania zarządu za pośrednictwem informacji pochodzących z systemu rachunkowości, może być bezpośrednio łączona z opisaną w literaturze funkcją zarządczą.
Także funkcja fiskalna (ewidencyjna), jeżeli będzie rozumiana jako polegająca na ewidencjonowaniu operacji gospodarczych, powinna być utożsamiana z funkcją dowodową lub klasyfikacyjną.
W wynikach badania empirycznego pojawiły się także funkcje, których przyporządkowanie do już wcześniej opisanych w literaturze funkcji nie jest jednoznaczne.
Funkcja integrująca, określona jako polegająca na integracji procesów gospodarczych za pośrednictwem systemu rachunkowości i funkcja prorozwojowa sprowadzająca się do wspierania zakładania i rozwoju działalności gospodarczej (poprzez dostarczanie
odpowiednich narzędzi zarządczych), stanowią podkreślenie znaczenia systemu
rachunkowości w funkcjonowaniu i rozwoju przedsiębiorstwa. System rachunkowości pozwala nie tylko na zapoznanie się z przeszłością jednostki, ale także czynnie wspiera jej funkcjonowanie i pozwala obniżyć ryzyko w przyszłości.
46
Warto podkreślić, że nie wszystkie funkcje zostały przez respondentów scharakteryzowane, dlatego ich wnikliwa analiza nie jest możliwa. Przykład stanowi funkcja organizacyjna.
154
Kolejną, dotychczas nieopisaną w literaturze funkcją jest funkcja wizerunkotwórcza. Jej realizacja sprowadza się do wykorzystania informacji z systemu rachunkowości w celu wykreowania pożądanego wizerunku przed podmiotami zewnętrznymi47.
Uwzględnienie wyników studiów literaturowych i przeprowadzonego badania empirycznego pozwala na zbudowanie katalogu współcześnie identyfikowanych funkcji rachunkowości. Klasyfikacja ta została zawarta w poniższej tabeli.
Tabela 4.1. Katalog współcześnie identyfikowanych funkcji
Nazwa funkcji Skrócony opis funkcji
Informacyjna Dostarczanie informacji dla potrzeb decyzyjnych podmiotom zewnętrznym i organom zarządzającym.
Kontrolna Podejmowanie działań zmierzających do zabezpieczenia majątku jednostki, poprawy efektywności gospodarowania zasobami oraz zachowania płynności przedsiębiorstwa. Dowodowa
Sprowadza się do formalnego i poprawnego ujmowania danych pod postacią różnego typu dokumentów księgowych oraz ich przetwarzania i archiwizowania dla zewnętrznych i wewnętrznych celów dowodowych.
Sprawozdawcza
Polega na agregowaniu informacji generowanych przez system rachunkowości i prezentacji ich użytkownikom w formie sprawozdania finansowego i innych zestawień opisowo-liczbowych.
Analityczna Obejmuje działania polegające na przetwarzaniu informacji generowanych w ramach systemu rachunkowości w celu przyśpieszenia procesu decyzyjnego.
Atestacyjna Podejmowanie działań zapewniających zgodność systemu rachunkowości z obowiązującymi przepisami, normami i ogólnie akceptowanymi zasadami.
Homeostatyczna Obejmuje aktywności wspierające osiąganie równowagi ekonomicznej.
Klasyfikacyjna Sprowadza się do ujmowania operacji gospodarczych na odpowiednich kontach księgowych celem poprawnego przyporządkowania skutków tych zdarzeń.
Kulturotwórcza Wpływ systemu rachunkowości na kształtowanie kultury.
Motywacyjna Realizacja działań polegających na dostarczaniu informacji w celu stworzenia systemu oceny poszczególnych obszarów funkcjonowania przedsiębiorstwa.
Optymalizacyjna Opracowywanie informacji na potrzeby rachunku ekonomicznego.
Planistyczna Wykorzystanie informacji generowanych przez system rachunkowości do antycypowania przyszłości jednostki.
Podatkowa Podejmowanie działań pozwalających na realizację obowiązków podatkowych. Rozliczeniowa Rozliczanie rozrachunków z podmiotami zewnętrznymi.
Stymulacyjna Oddziaływanie w kierunku pobudzania jednostek gospodarczych do efektywniejszego działania.
Społeczna Polega na wspieraniu realizacji koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu.
47
155
Statystyczna Przygotowywanie informacji pozwalających na realizację obowiązków statystycznych. Zarządcza Dostarczanie informacji wspomagających procesy zarządcze.
Integrująca Integracja procesów gospodarczych za pośrednictwem systemu rachunkowości. Marketingowa /
wizerunkotwórcza
Budowanie obrazu przedsiębiorstwa przy wykorzystaniu systemu rachunkowości. Prorozwojowa Polega na wspieraniu zakładania i rozwoju działalności gospodarczej.
Źródło: Opracowanie własne
Przedstawiony katalog funkcji ma charakter otwarty, co oznacza będzie on podlegał dalszemu rozszerzeniu o nowe funkcje rachunkowości. Otwartość zbioru funkcji rachunkowości determinowana jest przez różnorodność potrzeb użytkowników informacji pochodzących z rachunkowości i zmienność procesów gospodarczych.